Kapsaicyna. Na czym polega jej działanie i co o jej właściwościach mówią badania

Kuchnia indyjska cechuje się niesamowitą ostrością w swoich daniach. Uznawana jest za jedną z najostrzejszych kuchni na świecie. W niektórych regionach Indii potrawy są tak pikantne, że sprawiają ból przejezdnym, którzy chcą spróbować regionalnych dań. Co jednak sprawia, że potrawy są tak pikantne? Ostrości nadaje substancja zwana kapsaicyną. Odpowiada ona za piekący smak papryczek. Wykorzystuje się ją w przyprawach, a nawet w gazie pieprzowym. Aktualnie najostrzejszą papryczką świata jest „Carolina Reaper”. Osiągnęła ona aż 1 569 300 punktów na specjalnej skali Scoville’a służącej do mierzenia ostrości jedzenia. Dla porównania- papryczka jalapeño osiąga w granicach 2500 do 8000 punktów. [1]

Spis treści:

1. Czym jest kapsaicyna?
2. Źródła w diecie
3. Właściwości prozdrowotne
4. Kapsaicyna w sporcie
5. Skala ostrości
6. Przeciwwskazania
7. Uczucie pieczenia
8. Podsumowanie
9. Najczęstsze pytania
10. Bibliografia

Co to jest kapsaicyna i skąd się ją bierze?

Kapsaicyna to związek, który naturalnie występuje w roślinach. Jej zadaniem jest ochrona roślin przed roślinożercami, a także grzybami. [2] Czysta kapsaicyna występuje w postaci bezwonnego, białego, krystalicznego proszku. Związek ten został po raz pierwszy wyizolowany z roślin w 1816 roku. [3]

Kapsaicyna jest związkiem odpowiedzialnym za odczuwanie piekącego i ostrego smaku. Im wyższa zawartość tego związku, tym papryczka jest ostrzejsza. Po spożyciu papryczki pojawia się uczucie ciepła i parzenia. Jest to niezależne od temperatury, w jakiej jest ona podawana. Spowodowane jest to faktem, iż kapsaicyna wpływa na neurony odpowiedzialne za uczucie ciepła i bólu. [4] Stąd też niezależnie, w jakiej temperaturze podamy papryczkę, kapsaicyna będzie powodowała uczucie ciepła.

Źródła kapsaicyny w diecie 

Głównym źródłem kapsaicyny jest papryczka chilli i jej różne odmiany. Najbardziej popularne z nich to: tabasco, jalapeño, piri-piri czy Habanero. Co ciekawe, zawartość kapsaicyny wzrasta wraz z dojrzewaniem owoców. [5]

Najwięcej odmian papryki zawierających kapsaicynę spożywają mieszkańcy Azji. Przykładowo szacuje się, że w Indiach spożywa się średnio 2,5 g papryki dziennie, a w Tajlandii – 5 g. [6] Stąd też kuchnia indyjska uznawana jest za jedną z najostrzejszych kuchni świata. Kucharze, którzy sporządzają swoje popisowe potrawy, nie oszczędzają na dodatku ostrych papryczek. 

W zdecydowanie mniejszych ilościach kapsaicyna znajduje się również w przyprawach. Zaobserwowano śladowy poziom tego związku w oregano, cynamonie i kolendrze. [7]

Kapsaicyna i jej prozdrowotne właściwości

Kapsaicynie przypisuje się szerokie właściwości prozdrowotne. Działa ona na wielu obszarach, które szczegółowo zostały opisane poniżej.

Ochrona przed rakiem

Dużo mówi się o kapsaicynie w kontekście zapobiegania nowotworom. Może ona zapobiegać rozwojowi choroby poprzez uśmiercanie lub różnicowanie się komórek nowotworowych. [8]

Udowodniono, że dzienne spożycie kapsaicyny w ilości 5 sztuk może przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka raka żołądka o 45%. [9] We Włoszech przeprowadzono badanie, w którym zauważono, że spożywanie kapsaicyny może działać ochronnie przed nowotworem żołądka. [10]

🔎 Działanie kapsaicyny nie ogranicza się jednak tylko do prewencji raka. Według badań in vitro oraz in vivo [24] badaczom udało się stwierdzić, że przydaje się także w trakcie terapii. Kapsaicyna miała zdolność zmniejszenia szkodliwego działania cisplatyny – atrofii mięśni w trakcie leczenia. Cisplatyna jest lekiem stosowanym w trakcie chemioterapii.

