Dieta SCD. Dieta specyficznych węglowodanów w praktyce

Pierwotnie dietę specyficznych węglowodanów (specific carbohydrate diet, dieta SCD) opracował dr Sidney Hass w latach 20. XX wieku jako postępowanie dietetyczne w celiakii. Jednak spopularyzowana została przez Elaine Gottschall, która w 1987 roku wydała książkę „Breaking The Vicious Cycle”. Jej córka chorowała na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a dzięki tej diecie uratowano dziewczynkę przed resekcją jelita oraz wyprowadzono ją z poważnych dolegliwości m.in. krwawych biegunek [1,2,3,4].

Na czym polega dieta SCD i dla kogo jest przeznaczona?

Dieta specyficznych węglowodanów opiera się głównie na teorii, że drobnoustroje bytujące w przewodzie pokarmowym człowieka potrzebują do życia węglowodanów. Według założeń SCD przerost grzybów oraz bakterii jelitowych jest spowodowany podażą węglowodanów złożonych. Są one trudne w trawieniu i są pożywką dla szkodliwych mikroorganizmy. Te z kolei wytwarzają produkty uboczne i prowadzą do stanu zapalnego ściany jelit. Ograniczenie lub całkowite wykluczenie substancji będących pożywką dla tych drobnoustrojów ma hamować postępującą dysbiozę jelitową oraz łagodzić reakcje obronne organizmu [1,3].

Dieta SCD jest dietą eliminacyjną polegającą na wyłączeniu z jadłospisu wszelkich węglowodanów złożonych – laktozy, sacharozy, skrobi. Z diety usuwa się zatem nabiał, cukier, żywność przetworzoną oraz wszelkie zboża i warzywa skrobiowe [1,2,3]. Dozwolone są natomiast monosacharydy, które łatwo przenikają przez ścianę jelita [3].

Kto jest odbiorcą diety SCD?

Dieta przeznaczona jest głównie dla osób z różnymi schorzeniami przewodu pokarmowego, szczególnie w leczeniu choroby Leśniowskiego-Crohna (ChLC), wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG), zapalenia uchyłków jelita, przewlekłej biegunki, ale także celiakii, mukowiscydozy i autyzmu [3]. Według Elaine Gottschall 75% osób przestrzegających zasady diety SCD uzyskało znaczącą poprawę [2,3].

Zalecenia żywieniowe diety SCD

Zalecenia żywieniowe oraz produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie specyficznych węglowodanów [3,4,5]

	Produkty zalecane	Produkty przeciwwskazane
Mięso, ryby, jaja	Kurczak wieprzowina, indyk, jagnięcina, ryby, jajka	Przetworzone produkty mięsne (szynki, kiełbasy, parówki)
Mleko i produkty mleczne	Domowy jogurt prebiotyczny, ser kozi	Większość produktów mlecznych (mleko, jogurty, sery, lody)
Owoce	Wszystkie rodzaje świeżych owoców (m.in jabłka, gruszki, banany, kiwi, pomarańcze)	Owoce kandyzowane, suszone owoce, produkty owocowe zawierające cukier, soki owocowe
Warzywa	Wszystkie rodzaje świeżych warzyw (m.in. szparagi, brokuły, kapusta, kalafior, cebula, czosnek, marchew, seler, papryka, dynia, sałata)	Warzywa konserwowe, produkty warzywne z dodatkiem cukru lub innych dodatków
Rośliny strączkowe	Fasola, ciecierzyca, groszek	Soja, soczewica,
Produkty zbożowe	–	Pszenica, żyto, owies, amarantus, ryż, komosa ryżowa, wszystkie produkty z dodatkiem mąki
Substancje słodzące	Miód	Cukier i inne słodziki

Dodatkowe wskazówki

Przestrzegając zaleceń diety specyficznych węglowodanów, warto planować gotowanie w domu, gdyż ułatwia to kontrolę nad składnikami posiłków. Zgodnie z założeniami SCD jadłospis powinien być urozmaicony. Należy dbać o regularne spożywanie posiłków i unikać ich pomijania lub zbyt długich przerw między nimi.

Dodatkowo ważne jest wypijanie dziennie około 1,5-2 litrów wody. Dozwolone jest picie lekkiej herbaty lub kawy oraz naparów bez dodatku cukru. Do przyprawiania potraw należy używać oliwę z oliwek extra virgin, ocet lub przyprawy (nie ma przeciwwskazanych). Zamiast mąki zbożowej można stosować np. mąkę migdałową lub kokosową.

Zaleca się także unikanie wszystkich roślin strączkowych, a wprowadzanie ich do diety powinno odbywać się stopniowo. Rekomendowane jest spożywanie jogurtu jedynie własnoręcznie przygotowanego w domu oraz fermentowanego co najmniej 24 godziny. Powinno się także całkowicie wykluczyć alkohol. Natomiast podczas zakupów warto zwracać uwagę na etykiety, by unikać produktów z zawartością węglowodanów złożonych [5].

Znaczenie diety SCD w chorobach przewodu pokarmowego

Dieta specyficznych węglowodanów wydaje się zmniejszać dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego u pacjentów cierpiących z powodu przewlekłych biegunek, często również krwawych. [2,3]. W badaniu Cohen i in. [6] zauważono kliniczną poprawę stanu błony śluzowej jelita u dzieci z chorobą Leśniowskiego-Crohna, które stosowały dietę SCD od 12 do 52 tygodni.

Zaobserwowano także obniżenie wskaźnika PCDAI (Pediatryczna Skala Oceny Aktywności Choroby Leśniowskiego-Crohna, pediatric Crohn disease activyty index). Z kolei w badaniu Obih i in. [7] wzięło udział 26 dzieci (20 osób z ChLC i 6 osób z WZJG). Zaobserwowano spadek PCDAI z 32,8 do 20,8 w ciągu około 4 tygodni stosowania diety SCD u pacjentów z ChLC, natomiast u chorych z WZJG wartość tego wskaźnika obniżyła się z 28,3 do 20,0 w tym samym czasie.

