Choroby neurodegeneracyjne. Czym jest neurodegeneracja i jak wpływa na organizm?

Choroby neurodegeneracyjne znane są w świecie medycyny od wielu lat. Nadal budzą one jednak duże zainteresowanie naukowców ze względu na trudności w leczeniu. Choroby neurodegeneracyjne różnią się mechanizmami powstawania oraz objawami u pacjentów. Różnice związane są głównie z tym, w którym miejscu układu nerwowego pojawił się proces chorobowy. Przykładem choroby neurodegeneracyjnej jest np. choroba Parkinsona lub choroba Alzheimera [1,2].

Co to jest neurodegeneracja?

Neurodegeneracja to proces postępującego uszkodzenia lub śmierci komórek nerwowych (neuronów). Proces ten zachodzi w mózgu lub innych częściach układu nerwowego. Neurodegeneracja to cecha charakterystyczna wielu chorób neurologicznych, które znane są jako choroby neurodegeneracyjne [1,3].

Jak objawia się neurodegeneracja?

Neurodegeneracja prowadzi do zaburzeń poznawczych oraz pamięci (demencji). Może powodować także zaburzenia ze strony układu ruchowego (ataksja). Objawy mogą być łagodne, ale również mogą powodować trwałe zespoły otępienne [4,5].

Neurodegeneracja prowadzi do powstania przewlekłych i postępujących chorób. Choroby te powodują trwałe uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego [6].

Przyczyna pojawienia się zjawiska neurodegeneracji

Choroby neurodegeneracyjne mogą mieć podłoże genetyczne lub być wynikiem czynników nabytych w trakcie życia człowieka. W pierwszym przypadku schorzenia są spowodowane odziedziczonymi mutacjami. Natomiast w przypadku postaci nabytych, przyczyną może być [7]:

• ekspozycja na substancje toksyczne dla układu nerwowego (np. leki, alkohol, narkotyki),
• urazy mózgu,
• infekcje układu nerwowego,
• doświadczanie wielu epizodów niedokrwienia mózgu.

Zarówno w dziedzicznych, jak i nabytych chorobach neurodegeneracyjnych, istnieją procesy odpowiedzialne za degenerację tkanki nerwowej. Zalicza się do nich [8]:

• tworzenie patologicznych białek, które gromadzą się w tkance nerwowej i powodują uszkodzenia neuronów,
• zaburzenia funkcji mitochondriów, które są organellami komórkowymi odpowiedzialnymi za przetwarzanie energii. W wyniku tych zaburzeń mogą powstawać substancje toksyczne dla neuronów.

Schorzenia neurodegeneracyjne różnią się między sobą pod względem objawów. Procesy zachodzące w ich przebiegu mają jednak pewne wspólne cechy. Należą do nich m.in. promowanie apoptozy, czyli programowanej śmierci komórek. W wyniku tych zjawisk dochodzi do utraty komórek nerwowych, które nie są zastępowane nowymi strukturami. Skutkuje to trwałymi i nieodwracalnymi efektami tych chorób [9].

Choroby neurodegeneracyjne

Do chorób neurodeneracyjnych (chorób układu nerwowego) zalicza się między innymi [10,11]:

• choroba Alzheimera,
• choroba Parkinsona,
• stwardnienie rozsiane,
• stwardnienie zanikowe boczne,
• pląsawica Huntingtona,
• rdzeniowy zanik mięśni.

Proces prowadzący do rozwoju objawów w chorobach neurodegeneracyjnych rozpoczyna się znacznie wcześniej niż objawy. Przez długi czas (często wiele lat) choroba przebiega bezobjawowo. Pierwsze symptomy pojawiają się, gdy uszkodzeniu ulegnie znaczna liczba neuronów. Objawy mogą także wystąpić, gdy uszkodzenie dotyczy określonej części ośrodkowego układu nerwowego [12].

Leczenie chorób neurodegeneracyjnych

Choroby neurodegeneracyjne pozostają nieuleczalne. Leczenie skupia się głównie na zarządzaniu objawami i spowalnianiu postępu choroby. Wielu naukowców nadal intensywnie pracuje nad zagadnieniem leczenia tych schorzeń. Stale poszukiwane są nowe metody, które pozwolą wykryć choroby neurodegeneracyjne już we wczesnym stadium, zanim pojawią się znaczne, nieodwracalne uszkodzenia komórek [13].

Badania genetyczne stanowią jedną z możliwych dróg diagnostycznych. Pozwalają one wykryć u pacjenta mutacje związane z niektórymi chorobami neurodegeneracyjnymi. Jednakże nie każda mutacja genetyczna prowadzi do rozwoju choroby. Obciążenie genetyczne może wywołać nieuzasadniony lęk u pacjenta. Dlatego decyzja o przeprowadzeniu badań genetycznych pozostaje w gestii pacjenta [13].

Dieta jako czynnik zapobiegający neurodegeneracji

Pewne składniki diety mogą mieć pozytywny wpływ na funkcjonowanie mózgu. Mogą redukować ryzyko wystąpienia niektórych chorób neurodegeneracyjnych [14].

