Pierwotnie dietę specyficznych węglowodanów (specific carbohydrate diet, dieta SCD) opracował dr Sidney Hass w latach 20. XX wieku jako postępowanie dietetyczne w celiakii. Jednak spopularyzowana została przez Elaine Gottschall, która w 1987 roku wydała książkę „Breaking The Vicious Cycle”. Jej córka chorowała na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a dzięki tej diecie uratowano dziewczynkę przed resekcją jelita oraz wyprowadzono ją z poważnych dolegliwości m.in. krwawych biegunek [1,2,3,4].
Na czym polega dieta SCD i dla kogo jest przeznaczona?
Dieta specyficznych węglowodanów opiera się głównie na teorii, że drobnoustroje bytujące w przewodzie pokarmowym człowieka potrzebują do życia węglowodanów. Według założeń SCD przerost grzybów oraz bakterii jelitowych jest spowodowany podażą węglowodanów złożonych. Są one trudne w trawieniu i są pożywką dla szkodliwych mikroorganizmy. Te z kolei wytwarzają produkty uboczne i prowadzą do stanu zapalnego ściany jelit. Ograniczenie lub całkowite wykluczenie substancji będących pożywką dla tych drobnoustrojów ma hamować postępującą dysbiozę jelitową oraz łagodzić reakcje obronne organizmu [1,3].
Dieta SCD jest dietą eliminacyjną polegającą na wyłączeniu z jadłospisu wszelkich węglowodanów złożonych – laktozy, sacharozy, skrobi. Z diety usuwa się zatem nabiał, cukier, żywność przetworzoną oraz wszelkie zboża i warzywa skrobiowe [1,2,3]. Dozwolone są natomiast monosacharydy, które łatwo przenikają przez ścianę jelita [3].
Kto jest odbiorcą diety SCD?
Dieta przeznaczona jest głównie dla osób z różnymi schorzeniami przewodu pokarmowego, szczególnie w leczeniu choroby Leśniowskiego-Crohna (ChLC), wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG), zapalenia uchyłków jelita, przewlekłej biegunki, ale także celiakii, mukowiscydozy i autyzmu [3]. Według Elaine Gottschall 75% osób przestrzegających zasady diety SCD uzyskało znaczącą poprawę [2,3].
Zalecenia żywieniowe diety SCD
Zalecenia żywieniowe oraz produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie specyficznych węglowodanów [3,4,5]
| Produkty zalecane | Produkty przeciwwskazane | |
| Mięso, ryby, jaja | Kurczak wieprzowina, indyk, jagnięcina, ryby, jajka | Przetworzone produkty mięsne (szynki, kiełbasy, parówki) |
| Mleko i produkty mleczne | Domowy jogurt prebiotyczny, ser kozi | Większość produktów mlecznych (mleko, jogurty, sery, lody) |
| Owoce | Wszystkie rodzaje świeżych owoców (m.in jabłka, gruszki, banany, kiwi, pomarańcze) | Owoce kandyzowane, suszone owoce, produkty owocowe zawierające cukier, soki owocowe |
| Warzywa | Wszystkie rodzaje świeżych warzyw (m.in. szparagi, brokuły, kapusta, kalafior, cebula, czosnek, marchew, seler, papryka, dynia, sałata) | Warzywa konserwowe, produkty warzywne z dodatkiem cukru lub innych dodatków |
| Rośliny strączkowe | Fasola, ciecierzyca, groszek | Soja, soczewica, |
| Produkty zbożowe | – | Pszenica, żyto, owies, amarantus, ryż, komosa ryżowa, wszystkie produkty z dodatkiem mąki |
| Substancje słodzące | Miód | Cukier i inne słodziki |
Dodatkowe wskazówki
Przestrzegając zaleceń diety specyficznych węglowodanów, warto planować gotowanie w domu, gdyż ułatwia to kontrolę nad składnikami posiłków. Zgodnie z założeniami SCD jadłospis powinien być urozmaicony. Należy dbać o regularne spożywanie posiłków i unikać ich pomijania lub zbyt długich przerw między nimi.
Dodatkowo ważne jest wypijanie dziennie około 1,5-2 litrów wody. Dozwolone jest picie lekkiej herbaty lub kawy oraz naparów bez dodatku cukru. Do przyprawiania potraw należy używać oliwę z oliwek extra virgin, ocet lub przyprawy (nie ma przeciwwskazanych). Zamiast mąki zbożowej można stosować np. mąkę migdałową lub kokosową.
Zaleca się także unikanie wszystkich roślin strączkowych, a wprowadzanie ich do diety powinno odbywać się stopniowo. Rekomendowane jest spożywanie jogurtu jedynie własnoręcznie przygotowanego w domu oraz fermentowanego co najmniej 24 godziny. Powinno się także całkowicie wykluczyć alkohol. Natomiast podczas zakupów warto zwracać uwagę na etykiety, by unikać produktów z zawartością węglowodanów złożonych [5].
Znaczenie diety SCD w chorobach przewodu pokarmowego
Dieta specyficznych węglowodanów wydaje się zmniejszać dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego u pacjentów cierpiących z powodu przewlekłych biegunek, często również krwawych. [2,3]. W badaniu Cohen i in. [6] zauważono kliniczną poprawę stanu błony śluzowej jelita u dzieci z chorobą Leśniowskiego-Crohna, które stosowały dietę SCD od 12 do 52 tygodni.
Zaobserwowano także obniżenie wskaźnika PCDAI (Pediatryczna Skala Oceny Aktywności Choroby Leśniowskiego-Crohna, pediatric Crohn disease activyty index). Z kolei w badaniu Obih i in. [7] wzięło udział 26 dzieci (20 osób z ChLC i 6 osób z WZJG). Zaobserwowano spadek PCDAI z 32,8 do 20,8 w ciągu około 4 tygodni stosowania diety SCD u pacjentów z ChLC, natomiast u chorych z WZJG wartość tego wskaźnika obniżyła się z 28,3 do 20,0 w tym samym czasie.