Sugeruje się zatem, iż dieta specyficznych węglowodanów może być elementem postępowania terapeutycznego u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit, jednak wskazuje się na potrzebę kontynuowania badań w celu ustalenia skuteczności i bezpieczeństwa wprowadzania tej diety u pacjentów pediatrycznych. W pracy Suskind i in. [8] wykazano poprawę w badaniach laboratoryjnych u wszystkich z 7 dzieci z chorobą Leśniowskiego-Crohna, w ciągu 3 miesięcy stosowania diety SCD.

Pacjenci nie przyjmowali leków immunosupresyjnych, a wykonane u nich badania to stężenie albumin, CRP, hematokryt oraz kalprotektyna w kale. Wszystkie z wymienionych wróciły do normy lub znacząco się poprawiły. W 2016 roku przeprowadzono ankietę internetową [9] celem opisania stosowania diety SCD przez pacjentów oraz postrzegania skuteczności tego sposobu żywienia. Kwestionariusz wypełniło 417 respondentów z nieswoistymi zapaleniami jelit, którzy zadeklarowali stosowanie diety specyficznych węglowodanów. Spośród badanych 4% zgłosiło remisję kliniczną przed zastosowaniem diety SCD, podczas gdy 33% odnotowało remisję po 2 miesiącach od rozpoczęcia tego sposobu żywienia, a 42% po 6 i 12 miesiącach.

W przypadku osób zgłaszających remisję kliniczną 13% zaobserwowało złagodzenie objawów chorobowych po mniej niż 2 tygodniach, 17% deklarowało 2 tygodnie do miesiąca, 36% zgłosiło 1-3 miesiące, a 34% zgłosiło remisję w ciągu więcej niż 3 miesięcy od rozpoczęcia diety. Wśród osób, które osiągnęły remisję choroby, 47% respondentów stwierdziło również powiązaną poprawę nieprawidłowych wyników laboratoryjnych.

W badaniu Vincenzi i in. [5] porównano skuteczność diet L-FODMAP i SCD w zespole jelita drażliwego (irritable bowel syndrome, IBS). W ciągu 3 miesięcy w grupie pacjentów stosujących dietę L-FODMAP zauważono znaczne złagodzenie wzdęć, natomiast u osób na diecie SCD jedynie niewielką poprawę.

Dodatkowo stwierdzono mniejsze stężenie witaminy D i kwasu foliowego u osób na diecie specyficznych węglowodanów w porównaniu do pacjentów stosujących dietę L-FODMAP. Natomiast w analizie O’Dwyer i in. [10] wykazano, iż znacznemu złagodzeniu u pacjentów z IBS podczas stosowania diety specyficznych węglowodanów uległy takie objawy jak wzdęcia, ból/dyskomfort brzucha, biegunki, parcie na stolec, niepełna defekacja, przelewanie w brzuchu. Chorzy deklarowali znaczną poprawę jakości życia oraz ustąpienie objawów, szczególnie w postaci biegunkowej IBS.

Podsumowanie

Dieta specyficznych węglowodanów wydaje się mieć pozytywne znaczenie w leczeniu żywieniowym chorób zapalnych jelit. Jednak nadal konieczne jest przeprowadzenie większej ilości badań klinicznych, aby wytłumaczyć mechanizmy, w których dieta SCD wpływa na stan zdrowia osób z chorobami przewodu pokarmowego.

Piśmiennictwo

1. A. Dąbrowska. Dieta w przeroście bakteryjnym w jelicie cienkim – przegląd. https://www.naczyniapolaczone.pl/dieta-w-sibo-przeglad/ [Data dostępu 08.08.2020]
2. E. Gottschall. Breaking the vicious cycle: intstinal health through diet. The Kirkton Press, (1994), Pobrane z: http://breakingtheviciouscycle.info/p/about-the-diet/ [Data dostępu: 08.08.2020]
3. NASPGHAN – Specific Carbohydrate Diet. Pobrane z: https://www.gikids.org/files/documents/digestive-topics/english/IBD-Specific-Carbohydrate-Diet.pdf [Data dostępu: 08.08.2020]
4. M. Vincenzi, I. del Ciondolo, E. Pasquini, K.Gennai, B. Paolini. Effects of a low FODMAP diet and specific carbohydrate diet on symptoms and nutritional adequacy of patients with irritable bowel syndrome: Preliminary results of a single-blinded randomized trial. Journal of Translational Internal Medicine, (2017); 5(2):120-126
5. S.A. Cohen i in.  Clinical and mucosal improvement with specific carbohydrate diet in pediatric Crohn disease. J Pediatr Gastroenterol Nutr., (2014); 59(4):516-521
6. C. Obih i in. Specific carbohydrate diet for pediatric inflammatory bowel disease in clinical practice within and academic IBD center. Nutrition, (2016); 32(4):418-425
7. D.L. Suskind, G. Wahbeh, N. Gregory, H. Vendettuoli, D. Christie. Nutritional Therapy in Pediatric Crohn Disease: The Specific Carbohydrate Diet. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, (2013); 58(1):87-91
8. D. L. Suskind i in. Patients Perceive Clinical Benefit with the Specific Carbohydrate Diet for Inflammatory Bowel Disease. Digestive Diseases and Sciences, (2016); 61: 3255–3260 
9. D.D. O’Dwyer, R.L. Darville. Specific carbohydrate diet: irritable bowl syndrome patient case study. Nutrition & Food Science, (2015); 45(6):859-872