Zaburzenia odżywiania

„Kiedy ciało jest smutne, serce powoli umiera”
Albert Camus

Jedzenie jako „pokarm dla duszy”, jeśli nie żywi jej zgodnie z potrzebami – staje się pokarmem toksycznym.

Zaburzenia odżywiania, to poważne zaburzenia na tle psychicznym, związane z pobieraniem pokarmu. Często związane są z niskim poczuciem własnej wartości, braku akceptacji wizerunku własnego ciała, w postaci przypisywania sobie nadmiernej wagi lub grubej sylwetki, przy normalnej masie ciała lub znacząco niskiej wadze.

Coraz większa część społeczeństwa jest niezadowolona z własnego wyglądu. Badania dowodzą, że jest to aż 80% płci żeńskiej – to zatrważająca liczba! Co więcej przerażającym faktem jest to, że również małe dzieci chorują na zaburzenia odżywiania.

Część winy ponoszą media, które propagują, a wręcz gloryfikują  wyidealizowane wzorce wyglądu. Rozumie się przez to olśniewające, niezwykle szczupłe kobiety z dużym biustem i nieskazitelną cerą. Tymczasem wizerunek serwowany przez media jest zwykłym kłamstwem – gdyby skalpel chirurga nie usunął wałeczków tłuszczu, cellulitu z ciała modelek, czy gwiazd filmowych, wyglądałyby one jak każda przeciętna kobieta, a piękną i gładką cerę zawdzięczają photoshopowi (program służący do korekcji zdjęć). Niestety większość kobiet, a zwłaszcza młode osoby, które przeżywają okres dojrzewania, podatne są na takie wzorce „doskonałości”. Dzieje się tak, ponieważ w tym okresie przechodzą burzę hormonów, zmianie ulega ich własne ciało, są więc przewrażliwione na punkcie własnej sylwetki. Przy tym towarzyszy nasilony krytycyzm wobec innych, ale przede wszystkim w stosunku do siebie.

W sieci jest wiele stron handlu i lansowania ryzykownych diet, postów i głodówek oraz portali, budujących społeczności spod znaku „tanatos”(w mitologi greckiej Bóg i uosobienie śmierci). Do nich należy np. ruch „pro-ana” (tj. profesjonalna anoreksja). Rośnie presja, ale również rośnie społeczna świadomość zagrożeń. Od 2013r w Izraelu wprowadzono zakaz pokazywania na wybiegach i w mediach zbyt chudych modelek. Obecnie w USA, EU, a także Polsce wprowadzona się wiele programów profilaktycznych zaburzeń odżywiania, zarówno otyłości, jak i anoreksji, adresowanych głównie do dzieci, młodzieży i ich rodziców.

Oczywiście nie tylko media mają wpływ na poczucie własnej wartości, ale również inne kwestie- bolesne doświadczenia, które miały miejsce w naszym życiu i wywarły negatywny wpływ na psychikę:

• traumatyczne przeżycia,
• brak akceptacji,
• brak miłości,
• molestowanie seksualne,
• samotność,
• depresja,
• dokuczanie w szkole,
• problemy uczuciowe,
• problemy w życiu rodzinnym,
• utrata ukochanej osoby,
• predyspozycje genetyczne,
• znęcanie psychiczne i fizyczne

Większość osób oddałaby bardzo wiele za uzyskanie „idealnej” sylwetki, nie zważając na negatywne skutki. Takie osoby za wszelką cenę są w stanie poświęcić swoją edukację, kontakty z bliskimi i odseparować się od życia codziennego, aż w końcu utracić zdrowie, aby tylko dotrzeć do celu. Nierozsądne i niekontrolowane odchudzanie może bardzo szybko doprowadzić do niebezpiecznych chorób takich, jak np.: anoreksja lub bulimia, a w późniejszym stadium nawet do śmierci.

Anorexia nervosa

Jadłowstręt psychiczny – (anorexia nervosa) – nazywany powszechnie anoreksją, należy do zaburzeń odżywiania, który dziesięć razy częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej pojawia się między 15. a 23. rokiem życia. Przeciętnym wiekiem, w którym się ujawnia jest 17. rok życia, a rozwija się zwykle u białych kobiet. Cechuje się znacznym ubytkiem masy ciała na skutek krańcowego ograniczenia spożycia pokarmów. Anorektyczkom towarzyszy zaburzony obraz własnego ciała – kobieta postrzega się jako ciężką oraz pełną niepożądanych zaokrągleń i wzgórków.

