Dieta w astmie. Jak wspierać zdrowie pacjentów?

Podłożem astmy jest ogólnoustrojowe zapalenie. Astma przechodzi w stany zapalne dróg oddechowych w wyniku ekspozycji organizmu na alergeny i drobnoustroje. Immunologiczna odpowiedź rozpoczyna się w nabłonku płuc, który wchodzi w reakcje z komórkami prezentującymi antygen.

Szkodliwa dieta zachodnia

Dietą, która sprzyja rozwojowi astmy, jest tak zwana dieta zachodnia. Ta dieta charakteryzuje się tym, że jest uboga w produkty obfitujące w przeciwutleniacze, a w jej schemacie odżywiania w nadwyżce występują produkty bogate w nasycone kwasy tłuszczowe.

Nasycone kwasy tłuszczowe (SFA), które występują zwłaszcza w produktach odzwierzęcych, takich jak smalec, masło, przetworzone wyroby mięsne (wędliny produkowane przemysłowo, kiełbasy, kabanosy, salami, mięso wędzone, konserwy mięsne), ale także w innej żywności – olej kokosowy, olej palmowy w produktach. Podaż tych kwasów w nadmiarze przyczynia się do uruchomienia niebezpiecznej kaskady zapalnej.

SFA mają działanie prozapalne, gdyż przyczyniają się do aktywności czynnika transkrypcyjnego, który z kolei uaktywnia mediatory stanu zapalnego. Ponadto nadmierna konsumpcja nasyconych kwasów tłuszczowych modyfikuje mikroflorę jelit na niekorzyść: podnosi się odsetek bakterii Gram-ujemnych i ligandów mających swój udział w promowaniu zapalenia.

Osoby, które czasem nieświadomie odżywiają się na wzór diety zachodniej, sięgają często po żywność typu fast food. Wykazano, że spożywanie produktów typu fast food co najmniej 3 razy w tygodniu prowadzi do pojawienia się w wieku późniejszym astmy. Zwraca się tu szczególną uwagę na szkodliwy wpływ żywności przetworzonej oraz wysokiego spożycia tłuszczów. W badaniach również ujawniono, że spożycie napojów dosładzanych (owocowych oraz gazowanych) może sprzyjać rozwojowi astmy.

Dieta wysokotłuszczowa sprzyja rozwojowi zapalenia

Nie do końca jeszcze poznano czy na pogłębianie się objawów astmatycznych mają wpływ zaburzenia metaboliczne wynikające z otyłości, czy może też skutki uboczne spożywania samego tłuszczu spożywczego. Okazuje się jednak, że nawet spożywanie jedynie wysokotłuszczowych posiłków bez skutku w postaci otyłości, może prowadzić do występowania chorób dróg oddechowych. Taki sposób odżywiania wywołuje w drogach oddechowych zapalenie o podłożu neutrofilowym, a także obniża skuteczność zażywania leków, które rozszerzają oskrzela.

Środowisko prozapalne może tworzyć się, gdy spożywamy posiłki o wysokiej zawartości tłuszczów. W badaniach wykazano, że przyczynia się to do zwiększenia liczby neutrofili w organizmie, po upływie 4h od spożytego posiłku. Natomiast u dorosłych u których występowała ciężka postać astmy, wysokie spożycie tłuszczu przyczyniało się do pojawienia się eozynofilowego zapalenia dróg oddechowych.

Dieta obfitująca w tłuszcze prowadzi również do pojawienia się zmian w obrębie składu mikroflory jelit w postaci zmniejszenia się ilości bakterii ochronnych oraz zwiększenia dostępu dla bakterii inwazyjnych. Ma to duże znaczenie dla odpowiedzi immunologicznej i może sprzyjać rozwojowi zapalenia.

Przeciwzapalna dieta śródziemnomorska

Dieta śródziemnomorska to dieta bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe, które mają działanie przeciwzapalne. Do tego rodzaju kwasów należą kwasy omega-3, wielonienasycone i jednonienasycone kwasy tłuszczowe. Te składniki odżywcze mają zdolność do obniżania stężenia białka C-reaktywnego w osoczu, które ma swój znaczny wpływ w rozwoju zapalenia oraz genów, które zwiększają stan zapalny dróg oddechowych.

