Co na zgagę? Praktyczne wskazówki w walce z „palącym” problemem

Prawdopodobnie każdy doświadczył w swoim życiu nieprzyjemnego uczucia pieczenia przełyku w okolicy mostka. Dolegliwość ta znana jest powszechnie jako zgaga. Epizodyczne występowanie zgagi jest naturalną reakcją na błędy żywieniowe (m.in. zbyt obfity posiłek, zbyt szybkie tempo jedzenia), jednak często bywa oznaką choroby. Kiedy warto udać się do specjalisty i jakie są najskuteczniejsze metody radzenia sobie z problemem zgagi?

Jak dochodzi do powstania zgagi?

Zgaga występuje wówczas, gdy dochodzi do cofania się (zarzucania) treści pokarmowej z żołądka do przełyku, co skutkuje podrażnieniem błony śluzowej przez kwas żołądkowy. Naturalnym mechanizmem przeciwdziałającym zarzucaniu pokarmu jest skurcz dolnego zwieracza przełyku po zjedzonym posiłku. W przypadku zbyt częstych relaksacji zwieracza dochodzi do cofania się treści pokarmowej i pojawieniem się zgagi. Oprócz „palącego” bólu w okolicy mostka może towarzyszyć jej odbijanie, czkawka i kwaśny posmak w ustach.

Przyczyny zgagi

Istnieje szereg czynników, które mogą być przyczyną zgagi. Wśród nich wymienia się błędy żywieniowe, takie jak spożywanie zbyt dużych objętościowo posiłków, jedzenie w pośpiechu czy spożywanie niektórych rodzajów pokarmów i napojów. Dodatkowo na występowanie zgagi są w większym stopniu narażone osoby z nadwagą i otyłością, palacze, osoby spożywające nadmierne ilości alkoholu i narażone na przewlekły stres [1]. Dolegliwość ta może dotykać nawet 45% kobiety w ciąży [2].

Zgaga – czy zawsze jest objawem choroby?

Jeśli zgaga pojawia się sporadycznie i ma charakter krótkotrwały, nie powinna być powodem do niepokoju. Remedium może być wówczas wyeliminowanie czynników ryzyka poprzez modyfikację szeroko pojętego stylu życia (w tym diety) bądź zastosowanie leków dostępnych bez recepty. W przypadku, gdy dolegliwość ta pojawia się z dużą częstotliwością (≥2/tydzień) i/lub towarzyszą jej niepokojące objawy, takie jak zaburzenia połykania, wymioty, krwawienie z przewodu pokarmowego i niedokrwistość oraz niezamierzona utrata masy ciała, należy pilnie skonsultować się ze specjalistą [2].

Zgaga jest bowiem najczęściej zgłaszanym objawem przez pacjentów chorujących na chorobę refluksową przełyku (GERD) [1]. Może także występować w przebiegu innych schorzeń, w tym choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, kamicy pęcherzyka żółciowego, zespołu jelita drażliwego (IBS) lub choroby nowotworowej. Nieleczona zgaga może prowadzić do bardzo poważnych powikłań, a nawet rozwoju choroby nowotworowej.

Aby ustalić przyczynę nawracającej zgagi, lekarz przeprowadza dokładny wywiad z pacjentem. Pomocne mogą okazać się także dodatkowe badania diagnostyczne. Do najczęściej zlecanych są USG, endoskopia, badanie pH-metryczne, impedancja przełyku z pomiarem pH, oraz manometria przełyku. W przypadku podejrzenia choroby refluksowej wykorzystuje się także test z inhibitorem pompy protonowej, w którym ustąpienie dolegliwości po zastosowaniu leków pozwala zdiagnozować GERD [3].

Leki – jedyna skuteczna strategia walki z problemem zgagi?

Skutecznym sposobem doraźnego łagodzenia objawów zgagi jest stosowanie leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego. Najczęściej stosowanymi są inhibitorów pompy protonowej (IPP) oraz leki zobojętniające (związki magnezu i glinu, sukralfat, alginian).