Osoby cierpiące na anorexia nervosa często wspomagają się wyczerpującymi ćwiczeniami i innymi metodami utraty wagi takimi, jak :

• przyjmowanie środków przeczyszczających
• przyjmowanie tabletek odchudzających
• stosowanie lewatyw
• spożywanie leków tłumiących głód
• stosowanie tabletek przyśpieszających spalanie

Główne objawy choroby:

• Utrata masy ciała 15% poniżej normy.
• Zaburzona samoocena własnego ciała
• Stosowanie ciągłych restrykcyjnych diet, głodówek
• Częste ważenie się i oglądanie w lustrze
• Pogorszenie nastroju i brak koncentracji
• Dochodzi do manipulowania dietą, charakteryzująca się całkowitą rezygnacją z węglowodanów, tłuszczów na korzyść spożywania warzyw
• Ciało i twarz zaczynają być wychudzone – twarz staje się pociągła, nos i rysy twarzy zaostrzone, a oczy duże i wyraziste, co przypomina ikony Madonny
• Kości robią się coraz bardziej widoczne – wystają kości kończyn, grzebienie łopatek, obojczyki, wyrostki kolczyste kręgów i talerze biodrowe
• Zmienność nastrojów, perfekcjonizm
• Tendencja do izolowania się od ludzi
• Szorstkość skóry
• Pojawienie się na tułowiu i kończynach languo (meszek głodowy na ciele, krótkie 5-10mm zwichrzone włoski, co nadaje skórze brudno-szare zabarwienie)
• Suchość i łamliwość włosów
• Zimne ciało, przez to, że organizm traci tłuszcz. Temperatura ciała może obniżać się nawet 36C. Szczególnie ręce i stopy są zasinione i bardzo zimne, choć pacjentki nie odczuwają zimna.
• Anorektyczki unikają jedzenia w towarzystwie,
• Zakładanie  obszernych ubrań, aby ukryć swoją chudość
• Nadmierne zainteresowanie składem kalorycznym produktów
• Kołotanie serca na skutek niskiego poziomu potasu- najczęstsza przyczyna śmierci wśród anorektyczek
• Powtarzające się w czasie posiłków skargi na dolegliwości brzuszne (biegunki, bóle brzucha), aby uniknąć spożywaniu posiłku
• Pojawienie się „negatywnych głosów” czyli własne sądy o samym sobie , mające „usprawiedliwić” dalsze odchudzanie- „jestem nadal za gruba”, „jestem do niczego”, „nie zasługuję, by żyć”, „to wszystko moja wina”, „zasłużyłam sobie na wszystko, co mnie spotkało”

Skutki psychiczne oraz fizyczne choroby:

• niedobory pierwiastków, co skutkuje osłabieniem i zwiotczeniem mięśni. Anorektyczki mogą mieć problemy nawet z wejściem po schodach. W niektórych przypadkach może nawet dotknąć mięśnia sercowego, przez co zacznie on pracować mniej efektywnie
• Osteopenia na wskutek braku wapnia
• Problemy kardiologiczne
• Spadek ciśnienia tętniczego, co prowadzi do znacznego osłabienia
• Trwałe odwodnienie, które prowadzi do uszkodzenia nerek
• Bóle i zawroty głowy
• Przemiana materii staje się coraz wolniejsza
• Problemy żołądkowo jelitowe- ostre bóle żołądka, dyskomfort podczas wizyty w toalecie, zaleganie mas kałowych, które uwięzione są w jelicie i nie mogą zostać wydalone w normalny sposób. W takim przypadku musi zostać usunięta przez lekarza ; w następstwie
• Zaburzenia hormonalne- zanika dobowy rytm wydzielania kortyzolu, podobnie jak w stanach depresyjnych.
• Stany hipoglikemii- obniżony poziom glukozy we krwi, który może doprowadzić nawet do śpiączki
• Aatrzymanie miesiączki- organizm nie otrzymuje energii w postaci pożywienia. W związku z tym przestawia się na tryb oszczędzenia, co skutkuje rezygnacją z wielu czynności np. przysadka nie wydziela hormonów płciowych, a niski poziom gonadotropin  FSH (odpowiedzialnych za prawidłowe działanie układu rozrodczego) i LH (zwanych również hormonem luteinizującym, stymulujących jajniki do wytwarzania hormonów, głównie estradiolu) skutkuje ustaniem czynności hormonalnej jajników – maleje stężenie estradiolu. To w konsekwencji może odprowadzić do bezpłodności.
• Zwiększone ryzyko przeziębień, grypy i innych infekcji- układ odpornościowy głodującego organizmu nie może być zdolny do skutecznej ochrony ciała przed atakiem wirusów i bakterii
• Zaburzenia układu nerwowego i dokrewnego spowodowane nadmierną aktywnością fizyczną. Przejawem tego są bóle mięśni i stawów, zmęczenie, problemy ze skóra, bezsenność oraz odwodnienie
• ŚMIERĆ- zdarza się co 10, a nawet, co piątej osobie cierpiącej na anoreksję