W badaniu przeprowadzonym w długiej rozciągłości czasowej, z udziałem 446 pacjentów cierpiących na astmę, wykazano, że wysokie spożycie produktów bogatych w kwasy omega-3 rzutowało na obniżenie wystąpienia astmy. Zaobserwowano również 10-procentowe zmniejszenie występowania kaszlu wśród dzieci poniżej 3 roku życia, które przyjmowały suplement zawierający kwasy omega-3.

Istnieją również dowody na to, że jednonienasycone kwasy tłuszczowe zawarte w oliwie z oliwek znoszą szkodliwe działanie stresu oksydacyjnego poprzez ograniczenie występowania białek prozapalnych.

Ochronny wpływ przeciwutleniaczy zawartych w owocach i warzywach

Stres oksydacyjny stanowi podłoże do rozwoju astmy i tworzenia się jej zaostrzeń. To zjawisko jest czynnikiem, który ma swój udział w przebiegu przewlekłego procesu zapalnego pojawiającego się w drogach oddechowych, a także w układzie krążenia osób cierpiących na astmę.

W kilku badaniach udowodniono ochronny wpływ spożycia owoców i warzyw w odniesieniu do astmy. Te cenne produkty, dzięki zawartości witamin oraz związków polifenolowych wykazują działanie przeciwzapalne oraz przeciwutleniające.

W jednym badaniu kohortowym, w którym był analizowany wpływ flawonoidów oraz w kilku badaniach przekrojowych, wykazano pozytywny wpływ spożycia warzyw na ryzyko wystąpienia astmy u osób dorosłych. Spożycie warzyw w ilości 5 porcji lub większej na dzień, a owoców – 2 porcji przez 14 tygodni, było związane z unormowaniem się objawów astmatycznych (poprawa parametrów oddechowych) i wyciszeniem zaostrzeń astmy. Zaobserwowano, że dorośli, którzy nie spożywali odpowiedniej ilości błonnika, przechodzili cięższą postać astmy i ich czynność płuc była obniżona. W większości badań różnego rodzaju stwierdzono, że spożycie warzyw oraz owoców jest związane ze zmniejszeniem ryzyka astmy oraz objawu świszczącego oddechu, a także polepszeniem odpowiedzi immunologicznej. Ponadto spożycie owoców i warzyw korzystnie wpływa na osoby chore na astmę, ponieważ zmniejsza stężenie zapalnego białka IL-8.

Porównując dietę bardzo ubogą w naturalne przeciwutleniacze do tej w której występują one na odpowiednim poziomie, parametry wydolności oddechowej uległy pogorszeniu a poziom neutrofili wzrósł. Tak na przykład spożycie soku lub ekstraktu pomidorowego bogatego w przeciwutleniacze sprzyja obniżeniu aktywności neutrofili w drogach oddechowych. Co istotne pacjenci, którzy spożywali ograniczoną ilość owoców i warzyw byli 2,26 razy bardziej podatni na zaostrzenia astmy niż pacjenci, którzy dbali o odpowiednie spożycie tych produktów. W badaniach wykazano, że każdorazowy wzrost spożycia owoców i warzyw powoduje spadek poziomu prozapalnych interleukin w jamie nosowej.

Podsumowując, większość danych zawartych w badaniach wskazuje na ochronny wpływ diety bogatej w warzywa i owoce w odniesieniu do objawów astmatycznych.

Wpływ mikrobioty jelitowej na wspomaganie odporności

W badaniach stwierdzono, że już na najwcześniejszym etapie – w okresie niemowlęcym, występowanie dysbiozy jelitowej (przerostu niekorzystnej mikroflory jelitowej) jest powiązane z różnymi typami astmy.

Błonnik pokarmowy stymuluje bakterie jelitowe do produkcji takich metabolitów, jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA). Te właśnie kwasy oddziałują pośrednio na wzmocnienie układu odpornościowego. Każde osłabienie układu immunologicznego jest niekorzystne i może doprowadzać do rozwinięcia się zapalenia górnych dróg oddechowych.

Wpływ spożywania poszczególnych składników podczas ciąży na rozwój astmy u dzieci

Zastosowanie suplementacji oleju rybnego u kobiet w ciąży w ilości 2,7 g na tydzień wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia astmy u dzieci o 63%. Ten efekt ochronny zdawał się utrzymywać także w wieku dorosłym.