Czy kapsaicyna poprawia trawienie? 

Uważa się, że kapsaicyna, zawarta w ostrych papryczkach, poprawia trawienie. Jednak żadne, jak do tej pory, badania nie wykazały takiej właściwości. Co więcej, naukowcy zauważyli, że podawanie kapsaicyny może hamować wydzielanie kwasu żołądkowego. Dodatkowo składnik ten nie wpływał na produkcję gastryny i somatostatyny- hormonów związanych z pracą układu trawiennego. [11]

Wykorzystywana miejscowo działa przeciwbólowo 

Kremy zawierające kapsaicynę są stosowane miejscowo w celu łagodzenia bólu. Podana kapsaicyna początkowo podrażnia nerwy. Jednak krótko po tym, komórki nerwowe przestają reagować na inne bodźce. Jest to tzw. okres refrakcji. Komórki nerwowe stają się „nieczułe”. Z tego względu mówi się o właściwościach przeciwbólowych kapsaicyny. [4]

Miejscowe stosowanie kapsaicyny w kontekście przeciwbólowym jest wskazane w leczeniu bólu w:

• Chorobie zwyrodnieniowej stawów,
• Reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS),
• Nerwobólach,
• Neuropatii cukrzycowej,
• Po urazach i operacjach,
• Przebiegu nowotworów. [12]

Jako środek na odchudzanie 

Na rynku istnieje wiele środków „odchudzających”, które w swoim składzie zawierają kapsaicynę. Jednak kapsaicyna tylko w małym stopniu wpływa na przyspieszenie przemiany materii. Również bardzo nieznacznie wpływa na tłumienie apetytu. 

Z powyższych względów kapsaicynie przypisuje się właściwości odchudzające. Jest to prawda, jednak jej działanie jest znikome. Obliczono, że spożywanie kapsaicyny (w postaci produktów zawierających ją) może przyczynić się do obniżenia masy ciała o 0,5 kg w ciągu 6,5 lat. Z kolei stosowanie suplementów diety z kapsaicyną powoduje spadek masy ciała o 2,6 kg w ciągu 8,5 lat. [13]

🔎 Głębsze analizy [25] jednak podważają działanie produktów zawierających kapsaicynę, jak papryczki chili. Częstsze spożywanie chili w badaniu wiązało się z wyższym BMI i większym ryzykiem otyłości w populacji amerykańskiej.

Trzeba więc się zastanowić, czy stosowanie kapsaicyny w postaci suplementów jest niezbędne. Jej działanie jest bardzo małe przy redukcji masy ciała. 

Zapobiega i przyspiesza gojenie się wrzodów żołądka 

Powszechnie uważa się, że spożywanie ostrych potraw prowadzi do powstawania wrzodów żołądka. Udowodniono, że jest wręcz przeciwnie. Kapsaicyna może zapobiegać i przyspieszać gojenie się wrzodów żołądka. Związek ten hamuje wydzielanie się soku żołądkowego. Kapsaicynie przypisuje się również neutralizujące działanie kwaśnego soku żołądkowego. [14,15]

Kapsaicyna a poziom cukru we krwi

Pokazano, że kapsaicyna może być związkiem pomocnym w regulowaniu poziomu cukru we krwi. Jest to szczególnie istotne dla osób chorych na cukrzycę typu 2.

🔎 Regularne spożywanie pikantnych potraw może obniżyć ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. W chińskim badaniu kohortowym [26] stwierdzono, że jest to słuszna hipoteza zwłaszcza przy konsumpcji 3–5 razy w tygodniu i produktów o lekkiej ostrości. Włączenie umiarkowanej ilości pikantnych produktów do diety może być zatem korzystne dla osób z grupy ryzyka, choć potrzebne są dalsze badania potwierdzające te efekty.