Bulimia

„To, co mnie żywi, niszczy mnie”
Christopher Marlowe

Bulimia (od łac. Bulimia nervosa) – ma podobne podłoże psychologiczne, jak anorexia, czyli wynika z zaburzonego obrazu wielkości i kształtu ciała, jednak objawia się w inny sposób. Chorej często towarzyszy  depresja lub stany lękowe, aż dwie trzecie bulimików cierpi na depresję, głównie z powodu niemożności kontrolowania jedzenia i nieakceptowania swojego wyglądu.

Bulimia nervosa jest trudniejsza do rozpoznania niż anoreksja na podstawie oceny objawów fizycznych. Dzieje się tak, ponieważ osoba z bulimią często ma prawidłową masę ciała lub nawet nieznaczną nadwagę. Fizjologicznie jednak dochodzi do powikłań związanych z oczyszczająco-żarłocznymi cyklami.  Żarłoczność psychiczna charakteryzuje się napadami objadania się oraz silnym strachem przed przytyciem. Zazwyczaj napady te związane są ze spożyciem 1000-2000kcal w pojedynczej sesji, ale istnieją doniesienia , że bulimicy mogą spożyć nawet do 15 000 kcal w trakcie napadu!

Chorzy podają, że w okresie napadu tracą całkowicie kontrolę i spożywają surowe pokarmy, jedzenie z puszek i paczek. Po napadach żarłoczności występują zachowania kompensacyjne objawiające się nieodpartą potrzebą pozbycia się całego jedzenia z organizmu tj. stosowanie środków wymiotnych (emetyki), moczopędnych (diuretyki), a także tabletki odchudzające oraz lewatywy.

Chorzy zdają sobie sprawę z utraty kontroli nad własnym zachowaniem związanym z odżywianiem. Wstydzą się tego i mają poczucie winy, dlatego izolują się od otoczenia, pogłębiają się w swoich kłamstwach, aby ukryć swoje praktyki przed otoczeniem.

U bulimiczek objadanie staje się sensem życia, a przeczyszczanie złem koniecznym. Człowiek może umieścić ten cykl na stałe w swoim grafiku codziennym. Mimo tego, iż chora może nie być głodna, potrzeba pochłonięcia góry jedzenia bogatego w skrobię, tłuszcz i cukry (np. desery, lody) bywa silniejsza, zwłaszcza gdy chora odczuwa napięcie, smutek złość, przygnębienie, czy znudzenie.

Kiedy zaczyna się objadać, traci całkowicie kontrolę nad ciałem i umysłem – wpada w stan podobny do transu. Nie zwraca uwagi na ból żołądka i prawie w ogóle nie odczuwa smaku jedzenia. „Napad” jedzenia kończy się dopiero, gdy chora czuje się wykończona lub gdy ktoś jej przeszkodzi. Wtedy zaczyna obrzędy przeczyszczania – wymioty, branie środków przeczyszczających lub stosowanie innych metod.

Osoby zagrożone bulimią zwykle wykazują następujące cechy charakteru oraz cechy środowiskowe:

• Brak im pewności siebie, mają niskie poczucie własnej wartości i negatywny wizerunek własnego ciała
• W dzieciństwie mogły być wykorzystywane fizycznie, psychicznie lub seksualnie
• Mogły doświadczyć traumatycznego przeżycia: np. utrata bliskiej osoby
• Mogą miewać wahania nastroju i stany depresyjne
• Mają potrzebę zadowalania innych
• Zwykle są perfekcjonistkami
• Mają silną potrzebę osiągnięcia sukcesu
• Mają silną potrzebę spełniania oczekiwań innych osób

Co uruchamia bulimię?