Warto jednak pamiętać, że nadużycie leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP), może wpłynąć na wchłanianie niektórych składników pokarmowych. Dzieje się tak, ponieważ działanie tych leków opiera się na zobojętnianiu kwaśnego odczynu w żołądku. Niskie pH żołądka zaś sprzyja wchłanianiu niektórych składników odżywczych. Szczególnie niebezpieczną konsekwencją długotrwałego stosowania IPP jest zmniejszenie wchłaniania żelaza i witaminy B12, co w rezultacie może doprowadzić do niedokrwistości.

Wśród osób leczonych IPP częstym problemem jest także zmniejszone wchłanianie wapnia, czego skutkiem może być większa podatność na złamania kości w przebiegu osteoporozy [4].

Aby trwale pozbyć się uciążliwego problemu zgagi, konieczna jest także zmiana nawyków żywieniowych i przyzwyczajeń związanych ze stylem życia. Jedynie kompleksowe podejście jest gwarancją sukcesu w jej leczeniu [3].

Modyfikacja stylu życia – praktyczne wskazówki

Co jeść, a czego unikać mając zgagę?

Niewłaściwa dieta jest ważnym czynnikiem biorącym udział w powstawaniu zgagi. Szereg produktów spożywczych może nasilać objawy refluksowe. Te zaś powodują, że cofający się kwas żołądkowy drażni błonę śluzową przełyku. Z tego względu warto zadbać o odpowiedni dobór pokarmów i unikanie tzw. wyzwalaczy. Trzeba jednak pamiętać, że tolerancja określonych rodzajów żywności jest kwestią indywidualną, dlatego kompozycja diety powinna opierać się o własne doświadczenia związane z występowaniem zgagi po określonych produktach [1].

Złagodzenie zgagi można osiągnąć poprzez stosowanie diety łatwostrawnej z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie kwasu żołądkowego. Niezalecane produkty przedstawione zostały w tabeli poniżej.

Tabela 1. Produkty spożywcze niezalecane przy zgadze.

Produkty niezalecane	Przykład
Pokarmy tłuste (szczególnie bogate w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol)	tłuste gatunki mięs (wieprzowina, baranina, kaczka, gęś) i jego przetwory, podroby, sery żółte, pleśniowe i topione, pełnotłusty nabiał, potrawy smażone, dania z dodatkiem zasmażki/śmietany/sosu/majonezu, dania typu fast food, słone przekąski (chipsy)
Pokarmy kwaśne, pikantne i ostre	pieprz, papryka ostra, papryka chili, curry, ocet, musztarda, chrzan, kostki rosołowe, przyprawa maggi
Warzywa	pomidory i przetwory pomidorowe (ketchup, sos), warzywa cebulowe (cebula, szalotka, por, czosnek), kapusta, brukselka, fasolka, suche nasiona roślin strączkowych, warzywa marynowane i solone
Owoce	owoce cytrusowe (pomarańcza, grejpfrut)
Słodycze	czekolada i wyroby czekoladowe, kakao, torty, kremy, bita śmietana, lody śmietankowe, chałwa
Napoje	soki z owoców cytrusowych, napoje gazowane (zwłaszcza schłodzone), mocna kawa i herbata, napar z mięty, napoje alkoholowe
Zupy	przygotowywane na wywarach z kości, mięsa oraz grzybów, zupy z dodatkiem zasmażki i/lub śmietany, zupy na bazie niezalecanych warzyw
Dodatki	proszek do pieczenia, glutaminian sodu

Na występowanie zgagi ma również wpływ objętość spożywanego posiłku. Zbyt obfite posiłki zwiększają ciśnienie w żołądku, co powoduje cofanie się treści pokarmowej do przełyku. Z tej przyczyny warto spożywać mniejsze, lecz częstsze (5-6) i regularne posiłki w wolnym tempie i spokojnej atmosferze, by unikać połykania zbyt dużych ilości powietrza. Istotna jest także temperatura posiłku – zaleca się, by nie były one ani zbyt zimne, ani gorące. Warto unikać zbytniego przejadania się przed snem. Odstęp pomiędzy ostatnim posiłkiem a pójściem spać powinien wynosić co najmniej 3 godziny, gdyż objawy zgagi nasilają się w pozycji leżącej [1, 4].

