Wpływ zielonej herbaty na zdrowie człowieka – przegląd piśmiennictwa

Herbata należy do najpopularniejszych napojów na świecie. W ostatnich latach znacznie wzrosła konsumpcja herbaty na świecie. Związane jest to z rosnącą ilością badań naukowych sugerujących, że prozdrowotne właściwości herbaty mogą przyczynić się do zmniejszenia zachorowania na liczne schorzenia, w tym choroby cywilizacyjne, a także łagodzić ich przebieg. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się herbata zielona [1]. 

Co znajdziemy w zielonej herbacie?

Do najważniejszych bioaktywnych związków herbaty zielonej należą polifenole z grupy flawonoidów i flawanoli, kwasy fenolowe oraz proantocyjanidyny. Spośród polifenoli na szczególną uwagę zasługują katechiny, które stanowią główny składnik zielonej herbaty. Katechiny obejmują epikatechine˛ (EC), epigallokatechine˛ (EGC), galusan epikatechiny (ECG), oraz galusan epigallokatechiny (EGCG). Ponadto w skład herbaty zielonej wchodzą również niewielkie ilości kwercetyny, kemferolu i mirisetyny oraz kofeina, teofilina i teobromina. Polifenole herbaty posiadają właściwości przeciwnowotworowe, przeciwstarzeniowe, przeciwzapalne, antyneurodegeneracyjne, przeciwmiażdżycowe oraz korzystnie wpływają na funkcje śródbłonka naczyniowego [2].

Właściwości prozdrowotne zielonej herbaty

Zielona herbata a zdrowie układu sercowo-naczyniowego

Liczne metaanalizy potwierdzają właściwości prozdrowotne zielonej herbaty. Pang i in. dokonali metaanalizy badań oceniających związek pomiędzy spożyciem herbaty zielonej a ryzykiem względnym wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Przeanalizowano 9 badań obejmujących 259 267 osób. Wyniki pokazały, że osoby, które nie spożywały zielonej herbaty w porównaniu ze spożywającymi < 1 filiżanki herbaty zielonej dziennie miały o 19% wyższe ryzyko wystąpienia choroby układu sercowo naczyniowego, o 24% wyższe ryzyko wystąpienia krwotoku śródmózgowego oraz o 15% wyższe ryzyko zawału mózgu. Ponadto zaobserwowano, że wyższe spożycie herbaty zielonej (1-3 filiżanki dziennie) w porównaniu z jej niższym spożyciem (< 1 filiżanki) obniża o 19% ryzyko wystąpienia zawału serca, a ryzyko udaru o 34%.  Z kolei spożycie ≥ 4 filiżanek/dzień obniżało ryzyko wystąpienia zawału serca o 32% w porównaniu ze spożyciem < 1 filiżanki. Wyniki te sugerują, że efekt prozdrowotny herbaty zielonej występuje już przy jej niskim spożyciu [3].

Właściwości przeciwnowotworowe

Wykazano, że spożywanie zielonej herbaty istotnie obniża ryzyko wystąpienia nowotworów, m.in. raka piersi, przełyku, jamy ustnej, wątroby, jelita grubego oraz endometrium. W przypadku raka żołądka zaobserwowano, że długoterminowe wysokie spożycie herbaty zielonej (6 filiżanek dziennie przez 25 lat) może obniżyć ryzyko wystąpienia tego schorzenia, jednakże picie bardzo gorącej herbaty zielonej może zwiększyć to ryzyko nawet o 67% [4-10],

Uważa się, że za przeciwnowotworowe właściwości herbaty zielonej w dużej mierze odpowiada EGCG, zarówno poprzez działanie przeciwutleniające, jak i prooksydacyjne. Przeciwutleniające działanie EGCG polega na jego zdolności do redukowania produkcji reaktywnych form tlenu, co prowadzi m.in. do zmniejszonej ilości uszkodzeń DNA mogących prowadzić do kancerogenezy. Ponadto obniżenie ilości rodników tlenowych zmniejsza aktywność czynnika NF-κB, który prowadzi do zwiększenia ekspresji innych czynników, w wyniku czego dochodzi m.in. do hamowania apoptozy, indukcji proliferacji i nasilenia angiogenezy. Z kolei prooksydacyjne działanie EGCG polega na stymulowaniu produkcji wolnych rodników promujących aktywację kinazy aktywowanej 5’AMP (AMPK), co prowadzi do inhibicji ekspresji czynników pełniących kluczową rolę we wzroście, rozwoju, progresji i metastazie komórek nowotworowych [11].

