Cholesterol – norma, dieta, LDL, HDL

Czym jest cholesterol?

Cholesterol to potoczna nazwa 5-cholesteno-3β-olu, którego cząsteczka zbudowana jest z17-węglowej struktury cyklopentanoperhydrofenantrenu i dołączonego do niej 6-węglowego łańcucha bocznego. Jest typowym sterolem zbudowanym z 27 atomów węgla, zorganizowanych w cztery pierścienie (A–D): trzy sześciowęglowe i jedenpięciowęglowy [3].

Lipoproteiny

W organizmie człowieka większość lipidów (także cholesterol) jest transportowana w postaci lipoprotein. Są to kompleksy tworzone z wyspecjalizowanych białek.

Ze względu na zróżnicowaną gęstość, lipoproteiny dzielimy na:

• Chylomikrony, lipoproteiny o bardzo małej gęstości (ang. very low-density lipoproteins, VLDL),
• Lipoproteiny o pośredniej gęstości (ang. intermediate-density lipoproteins, IDL),
• Lipoproteiny o małej gęstości (ang. low-density lipoproteins, LDL),
• Lipoproteiny o dużej gęstości (ang. highdensity lipoproteins, HDL).

Cholesterol LDL, HDL, IDL, VLDL

Każda z lipoprotein odgrywa inną funkcję w organizmie człowieka.

Frakcja HDL

Frakcja HDL gromadzi i estryfikuje z udziałem acylotransferazy cholesterol z osocza; przerzuca cholesterol do VLDL i LDL oraz bierze udział w odwróconym transporcie cholesterolu.

Frakcja LDL

Frakcja LDL bierze udział w transporcie cholesterolu na zasadzie endocytozy pęcherzyków do wątroby i innych tkanek organizmu, odbywającej się z udziałem specyficznych receptorów.

IDL i VLDL

IDL bierze udział w przemieszczaniu zawartości do LDL lub endocytozy do komórek wątroby z udziałem specyficznych receptorów, natomiast frakcja VLDL przemieszcza zawartość do IDL i LDL oraz hydrolizuje triacyloglicerole przy udziale lipazy.

Chylomikrony natomiast biorą udział w transporcie triacylogliceroli do wszystkich tkanek oraz ich hydrolizie do kwasów tłuszczowych przez lipazę lipoproteinową. Transportują także cholesterol do wątroby [2].

Charakterystyczne cechy lipoprotein zostały przedstawione w tabeli poniżej [3].

Funkcje cholesterolu

Funkcje cholesterolu w komórce:

• Bierze udział w budowie błon komórkowych
• Buduje tratwy lipidowe, czyli półsztywne nanodomeny w błonie komórkowej, niewielkie obszary o odmiennym od pozostałych komórek składzie białkowo-lipidowym
• Jest substratem w procesie steroidogenezy, czyli syntezie hormonów steroidowych
• Bierze udział w syntezie endogennej witaminy D3
• Prekursor kwasów żółciowych
• Niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek nerwowych

Cholesterol i miażdżyca

Jednakże oprócz tych dobrych funkcji w organizmie człowieka, cholesterol ma także drugą stronę medalu. Niezwykle powszechną chorobą związaną z układem krążenia jest miażdżyca.

Jej postęp jest ściśle związany z nieprawidłowościami w metabolizmie lipidów, które objawiają się wzrostem poziomu całkowitego cholesterolu oraz frakcji LDL, a także spadkiem zawartości frakcji HDL w osoczu. Oprócz tego, cholesterol może się przyczynić do wystąpienia choroby Parkinsona czy też Alzheimera. Schorzeniem powiązanym z metabolizmem cholesterolu jest także przewlekła choroba nerek [3].

Normy HDL, LDL, TG

Zalecenia Amerykańskiego Programu Edukacji Cholesterolowej dotyczące wykrywania i leczenia hipercholesterolemii u dorosłych przedstawiają raporty Zespołu Ekspertów ds. Wykrywania, Oceny i Leczenia Hipercholesterolemii u Dorosłych. Ostatni raport został opublikowany w 2001 roku i uzupełniony w 2004 r [2].

Cholesterol LDL

Cholesterol LDL nazywany jest inaczej złym cholesterolem. Zadaniem lipoprotein LDL jest transport cholesterolu z wątroby do komórek organizmu. Jeżeli jego poziom we krwi jest zbyt wysoki, może się on odkładać w ścianach naczyń krwionośnych, tworząc złogi (blaszki miażdżycowe), a tym samym doprowadzając do ich zwężenia.

Cholesterol LDL jest powiązany z chorobami serca, a jego nadmiar w organizmie jest niebezpieczny dla zdrowia. Aby zachować zdrowe serce, powinniśmy starać się utrzymywać niski poziom „złego” cholesterolu LDL [4].

Cholesterol HDL

Inaczej dobry cholesterol, czyli pożyteczne lipoproteiny o dużej gęstości. Lipoproteiny HDL odpowiadają za usuwanie cholesterolu z tkanek obwodowych, ze ścian naczyń krwionośnych oraz innych frakcji lipidowych (VLDL, chylomikrony), a tym samym zapobiegają miażdżycy. Po usunięciu ze ścian naczyń cholesterol transportowany jest do wątroby, gdzie jest rozkładany, a następnie usuwany z organizmu w postaci żółci [4].