Dobrze tolerowane produkty, po których nie dochodzi do wystąpienia zgagi, są preferowane w codziennym jadłospisie. Dodatkowo w łagodzeniu zgagi pomocne mogą okazać się produkty neutralizujące kwaśną treść żołądkową. Do takich należą woda (zwłaszcza alkaliczna oraz bogata w jony wapnia) oraz niskotłuszczowe mleko i nabiał (jogurt naturalny bądź kefir).

W celu zmniejszenia liczby epizodów zgagi warto również zadbać o odpowiednio wysoką podaż błonnika pokarmowego. Wynika to z jego korzystnego wpływu na funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku [6]. W tym celu należy włączyć do codziennego jadłospisu większą ilość dobrze tolerowanych warzyw i owoców oraz pełnoziarniste produkty zbożowe.

Zgaga a nadmierna masa ciała

Do wystąpienia zgagi częściej dochodzi wśród osób z nadmierną masą ciała, a w szczególności z otyłością brzuszną. Przyczyną tego są m.in. częstsze rozkurcze dolnego zwieracza przełyku oraz większe ciśnienie panujące w jamie brzusznej, przez co dochodzi do zarzucania treści pokarmowej z żołądka do przełyku [7]. Redukcja nadmiernej masy ciała do wartości mieszczącej się w zakresie BMI 18,5-24,9 jest więc wskazana i uznawana za jedną ze skutecznych strategii zwalczania problemu zgagi.

Używki – wrogowie w walce z nawracającą zgagą

Zarówno spożywanie alkoholu, jak i palenie papierosów są czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu zgagi. Napoje alkoholowe negatywnie wpływają na funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku oraz nasilają wydzielanie kwasu żołądkowego.

Na pojawienie się zgagi po spożyciu alkoholu wpływ mają również jego produkty jego rozkładu, które podrażniają błonę śluzową żołądka. Z tego względu w przypadku częstych nawrotów zgagi obserwowanych po konsumpcji alkoholu rekomenduje się ograniczenie lub rezygnację z jego spożycia. Warto również unikać picia alkoholu bezpośrednio przed snem ze względu na nasilanie się zgagi w pozycji leżącej [1].

Z kolei palenie papierosów, oprócz upośledzenia funkcji dolnego zwieracza przełyku, zmniejsza wydzielanie śliny, która zawiera wodorowęglan neutralizujący kwas solny. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym zarzucaniu pokarmu jest tzw. kaszel palacza, podczas którego dochodzi do wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej. W celu pozbycia się problemu zgagi, jak i poprawy ogólnego stanu zdrowia, wskazana jest całkowita rezygnacja z palenia tytoniu [1, 8] .

Zgaga – „palący” problem wśród sportowców

Niestety, problem zgagi jest bardzo rozpowszechniony wśród osób uprawiających sport. Sportowcy często uskarżają się na zgagę pojawiającą się po intensywnym wysiłku. Dzieje się tak w szczególności po ćwiczeniach o charakterze oporowym, tj. siłowych oraz energicznych – bieganiu czy jeździe na rowerze. Mechanizm występowania zgagi wywołanej wysiłkiem nie został dostatecznie poznany, ale przypuszcza się, że odpowiada za to zmniejszony przepływ krwi w przewodzie pokarmowym, spowolnione tempo opróżniania żołądka oraz zmiany ciśnienia w jamie brzusznej, które negatywnie oddziałują na funkcjonowanie dolnego zwieracza przełyku [9].

Rezygnacja z wykonywania ćwiczeń nie jest jednak dobrym rozwiązaniem z uwagi na liczne korzyści zdrowotne związane z aktywnością fizyczną. Regularny ruch jest bowiem jednym ze sposobów zwiększenia wydatku energetycznego, a tym samym stanowi pomocne narzędzie w redukcji nadmiernej masy ciała. Ponadto sugeruje się, że umiarkowany wysiłek fizyczny zmniejsza częstotliwość występowania zgagi, ponieważ wzmacnia mięśnie przepony, zapobiegając w ten sposób zarzucaniu pokarmu [10].