Wpływ zielonej herbaty na ryzyko chorób neurodegeneracyjnych

Metaanaliza z 2019 roku, obejmująca 107 608 osób, wykazała, że spożycie herbaty innego typu niż czarna może pełnić rolę w prewencji choroby Parkinsona. U osób spożywających herbatę innego typu niż czarna ryzyko wystąpienia tej choroby było obniżone o 33%, u osób spożywających więcej niż 1 filiżankę herbaty innej niż czarna ryzyko to było obniżone o 66% w przypadku badań kliniczno-kontrolnych, jednakże w przypadku obserwacyjnych badań prospektywnych wyniki były sprzeczne [12]. 

Herbata dla zdrowej wątroby

Regularne picie zielonej herbaty może zmniejszać ryzyko wystąpienia chorób wątroby. W metaanalizie obejmującej 440 903 osób spożywających zieloną herbatę regularnie i 385 246 osób spożywających herbatę zieloną nieregularnie wykazano o 32% niższe ryzyko wystąpienia chorób wątroby w przypadku regularnych konsumentów tego napoju w porównaniu z osobami pijącymi zieloną herbatę nieregularnie. Trend ten objął szerokie spektrum chorób wątroby, w tym: raka wątrobowokomórkowego (obniżenie ryzyka względnego o 26%), stłuszczenie wątroby (obniżenie ryzyka względnego o 35%), zapalenie wątroby (obniżenie ryzyka względnego o 43%) i marskość wątroby (obniżenie ryzyka względnego o 44%) [13].

Zielona herbata w terapii otyłości

Zielona herbata znajduje również zastosowanie w terapii otyłości. Vieira-Senger i in. przeprowadzili badanie na grupie 45 osób starszych z zespołem metabolicznym. Badanych podzielono na 2 grupy: 24 osoby spożywały 3 razy dziennie napar z 1 g zielonej herbaty, a 21 osób pozostało bez interwencji. Badanie trwało 60 dni. W grupie pijącej zieloną herbatę zaobserwowano statystycznie istotny spadek masy ciała, wynoszący 1,21 kg, w porównaniu z grupą niepijącą zielonej herbaty. Ponadto w grupie pijącej herbatę zauważono istotny spadek wartości wskaźnika BMI oraz obwodu talii, podczas gdy w grupie niepijącej herbaty spadek masy ciała, wskaźnika BMI i obwodu talii był nieistotny statystycznie [14].

Zielona herbata jako suplement diety?

Coraz większą popularność zdobywają suplementy diety zawierające ekstrakt z zielonej herbaty.

🔎 Należy podkreślić, że obecnie rynek polski musi być zgodny z europejskim rozporządzeniem, które 22.11.2022 zakazało stosowania suplementów z zawartością EGCG wyższym niż 800 mg z uwagi na brak możliwości wskazania bezpieczeństwa stosowania tak wysokich dawek. W wyniku tego producenci oferują na rynku europejskim odpowiednio niższe dawki [17].

Niektóre jednak wyniki badań sugerują, że ich stosowanie może zwiększyć efektywność terapii odchudzających. Chen i in. przeprowadzili randomizowaną, podwójnie ślepą próbę na grupie 77 osób. Badanych podzielono na dwie grupy – 39 osób otrzymywało ekstrakt z zielonej herbaty o wysokiej zawartości EGCG (856,8 mg) a 38 osób otrzymywało placebo. Dzienna dawka suplementu  była rozbita na trzy kapsułki spożywane 30 minut po posiłku, a badanie trwało 12 tygodni.

Zaobserwowano: 

• statystycznie istotny spadek masy ciała w grupie otrzymującej ekstrakt w porównaniu z placebo;
• statystycznie istotny spadek wartości wskaźnika BMI w grupie otrzymującej ekstrakt w porównaniu z placebo;
• statystycznie istotny spadek obwodu talii w grupie otrzymującej ekstrakt w porównaniu z placebo [15].

Nie zaobserwowano skutków ubocznych.

Wyniki tego badania sugerują, że stosowanie ekstraktu z zielonej herbaty może przynieść korzyści w terapii otyłości, jednak ze względu na ograniczoną ilość literatury na ten temat potrzeba dalszych, lepiej zaprojektowanych badań kliniczno-kontrolnych i metaanaliz.

Na podstawie danych pochodzących ze 159 badań interwencyjnych na ludziach stwierdzono, że bezpieczna dzienna dawka EGCG dla osób dorosłych z prawidłową funkcją wątroby wynosi 338 mg w postaci ekstraktu (po posiłku lub na czczo), natomiast bezpieczna ilość EGCG w postaci naparu z zielonej herbaty wynosi 704 mg/dzień (po posiłku lub na czczo) [16].