Dieta a cholesterol

Obniżenie cholesterolu można osiągnąć poprzez szereg zmian w nawykach żywieniowych. Metaanaliza 67 badań wykazała, że spożycie 2-10 g dziennie rozpuszczalnego błonnika obniża LDL o 2,2 mg/dL.

Spożycie fitosteroli obniża poziom LDL o 13 mg/dl na każde spożyte 2,15 g.

Spożycie orzechów (67 g dziennie) obniża poziom LDL o 10,2 mg/dL, a codzienne spożycie izoflawonów sojowych o 5 mg/dl.

Wykazano, że mała liczba cząstek LDL jest odwrotnie skorelowana ze spożyciem surowego włókna i dodatnio związana z przyjmowaniem cholesterolu w diecie oraz dietą wysokowęglowodanową (a szczególnie o wysokim indeksie glikemicznym) [1].

Zalecene tłuszcze

🔎 Badania [6] wskazują, że w szczególności polecić można do spożycia olej rzepakowy, oliwę z oliwek extra virgin i olej z otrębów ryżowych.

Dieta śródziemnomorska

Wykazano także, że dieta, taka jak śródziemnomorska, składająca się głównie z owoców, warzyw, roślin strączkowych, ziaren, orzechów i oliwy z oliwek, obniża poziom LDL o 10% po 5 tygodniach jej stosowania.

Ostatnie badania donoszą, że osoby dorosłe, które stosowały dietę śródziemnomorską przez 10 lat, były o 47% mniej narażone na choroby serca w porównaniu z podobnymi osobami dorosłymi, które nie przestrzegały tej diety [1].

Czego należy unikać w diecie?

Ważne jest, aby unikać tłuszczów nasyconych, których źródłem są: podroby, tłuste wędliny, boczek, słonina, baranina, smalec, wyroby garmażeryjne, kiełbasy, pasztety, tłuste przetwory mleczne (śmietana, tłuste sery podpuszczkowe, pleśniowe, topione), produkty zawierające olej palmowy.

🔎 Szeroki przegląd badań [6] wskazał, że w przypadku oleju palmowego możemy spodziewać się wzrostu cholesterolu ogółem. Rosną jednak też zarówno poziomy dobrego, jak i złego cholesterolu.

Oprócz tego należy ograniczyć także produkty zawierające tłuszcze trans, takie jak: fast-foody, smażone potrawy, chipsy i inne słone przekąski, ciasta i ciastka oraz produkty wysokoprzetworzone [4].

Zdrowe tłuszcze pochodzenia roślinnego oraz takie, które znajdują się w rybach, obniżają poziom LDL, a podwyższają HDL. W obniżaniu cholesterolu błonnik odgrywa niezwykle istotną rolę. Przede wszystkim wiąże cholesterol, dzięki czemu jest on wydalany z organizmu, zamiast trafiać do krwiobiegu. Ponadto stabilizuje poziom glukozy we krwi i pomaga na dłużej zachować sytość [4].

🔎 Warto także zwrócić uwagę na to, co pijemy. Zdecydowanie nie są polecane napoje słodzone [5]. Pod tym względem należy zwrócić uwagę na etykiety produktów, ponieważ cukier często w dużej ilości znajduje się tam, gdzie się go nie spodziewamy. Przykładem mogą być chociażby niektóre wody smakowe.

Podsumowanie

Cholesterol to kluczowy komponent błon komórkowych oraz substrat w procesie steroidogenezy, a jego udział w rozwoju i w fizjologii organizmu w okresie życia jest bardzo ważny.

Należy zadbać, aby w organizmie mieć niski poziom cholesterolu LDL, co zapobiegnie wystąpieniu miażdżycy oraz różnym chorobom serca.

Bibliografia:

1. Rishi K. i in.(2016): A review oflow-density lipoprotein cholesterol, treatment strategies, and its impact oncardiovascular disease morbidity and mortality. Journal of Clinical Lipidology10, 472–489.
2. Szutowicz A. i in.(2009):Diagnostyka laboratoryjna TOM 1. Gdańsk
3. Użarowska M. i in.(2018): Dwietwarze cholesterolu: znaczenie fizjologiczne i udział w patogenezie wybranychschorzeń. Kosmos 67,2.
4. Wojskowy instytutmedycyny lotniczej (2017): Dobra dieta na zły cholesterol.
5. Haslam, D. E., Chasman, D. I., Peloso, G. M., Herman, M. A., Dupuis, J., Lichtenstein, A. H., … & McKeown, N. M. (2022). Sugar-sweetened Beverage Consumption and Plasma Lipoprotein Cholesterol, Apolipoprotein, and Lipoprotein Particle Size Concentrations in US Adults. The Journal of Nutrition, 152(11), 2534-2545.
6. Voon, P. T., Ng, C. M., Ng, Y. T., Wong, Y. J., Yap, S. Y., Leong, S. L., … & Lee, S. W. H. (2024). Health effects of various edible vegetable oil: An umbrella review. Advances in Nutrition, 100276.

• Data pierwotnej publikacji: 21.11.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 10.10.2024