Wpływ karmienia piersią na rozwój astmy

Światowa Organizacja Zdrowia i Amerykańska Akademia Pediatrii zaznaczają, że karmienie piersią ma swój ochronny wpływ wobec rozwoju astmy. Ten efekt widoczny jest zwłaszcza do chwili osiągnięcia wieku 2 lat, potem też może być utrzymywany do 7 lat.

Istnieją także dowody (choć jeszcze nie do końca pewne) na to, że karmienie piersią może oddziaływać na zmiany w ekspresji genów i to też może mieć swoje powiązanie z występowaniem astmy oraz alergii.

Źródłem efektywnej odporności jest nieprzeceniony, bardzo wartościowy skład mleka kobiecego. Mleko matki zawiera immunomodulatory (m.in. alfa-tokoferol, prolaktynę) oraz środki przeciwzapalne, takie jak laktoferyna, przeciwutleniacze, czy cytokiny. Organizmy dzieci karmione w taki sposób zostają wyposażone w zdolność ukierunkowanej odpowiedzi na potencjalne patogeny. Dlatego też, takie dzieci już na wczesnym etapie życia, w mniejszym stopniu są narażone na infekcje wirusowe, które w znaczący sposób obniżają rokowanie w astmie. Ponadto karmienie piersią poprawia czynność płuc i polepsza ich rozwój.

Nadal jednak wpływ karmienia piersią na rozwój astmy nie jest taki oczywisty, ale należy pamiętać, iż korzyści wynikające z naturalnego karmienia są zawsze wymierne.

Otyłość jako czynnik pogarszający rokowanie w astmie

Występowanie otyłości jest związane z mniejszym wpływem na kontrolę postępowania astmy, a także wymuszeniem stosowania większych dawek leków.

W pewnym badaniu u osób otyłych zastosowano ośmiotygodniową dietę z dość niską zawartością kalorii. Utrata masy ciała zaskutkowała poprawą czynności płuc i zniesieniem duszności.

U otyłych pacjentów bardzo często występuje zespół metaboliczny. W powiązaniu do tego zespołu pojawiają się insulinooporność oraz hiperinsulinemia, które w dalszej konsekwencji rzutują na nasilenie objawów ze strony układu oddechowego. Ujawniać się to może w nadkurczliwości mięśni gładkich dróg oddechowych wywołanej pośrednio przez insulinę.

Pojawiać się też może skurcz oskrzeli z pozbawieniem kontroli w obrębie tak zwanych nerwów przywspółczulnych. Takie oddziaływanie insuliny ma swoje potwierdzenie w badaniach klinicznych oraz epidemiologicznych.

W zespole metabolicznym również współwystępuje podwyższony poziom trójglicerydów oraz zmniejszony poziom korzystnego cholesterolu HDL. Zaburzenia w profilu lipidowym mają wpływ na pojawienie się zmian w układzie odpornościowym. W badaniu przekrojowym przeprowadzonym z dużą ilością uczestników otyłych chorujących na astmę, zaobserwowano, że spadek poziomu cholesterolu HDL objawia się podwyższoną odpowiedzią limfocytów Th1 i Th2. Te właśnie limfocyty mają swój udział w przebiegu reakcji alergicznych.

W badaniu z udziałem 12 000 dzieci zaobserwowano, że tendencja do przyspieszonego wzrostu masy ciała w pierwszych 2 latach życia jest związana ze zwiększonym ryzykiem astmy w wieku 6 lat, w przeciwieństwie do dzieci przybierających na masie ciała w sposób prawidłowy. Z kolei w innym badaniu, w którym wzięło udział 147 000 dzieci, przyrost masy ciała w okresie niemowlęcym wiązał się z pojawieniem objawów astmatycznych w wieku przedszkolnym oraz szkolnym. Ogólnie rzecz biorąc podwyższone parametry astmy (FEV, FVC) mogą być zależne od przyspieszonego przyrostu masy ciała w dzieciństwie.

Dieta w astmie – jakie ma znaczenie?