Sugeruje się zatem, iż dieta specyficznych węglowodanów może być elementem postępowania terapeutycznego u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit, jednak wskazuje się na potrzebę kontynuowania badań w celu ustalenia skuteczności i bezpieczeństwa wprowadzania tej diety u pacjentów pediatrycznych. W pracy Suskind i in. [8] wykazano poprawę w badaniach laboratoryjnych u wszystkich z 7 dzieci z chorobą Leśniowskiego-Crohna, w ciągu 3 miesięcy stosowania diety SCD.
Pacjenci nie przyjmowali leków immunosupresyjnych, a wykonane u nich badania to stężenie albumin, CRP, hematokryt oraz kalprotektyna w kale. Wszystkie z wymienionych wróciły do normy lub znacząco się poprawiły. W 2016 roku przeprowadzono ankietę internetową [9] celem opisania stosowania diety SCD przez pacjentów oraz postrzegania skuteczności tego sposobu żywienia. Kwestionariusz wypełniło 417 respondentów z nieswoistymi zapaleniami jelit, którzy zadeklarowali stosowanie diety specyficznych węglowodanów. Spośród badanych 4% zgłosiło remisję kliniczną przed zastosowaniem diety SCD, podczas gdy 33% odnotowało remisję po 2 miesiącach od rozpoczęcia tego sposobu żywienia, a 42% po 6 i 12 miesiącach.
W przypadku osób zgłaszających remisję kliniczną 13% zaobserwowało złagodzenie objawów chorobowych po mniej niż 2 tygodniach, 17% deklarowało 2 tygodnie do miesiąca, 36% zgłosiło 1-3 miesiące, a 34% zgłosiło remisję w ciągu więcej niż 3 miesięcy od rozpoczęcia diety. Wśród osób, które osiągnęły remisję choroby, 47% respondentów stwierdziło również powiązaną poprawę nieprawidłowych wyników laboratoryjnych.
W badaniu Vincenzi i in. [5] porównano skuteczność diet L-FODMAP i SCD w zespole jelita drażliwego (irritable bowel syndrome, IBS). W ciągu 3 miesięcy w grupie pacjentów stosujących dietę L-FODMAP zauważono znaczne złagodzenie wzdęć, natomiast u osób na diecie SCD jedynie niewielką poprawę.
Dodatkowo stwierdzono mniejsze stężenie witaminy D i kwasu foliowego u osób na diecie specyficznych węglowodanów w porównaniu do pacjentów stosujących dietę L-FODMAP. Natomiast w analizie O’Dwyer i in. [10] wykazano, iż znacznemu złagodzeniu u pacjentów z IBS podczas stosowania diety specyficznych węglowodanów uległy takie objawy jak wzdęcia, ból/dyskomfort brzucha, biegunki, parcie na stolec, niepełna defekacja, przelewanie w brzuchu. Chorzy deklarowali znaczną poprawę jakości życia oraz ustąpienie objawów, szczególnie w postaci biegunkowej IBS.
Podsumowanie
Dieta specyficznych węglowodanów wydaje się mieć pozytywne znaczenie w leczeniu żywieniowym chorób zapalnych jelit. Jednak nadal konieczne jest przeprowadzenie większej ilości badań klinicznych, aby wytłumaczyć mechanizmy, w których dieta SCD wpływa na stan zdrowia osób z chorobami przewodu pokarmowego.
Piśmiennictwo
- A. Dąbrowska. Dieta w przeroście bakteryjnym w jelicie cienkim – przegląd. https://www.naczyniapolaczone.pl/dieta-w-sibo-przeglad/ [Data dostępu 08.08.2020]
- E. Gottschall. Breaking the vicious cycle: intstinal health through diet. The Kirkton Press, (1994), Pobrane z: http://breakingtheviciouscycle.info/p/about-the-diet/ [Data dostępu: 08.08.2020]
- NASPGHAN – Specific Carbohydrate Diet. Pobrane z: https://www.gikids.org/files/documents/digestive-topics/english/IBD-Specific-Carbohydrate-Diet.pdf [Data dostępu: 08.08.2020]
- M. Vincenzi, I. del Ciondolo, E. Pasquini, K.Gennai, B. Paolini. Effects of a low FODMAP diet and specific carbohydrate diet on symptoms and nutritional adequacy of patients with irritable bowel syndrome: Preliminary results of a single-blinded randomized trial. Journal of Translational Internal Medicine, (2017); 5(2):120-126
- S.A. Cohen i in. Clinical and mucosal improvement with specific carbohydrate diet in pediatric Crohn disease. J Pediatr Gastroenterol Nutr., (2014); 59(4):516-521
- C. Obih i in. Specific carbohydrate diet for pediatric inflammatory bowel disease in clinical practice within and academic IBD center. Nutrition, (2016); 32(4):418-425
- D.L. Suskind, G. Wahbeh, N. Gregory, H. Vendettuoli, D. Christie. Nutritional Therapy in Pediatric Crohn Disease: The Specific Carbohydrate Diet. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, (2013); 58(1):87-91
- D. L. Suskind i in. Patients Perceive Clinical Benefit with the Specific Carbohydrate Diet for Inflammatory Bowel Disease. Digestive Diseases and Sciences, (2016); 61: 3255–3260
- D.D. O’Dwyer, R.L. Darville. Specific carbohydrate diet: irritable bowl syndrome patient case study. Nutrition & Food Science, (2015); 45(6):859-872