Podsumowanie

Podsumowując, herbata zielona wykazuje ochronny wpływ na zdrowie człowieka, a efekt ten jest zauważalny już przy spożywaniu niewielkich ilości herbaty dziennie. W związku ze wzrostem zachorowalności na choroby układu sercowo-naczyniowego i nowotwory na świecie, regularna konsumpcja naparu z zielonej herbaty może pełnić istotną rolę w prewencji tych schorzeń.

Literatura:

1. Wieczorek, D., Cieszyńska, A. i Michocka, K. (2013). Właściwości przeciwutleniające naparów herbat zielonych z różnymi dodatkami. Problemy Higieny i Epidemiologii, 94(4), 866-868.
2. Całka, J., Zasadowski, A. i Juranek, J. (2008). Niektóre aspekty leczniczego działania zielonej herbaty. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 1, 5-14.
3. Pang, J., Zhang, Z., Zheng, T. Z., Bassig, B. A., Mao, C., Liu, X., … i Bai, M. (2016). Green tea consumption and risk of cardiovascular and ischemic related diseases: A meta-analysis. International Journal of Cardiology, 202, 967-974.
4. Gianfredi, V., Nucci, D., Abalsamo, A., Acito, M., Villarini, M., Moretti, M. i Realdon, S. (2018). Green Tea Consumption and Risk of Breast Cancer and Recurrence – A Systematic Review and Meta-Analysis of Observational Studies. Nutrients, 10(12), 1886.
5. Zheng, J. S., Yang, J., Fu, Y. Q., Huang, T., Huang, Y. J. i Li, D. (2013). Effects of green tea, black tea, and coffee consumption on the risk of esophageal cancer: a systematic review and meta-analysis of observational studies. Nutrition and Cancer, 65(1), 1-16.
6. Wang, W., Yang, Y. E., Zhang, W., & Wu, W. (2014). Association of tea consumption and the risk of oral cancer: a meta-analysis. Oral Oncology, 50(4), 276-281.
7. Ni, C. X., Gong, H., Liu, Y., Qi, Y., Jiang, C. L. i Zhang, J. P. (2017). Green tea consumption and the risk of liver cancer: a meta-analysis. Nutrition and Cancer, 69(2), 211-220.
8. Chen, Y., Wu, Y., Du, M., Chu, H., Zhu, L., Tong, N., … i Chen, J. (2017). An inverse association between tea consumption and colorectal cancer risk. Oncotarget, 8(23), 37367-37376.
9. Zhou, Q., Li, H., Zhou, J. G., Ma, Y., Wu, T. i Ma, H. (2016). Green tea, black tea consumption and risk of endometrial cancer: a systematic review and meta-analysis. Archives of Gynecology and Obstetrics, 293(1), 143-155.
10. Huang, Y., Chen, H., Zhou, L., Li, G., Yi, D., Zhang, Y., … i Liu, L. (2017). Association between green tea intake and risk of gastric cancer: a systematic review and dose–response meta-analysis of observational studies. Public Health Nutrition, 20(17), 3183-3192.
11. Hayakawa, S., Saito, K., Miyoshi, N., Ohishi, T., Oishi, Y., Miyoshi, M. i Nakamura, Y. (2016). Anti-cancer effects of green tea by either anti-or pro-oxidative mechanisms. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 17, 1649-1654.
12. Zhen, C., Li, D., Wang, H., Wang, P., Zhang, W., Yu, J., … i Wang, X. (2019). Tea consumption and risk of Parkinson’s disease: A meta-analysis. Neurology Asia, 24(1), 31-40.
13. Yin, X., Yang, J., Li, T., Song, L., Han, T., Yang, M., … i Zhong, X. (2015). The effect of green tea intake on risk of liver disease: a meta-analysis. International Journal of Clinical and Experimental Medicine, 8(6), 8339-8346.
14. Vieira Senger, A. E., Schwanke, C. H. A., Gomes, I. i Valle Gottlieb, M. G. (2012). Effect of green tea (Camellia sinensis) consumption on the components of metabolic syndrome in elderly. The Journal of Nutrition, Health & Aging, 16(9): 738–742.
15. Chen, I. J., Liu, C. Y., Chiu, J. P. i Hsu, C. H. (2016). Therapeutic effect of high-dose green tea extract on weight reduction: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Clinical Nutrition, 35(3), 592-599.
16. Hu, J., Webster, D., Cao, J. i Shao, A. (2018). The safety of green tea and green tea extract consumption in adults–results of a systematic review. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 95, 412-433.
17. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32022R2340

• Data pierwotnej publikacji: 19.07.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 26.06.2023