Wpływ błonnika na przebieg astmy

Gdy spożywamy błonnik, to bakterie jelitowe przekształcają go do korzystnychkrótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA). SCFA mają swoje połączenia z takimi wolnymi receptorami, które wchodzą w skład komórek układu odpornościowego. Dlatego następuje bezpośredni wpływ na odpowiedzi immunologiczne. W jednym badaniu wykazano, że dieta bogata w błonnik z kolei podnosi poziom octanu, a to przekłada się na znoszenie stanu zapalnego górnych dróg oddechowych.

W badaniu z udziałem myszy wykazano, że niedobór błonnika może zwiększać zapalenie górnych dróg oddechowych. Przyczyną tego było to, że dieta uboga w błonnik zmienia mikroflorę jelit, a w ich świetle obniża się zwłaszcza ilość propionianu kwasu tłuszczowego.

W pewnym badaniu pilotażowym (poprzedzającym główne badanie o szerszej skali) z udziałem 29 osób, uwidoczniły się pozytywne efekty. Po upływie 4h od spożycia posiłku wysokobłonnikowego stwierdzono zmniejszenie tlenku azotowego w powietrzu wydychanym oraz poprawę czynności płuc.

W odniesieniu do oddziaływania błonnika na przebieg astmy oraz wysunięcia bardziej wiarygodnych wniosków, przewiduje się potrzebę przeprowadzenia większej ilości badań klinicznych.

W badaniu przeprowadzonym w Kanadzie przebadano niemowlęta, które były chore na atopię i wykazano, że w ich organizmach octan kwasu tłuszczowego był obniżony.

Zwiększenie w surowicy octanu i propionianu SCFA, skutkowało złagodzeniem objawów astmy. Poziom SCFA jest istotny, ponieważ aktywuje mechanizmy obronne wobec patogenów.

Istnieje też powiązanie pomiędzy wpływem odżywiania się matki, a ryzykiem wystąpienia astmy u dziecka. Jeśli matka spożywa żywność, która dostarcza wysokie stężenia octanu, to może to powodować mniejsze szanse na wystąpienie astmy u dziecka.

Rola wielonienasyconych kwasów tłuszczowych

Kwasy omega-3 odgrywają rolę w leczeniu zapalenia występującego w astmie, ponieważ hamują sygnalizację liganda TLR4, a przez to tworzenie się genów mediatorów prozapalnych. Kwasy DHA, należące do rodziny omega-3, poprawiają integralność błony występującej w nabłonku. Wykazano, że suplementacja jednonienasyconych kwasów tłuszczowych może modyfikować objawy astmy, poprawiać czynność płuc oraz obniżać mediatory zapalne.

Kwasy alfa-linolenowy (ALA) i kwas linolowy (LA) (należące do rodziny omega-3) są prekursorami kwasu arachidonowego (ARA), będącego przedstawicielem kwasów omega-6, a także prekursorami korzystnych kwasów z grupy omega-3 – DHA i EPA. Kwasy omega-6 są niekorzystne, ponieważ zostają zużywane do produkcji eikozanoidów, które mają działanie zapalne. Kiedy dostarczymy organizmowi kwasów EPA i DHA, to te będą rywalizować z kwasem ARA z rodziny omega-6 między innymi o enzymy, co przełoży się na powstrzymanie powstawania prozapalnych eikozanoidów.

W pewnym badaniu z udziałem 255 dorosłych przeanalizowano wysycenie erytrocytów kwasami omega-3 po odpowiedniej podaży produktów i dalszy tego skutek w postaci ujawniania się objawów astmatycznych. Na początku badania zaobserwowano, że w organizmach osób chorych na astmę występuje niższy procent jednonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz omega-3, a także wyższy stosunek kwasów omega-6 do omega-3 (co jest niekorzystne pod względem zdrowotnym). Dodatkowo u osób z astmą, którą można kontrolować wskaźnik omega-3 był wyższy w porównaniu do osób z astmą trudną w kontrolowaniu. Ponadto osoby, które miały dość wysoki wskaźnik omega-3 nie potrzebowały wysokich dawek leków. Wykazano również powiązanie pomiędzy otyłością i jednoczesnym niskim wskaźnikiem omega-3, a potrzebą stosowania znacznie wyższych dawek leków wziewnych.

Znaczenie witaminy D

Korzystny, ochronny wpływ zażywania tej witaminy zaobserwowano przeważnie u dzieci matek suplementujących. Witamina D prawdopodobnie moduluje funkcję czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego, a także obniża niekontrolowany rozrost mięśni gładkich w drogach oddechowych.