• Śmierć bliskiej osoby
• Koniec związku uczuciowego
• Głębokie rozczarowanie
• Dokuczanie ze strony rówieśników
• Emocjonalne zaniedbanie dziecka w dzieciństwie
• Brak akceptacji przez grupę rówieśników
• Konflikty rodzinne
• Brak efektów przy stosowaniu niewłaściwej diety odchudzającej

Jak  już zostało wspomniane – bulimia jest trudniejsza do wykrycia niż anoreksja, ponieważ choroba nie zawsze objawia się utratą kilogramów. Zauważenie choroby utrudnia też fakt, że zachowania bulimiczne utrzymywane są przez chorą w sekrecie. Dopiero po pewnym czasie prawda wychodzi na jaw, gdy pojawią się poważne konsekwencje zdrowotne.

Oto znaki na które należy zwrócić uwagę:

• Bulimiczki rzadko jedzą w towarzystwie innych ludzi
• Miewają bóle brzucha spowodowane stosowaniem środków przeczyszczających
• Mogą wyglądać na chore – sucha skóra, zniszczone włosy bez połysku, łamiące się, brak energii, podkrążone oczy, krwawiące dziąsła
• Mogą mieć obrzęk twarzy i palców
• Na kostkach palca wskazującego bulimiczki mogą mieć widoczne obtarcia, jeśli podczas prowokowania wymiotów palce dłoni ocierają o zęby
• Chora może trzyma w szafkach dużą ilość środków przeczyszczających, moczopędnych lub wymiotnych
• Jeśli bulimiczka nie mieszka sama, to lokatorzy mogą zauważyć, że w szybkim tempie przepadają duże ilości jedzenia
  

Skutki psychiczne i fizyczne bulimii:

• Zniszczone szkliwo zębów przez kwas żołądkowy, który może również wypalić tkankę przełyku powodując blizny i bolesne rany
• Obrzmienie ślinianek
• Nieregularny cykl miesiączkowy lub całkowity zanik (kobieta w tym czasie ma znikome szanse na zajście w ciążę)
• Depresja
• Stany lękowe
• Alkaloza (zasadowica metaboliczna), która prowadzi do niedoborów wapnia. Objawiająca się mrowieniem w palach, skurczami mięśni w różnych częściach ciała
• W skrajnych przypadkach pęknięcie żołądka
• Rozwolnienie i krwawienie z przełyku na skutek stosowania środków przeczyszczających
• Niewydolność i zawał serca
• Puchnięcie ciała przez spożywanie diuretyków
• Ogólne osłabienie organizmu
• Mdłości
• Bóle w klatce piersiowej
• Omdlenia
• Obniżenie sprawności fizycznej

Anoreksja, jak i bulimia są bardzo ciężkimi chorobami psychicznymi, które potrafią zniszczyć życie osoby chorującej. Wtedy nie tylko cierpi ciało, ale i dusza. Podjęcie próby leczenia na własną rękę nie zawsze kończy się sukcesem, bowiem wszystko zależy od stopnia zaawansowania choroby, okresu jej trwania oraz wsparcia bliskich. Co najważniejsze – osoba cierpiąca na zaburzenia odżywiania musi sobie uświadomić problem z jakim ma do czynienia. Przyznanie się przed sobą oraz chęć do zmiany stylu życia jest pierwszym krokiem na drodze do zdrowia. W tym czasie można skorzystać z pomocy specjalistycznej – lekarza pierwszego kontaktu, dietetyka, psychologa, psychiatry, a w skrajnych przypadkach potrzebna jest hospitalizacja, o której decyduje lekarz. Należy również pamiętać, że takie osoby potrzebują przede wszystkim ogromnego wsparcia oraz cierpliwości od bliskich osób.

Źródło:

1. „Jak radzić sobie z zaburzeniam jedzenia”- Christine Craggs-Hinton
2. „Żywienie i suplementacja w sporcie, rekreacji i stanach chorobowych”- Andrzej Zając, Grzegorz Zydek, Małgorzata Michalczyk, Stanisław Poprzęcki, Miłosz Czuba, Artur Gołaś, Bożena Boruta-Gojny
3. „Żywienie człowieka zdrowego i chorego”- Jan Gawęcki, Marian Grzymisławski

Przeczytaj także:

• Żywienie w anoreksji
• Zaburzenia odżywiania w otyłości
• Jak dożywiać osoby z anoreksją?