Zalecana jest dieta bogata w owoce, warzywa, orzechy, nasiona, ryby, oliwę z oliwek i niewielkie ilości mięsa czerwonego. Ta dieta jest uważana za korzystną dla zdrowia mózgu. Wynika to z wysokiej zawartości przeciwutleniaczy, zdrowych tłuszczów i witamin.

Tłuszcze

Kwasy tłuszczowe omega-3, obecne w rybach tłustych (np. łososiu, makreli, sardynkach) oraz nasionach lnu i pestkach dyni, są ważne dla zdrowego funkcjonowania mózgu. Mogę one pomóc w ochronie przed niektórymi chorobami neurodegeneracyjnymi.

Węglowodany

🔎 Jeśli możliwości pacjenta na to pozwalają warto, by źródłem węglowodanów byłyb produkty pełnoziarniste. Wyższe spożycie pełnych ziaren jest związane z wolniejszym tempem spadku globalnych funkcji poznawczych zaobserwowanych w trakcie badań [18].

Antyoksydanty

Spożywanie żywności bogatej w przeciwutleniacze może pomóc w ochronie komórek mózgowych przed stresem oksydacyjnym. Regularne i nadmierne spożywanie alkoholu może negatywnie wpływać na mózg. W efekcie zwiększa ryzyko niektórych chorób neurodegeneracyjnych [15,16].

Podsumowanie

Zrównoważony styl życia, podejmowanie aktywności fizycznej, unikanie palenia tytoniu oraz utrzymanie odpowiedniego poziomu aktywności intelektualnej odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu neurodegeneracji i ogólnym zdrowiu mózgu [17].

Bibliografia:

1. Woliński P., Jałosiński M., Głąbiński A. Mechanizmy neurodegeneracji i jej markery w stwardnieniu rozsianym. Aktualności Neurologiczne 1.8 (2008): 25-32
2. Małczyńska P., et al. Rola mózgowego czynnika neurotroficznego (BDNF) w procesach neurodegeneracji oraz w mechanizmach neuroregeneracji wywołanej wzmożoną aktywnością fizyczną. Postępy Biochemii 65.1 (2019): 2-8.
3. Panasiuk J. Dysocjacja czy neurodegeneracja. Problemy diagnozy, leczenia i terapii. Logopedia Silesiana 6 (2017): 27-45.
4. Biechowska D., Orłowska E. Neuropsychologiczna charakterystyka wybranych zespołów otępiennych. Polski Przegląd Neurologiczny 8.2 (2012): 66-75.
5. Barczak A. Wczesne rozpoznawanie choroby Alzheimera. Pediatria i Medycyna Rodzinna 14.2 (2018): 157-166.
6. Kotapka-Minc S. Znaczenie badania neuropsychologicznego w diagnostyce otępienia. Polski Przegląd Neurologiczny 3.2 (2007): 61-68.
7. Gruber B. Epigenetyka a etiologia chorób neurodegeneracyjnych. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 65 (2011): 542-551.
8. Dudkowiak R. Rola wybranych czynników ryzyka w etiopatogenezie i przebiegu choroby Alzheimera. Aktualności Neurologiczne 2.13 (2013): 109-118.
9. Zduńska M., Najmowska K, Rość D. Rola homocysteiny w patogenezie chorób otępiennych The role of homocysteine in dementia. Gerontologia Polska (2020): 1
10. Rejdak K. (red.), Choroby otępienne, Edra Urban & Partner, Wrocław 2020
11. Gaweł M., Potulska-Chromik A. Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona. Postępy Nauk Medycznych 28.7 (2015): 468-476.
12. Drobnik J., et al. Analiza występowania otępienia oraz chorób powodujących zespoły otępienne w populacji Dolnego Śląska. Fam. Med. Prim. Care Rev 12 (2010): 9-14..
13. Hausz-Piskorz B., Buczkowski K. Diagnostyka i leczenie choroby Alzheimera w warunkach praktyki lekarza rodzinnego. Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 7. No. 4. 2013.
14. Barnard ND, Bush AI, Ceccarelli A et al.: Dietary and lifestyle guidelines for the prevention of Alzheimer’s disease. Neurobiol Aging 2014; 35 (Suppl. 2): S74–S78.
15. Tangney CC, Li H, Wang Y et al.: Relation of DASH- and Mediterranean-like dietary patterns to cognitive decline in older persons. Neurology 2014; 83: 1410–1416
16. Magierski, R., Antczak-Domagała K., Sobów T. Dieta jako czynnik protekcyjny otępienia. Aktualności Neurologiczne 3.14 (2014): 167-174.
17. Lipiec O., Setkowicz Z. Rola diety w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych. Wszechświat 118.01-03 (2017).
18. Liu, X., Beck, T., Dhana, K., Desai, P., Krueger, K. R., Tangney, C. C., … & Rajan, K. B. (2023). Association of Whole Grain Consumption and Cognitive Decline: An Investigation From a Community-Based Biracial Cohort of Older Adults. Neurology, 101(22), e2277-e2287.

• Data pierwotnej publikacji artykułu: 6.08.2023
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 21.01.2024