Istnieje kilka sposobów, by zapobiec wystąpieniu zgagi wywołanej aktywnością fizyczną:

• Unikanie podejmowania aktywności fizycznej, która wyzwala zgagę.
• Eliminacja produktów nasilających zgagę z posiłku przedtreningowego.
• Redukcja zawartości białka oraz tłuszczów w posiłku jedzonym bezpośrednio przed wysiłkiem (ze względu na wydłużony czas opróżniania żołądka).
• Unikanie posiłków przedtreningowych o stałej konsystencji.
• Spożywanie mniejszych objętościowo posiłków przed planowanym wysiłkiem.
• Zachowanie 2-3-godzinnego odstępu pomiędzy posiłkiem a ćwiczeniami.
• Rezygnacja ze spożywania żywności bogatej w błonnik pokarmowy w trakcie wykonywania ćwiczeń.
• Wybór wody zamiast napojów wysokowęglowodanowych w czasie treningu.
• Unikanie obcisłej odzieży sportowej [1, 8].

Pozostałe wskazówki

Innym sposobem uniknięcia zgagi jest uniesienie wezgłowia łóżka o 15-20 cm, by nie przyjmować całkowicie płaskiej pozycji w czasie snu i usprawnić w ten sposób oczyszczanie przełyku. Pomocne może się również okazać spanie na lewym boku. Na co dzień warto zrezygnować z noszenia zbyt ciasnej odzieży, która nadmiernie uciska jamę brzuszną i pas – dotyczy to przede wszystkim pasków oraz bielizny wyszczuplającej. Obcisła odzież może bowiem zwiększać ciśnienie w jamie brzusznej i nasilać objawy zgagi. Po zjedzeniu posiłku wskazane jest także unikanie schylania się i podnoszenia ciężkich przedmiotów, by nie wywierać ucisku na jamę brzuszną.

Podsumowanie

Pozbycie się uciążliwej zgagi wymaga kompleksowego podejścia. Wprawdzie stosowanie leków może złagodzić objawy zgagi, jednak wyłącznie modyfikacja szeroko pojętego stylu życia, w tym zmiana dotychczasowego sposobu odżywiania, jest w stanie zagwarantować sukces w walce z „palącym” problemem.

Bibliografia:

1. Dudukowiak, R., Poniewierka, E. (2012). Rola diety i stylu życia w leczeniu choroby refluksowej przełyku. Family Medicine & Primary Care Review, 14(4), 586–591.
2. Vazquez, J. C. (2015). Heartburn in pregnancy. BMJ Clinical Evidence, 1411.
3. Korzonek,, Dziergas, A., & Kuczyńska, M. (2014). Choroba refluksowa przełyku (GERD) – problem wciąż aktualny. Forum Medycyny Rodzinnej, 8(5), 201-210.
4. Kazberuk, M., Brzósko, Sz., Hryszko, T., Naumnik, B. (2016). Nadużywanie inhibitorów pompy protonowej i jego konsekwencje. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 70, 1112-1116.
5. Ciborowska, H., Rudnicka, A. (2014). Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
6. Morozov, S., Isakov, V., & Konovalova, M. (2018). Fiber-enriched diet helps to control symptoms and improves esophageal motility in patients with non-erosive gastroesophageal reflux disease. World Journal of Gastroenterology, 24(21), 2291–2299.
7. Chang, P., & Friedenberg, F. (2014). Obesity and GERD. Gastroenterology clinics of North America, 43(1), 161–173.
8. Festi, D., Scaioli, E., Baldi, F., Vestito, A., Pasqui, F., Di Biase, A. R., & Colecchia, A. (2009). Body weight, lifestyle, dietary habits and gastroesophageal reflux disease. World Journal of Gastroenterology, 15(14), 1690–1701.
9. Jozkow, P., Wasko-Czopnik, D., Medras, M., & Paradowski, L. (2012). Gastroesophageal Reflux Disease and Physical Activity. Sports Medicine, 36(5), 385-391.
10. Djärv, T., Wikman, A., Nordenstedt, H., Johar, A., Lagergren, J., & Lagergren, P. (2012). Physical activity, obesity and gastroesophageal reflux disease in the general population. World Journal of Gastroenterology, 18(28), 3710–3714.