🔎 Jak to działa w praktyce? Poziom witaminy D we krwi jest związany z niższym poziomem IgE, eozynofili i katelicydyny (LL-37) u pacjentów z astmą. Oznacza to, że witamina D może mieć działanie przeciwzapalne i pomagać w kontrolowaniu objawów astmy [9].

Znaczenie selenu

Dotychczas hipotetycznie podchodzi się do roli selenu w patogenezie astmy. Szacuje się, że selen może mieć wpływ na rozwój astmy poprzez regulację różnicowania limfocytów.

Wzorzec żywieniowy, który ma właściwości ochronne w odniesieniu do astmy

W Puerto Rico przebadano 700 dzieci w kierunku zniwelowania zaostrzeń astmy i związanych z nią objawów.

Korzystne wzorce żywieniowe :

• Częste spożywanie warzyw i zbóż, przy jednoczesnym niskim spożyciu słodyczy, może zapewnić niższe poziomy interleukin wyzwalanych podczas zapalenia, co przekłada się na mniejsze ryzyko wystąpienia astmy.
• Lepszą czynność płuc udowodniono w 2 badaniach populacyjnych, gdy po wysokim spożyciu błonnika parametry wydolności oddechowej uległy poprawie. W badaniu kohortowym Hertfordshire: wysokie spożycie owoców, warzyw oraz tłustych ryb były również pozytywnie związane z lepszą czynnością płuc.

Niekorzystne wzorce żywieniowe :

• Dieta uboga w warzywa i zboża (ogólnie niskie spożycie błonnika), a bogata w nabiał i słodycze oraz jednocześnie niedoborowa pod względem witaminy D, przyczyniała się do cięższych zaostrzeń choroby u dzieci. Ponadto wysokie spożycie tłuszczu, słonych przekąsek oraz napojów o wysokiej zawartości cukru powodowało przyspieszony spadek parametrów wydolności oddechowej.

Bibliografia:

1. Banafshe H., Berthon S. B., Wark P., Wood L. G., Effects of Fruit and Vegetable Consumption on Risk of Asthma, Wheezing and Immune Responses: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients, 2017, 9(4), 341.
2. Dixon A. E., Holguin F., Diet and Metabolism in the Evolution of Asthma and Obesity Clinics in Chest Medicine, 2019, 40(1):97-106.
3. Martinez D. F., Guerra S., Early Origins of Asthma. Role of Microbial Dysbiosis and Metabolic Dysfunction. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 2018, 197(5):573-579.
4. Eun-kyung K., Se-Young J., Asthma and Dietary Intake of Fish, Seaweeds, and Fatty Acids in Korean Adults. Nutrients, 2019, 11(9): 2187.
5. Miliku K., Azad M. B., Breastfeeding and the Developmental Origins of Asthma: Current Evidence, Possible Mechanisms, and Future Research Priorities. Nutrients . 2018, 10(8): 995.
6. Statovci D., Aguilera M., MacSharry J., Melgar S., The Impact of Western Diet and Nutrients on the Microbiota and Immune Response at Mucosal Interfaces. Frontiers in Immunology, 2017; 8: 838.
7. Stoodley I., Garg M., Scott H., Macdonald-Wicks L., Berthon B., Wood L., Higher Omega-3 Index Is Associated with Better Asthma Control and Lower Medication Dose: A Cross-Sectional Study. Nutrients, 2020, 12(1): 74.
8. Yueh-Ying H. , Forno E., Alvarez M., Colón-Semidey A., Acosta-Perez E., Canino G., Celedón J., Diet, Lung Function, and Asthma Exacerbations in Puerto Rican Children. Pediatric Allergy, Immunology, and Pulmonology, 2017, 30(4): 202-209.
9. El Abd A, Dasari H, Dodin P, Trottier H, Ducharme FM. Associations between vitamin D status and biomarkers linked with inflammation in patients with asthma: a systematic review and meta-analysis of interventional and observational studies. Respir Res. 2024 Sep 19;25(1):344. doi: 10.1186/s12931-024-02967-z. PMID: 39322954.

• Data pierwotnej publikacji: 24.07.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 26.09.2024