W badaniu udowodniono, że podawanie 5 gramów papryczki zawierającej kapsaicynę, przyczynia się do obniżenia stężenia glukozy we krwi. [16]

Kapsaicyna w sporcie

🔎 Ciekawe wnioski płyną z prowadzonych obecnie badań nad kapsaicyną jako suplementu sportowego. I tak wśród 12 przebadanych brazylijskich zawodników jiu-jitsu podnosiła średnią moc wyjściową, prędkość szczytową przy wyciskaniu na ławeczce [22]. W innym badaniu zaobserwowaną wyższą wydajność treningu u wytrenowanych mężczyzn [23]. Niższe było też odczuwane zmęczenie – przyp. redakcji

Skala ostrości kapsaicyny 

Do oznaczania ostrości potraw stosuje się skalę Scovilla (SHU). Przyjmuje się, że jeden gram kapsaicyny odpowiada 15-16 milionom jednostek SHU. [17] Im wyższa jest wartość SHU, tym większa ostrość papryki.

Przykładowa ostrość niektórych papryk prezentuje się następująco: 

• papryka słodka, czerwona- 0 SHU
• papryka jalapeno- 2500-2800 SHU
• pieprz cayenne– 30000-50000 SHU
• papryka habanero- 100000-350000 SHU. [18]

Przeciwwskazania. Toksyczność kapsaicyny

Kapsaicyna wchłania się z przewodu pokarmowego w ok. 50-90%. [18] Śmiertelna dawka kapsaicyny wynosi 50-5000 mg/kg masy ciała. Przyjęcie takiej ilości jest jednak mało prawdopodobne. Najczęstszą przyczyną prowadzącą do śmierci są zaburzenia w oddychaniu. [19]

Nie zaleca się stosowania kapsaicyny przez osoby chore na zespół jelita drażliwego (IBS). Może ona wtedy wzmagać ból brzucha. [20]

Mleko i alkohol są pomocne w uczuciu pieczenia

Często po spożyciu ostrej potrawy sięgamy po szklankę wody. Nie jest to jednak zbyt skuteczne rozwiązanie. Jest to związane z faktem, iż kapsaicyna nie jest zwiąkiem rozpuszczalnym w wodzie. Rozpuszcza się ona w alkoholu i tłuszczach.

Czym w takim razie zneutralizować działanie kapsaicyny? Z pomocą przychodzi nam mleko (najlepiej pełnotłuste). Objawy pieczenia może zredukować również alkohol. [6]

Podsumowanie

Kapsaicyna to substancja nadająca pikanterii, jednak tutaj jej zalety się nie kończą. Zawiera właściwości prozdrowotne, a także w małym stopniu wpływa na redukcję masy ciała i apetyt. Dodatkowym atutem jest mała możliwość przedawkowania. Jak mawiał Paracelsus: „cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną„. Także od czasu do czasu możemy pozwolić sobie na pikantną potrawę.

Najczęstsze pytania

Czy kapsaicyna jest zdrowa? 

Spożycie kapsaicyny ma szerokie właściwości prozdrowotne. Zapobiega ona nowotworom, stosowana miejscowo- działa przeciwbólowo. Pomaga regulować poziom cukru we krwi, a także zapobiega i przyspiesza gojenie się wrzodów żołądka. Trzeba jednak uważać, aby nie przekroczyć maksymalnej dopuszczalnej dawki, czyli 50-5000 mg/kg masy ciała. Jednak nie ma tutaj powodu do obaw- spożycie tak dużej ilości kapsaicyny jest bardzo trudne. [4,10,14,15,16]

Czy kapsaicyna ma skutki uboczne?

Po spożyciu dużej ilości kapsaicyny mogą pojawić się bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka. [20] Istnieją też rzadziej spotykane powikłania: kaszel, zawroty i bóle głowy czy podrażnienie gardła. [21]

Czy kapsaicyna jest stosowana w gazie pieprzowym?  

Kapsaicyna jest wykorzystywana w celach samoobrony. W wielu gazach pieprzowych substancją drażniącą jest właśnie kapsaicyna. Im więcej kapsaicyny zawartej w gazie, tym silniejsze ma działanie. Użycie gazu pieprzowego powoduje łzawienie, pieczenie, ból, zaczerwienienie skóry, podrażnienie nosa i kaszel. [20]

Bibliografia:

1. Papryczka carolina reaper. (2013, 19 listopada). Rekordy Guinnessa, świata i Polski ⋆ Biuro Rekordów. Pobrano z: https://biurorekordow.pl/najostrzejsza-papryka-swiata-papryczka-chili/
2. Sharma, S. K., Vij, A. S., & Sharma, M. (2013). Mechanisms and clinical uses of capsaicin. European Journal of Pharmacology, 720(1-3), 55–62.
3. Chang, A., Rosani, A., & Quick, J. (2021). Capsaicin. In StatPearls. StatPearls Publishing.
4. Bode, A. M., & Dong, Z. (2011). The two faces of capsaicin: Figure 1. Cancer Research, 71(8), 2809–2814.
5. Barceloux, D. G. (2009). Pepper and capsaicin (capsicum and piper species). Disease-a-Month, 55(6), 380–390.
6. O’Neill, J., Brock, C., Olesen, A. E., Andresen, T., Nilsson, M., & Dickenson, A. H. (2012). Unravelling the mystery of capsaicin: A tool to understand and treat pain.
7. Williams, C. Pepper Power. ChemMatters, April
   1995, pp 10–13.
8. Bode, A. M., & Dong, Z. (2011). The two faces of capsaicin: Figure 1. Cancer Research, 71(8), 2809–2814.
9. Pabalan, N., Jarjanazi, H., & Ozcelik, H. (2014). The impact of capsaicin intake on risk of developing gastric cancers: A meta-analysis. Journal of Gastrointestinal Cancer, 45(3),
10. Buiatti, E., Palli, D., Decarli, A., Amadori, D., Avellini, C., Bianchi, S., Biserni, R., Cipriani, F., Cocco, P., Giacosa, A., Marubini, E., Puntoni, R., Vindigni, C., Fraumeni, J., & Blot, W. (1989). A case-control study of gastric cancer and diet in Italy. International Journal of Cancer, 44(4), 611–616.
11. Imatake, K., Matsui, T., & Moriyama, M. (2009). The effect and mechanism of action of capsaicin on gastric acid output. Journal of Gastroenterology, 44(5), 396–404.
12. Hautkappe, M., Roizen, M. F., Toledano, A., Roth, S., Jeffries, J. A., & Ostermeier, A. M. (1998). Review of the effectiveness of capsaicin for painful cutaneous disorders and neural dysfunction. The Clinical Journal of Pain, 14(2), 97–106.
13. Ludy, M. J., Moore, G. E., & Mattes, R. D. (2011). The effects of capsaicin and capsiate on energy balance: Critical review and meta-analyses of studies in humans. Chemical
14. Mózsik, G. (2014). Capsaicin as new orally applicable gastroprotective and therapeutic drug alone or in combination with nonsteroidal anti-inflammatory drugs in healthy human subjects and in patients. W Capsaicin as a therapeutic molecule (s. 209–258). Springer Basel.
15. Satyanarayana, M. N. (2006). Capsaicin and gastric ulcers. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 46(4), 275–328.
16. Chaiyasit K, Khovidhunkit W, Wittayalertpanya S. Pharmacokinetic and the effect of capsaicin in Capsicum frutescens on decreasing plasma glucose level. J Med Assoc Thai. 2009;92(1):108-113.
17. McCarty, M. F., DiNicolantonio, J. J., & O’Keefe, J. H. (2015). Capsaicin may have important potential for promoting vascular and metabolic health: Table 1. Open Heart, 2(1), Artykuł e000262.
18. O’Neill, J., Brock, C., Olesen, A. E., Andresen, T., Nilsson, M., & Dickenson, A. H. (2012a). Unravelling the mystery of capsaicin: A tool to understand and treat pain.
19. Gervais, J. A. ; Luukinen, B.; Buhl, K.; Stone, D. 2008. Capsaicin Technical Fact Sheet; National Pesticide Information Center, Oregon State University Extension Services.
20. gonlachanvit, s., mahayosnond, a., & kullavanijaya, p. (2009). Effects of chili on postprandial gastrointestinal symptoms in diarrhoea predominant irritable bowel syndrome: Evidence for capsaicin-sensitive visceral nociception hypersensitivity. Neurogastroenterology & Motility, 21(1), 23–32.
21. Chang, A., Rosani, A., & Quick, J. (2021). Capsaicin. In StatPearls. StatPearls Publishing.
22. da Silva, B. V. C., Mota, G. R., Marocolo, M., Martin, J. S., & Prado, L. S. (2022). Acute Supplementation with Capsaicin Enhances Upper-Limb Performance in Male Jiu-Jitsu Athletes. Sports, 10(8), 120.
23. de Freitas, M. C., Cholewa, J. M., Freire, R. V., Carmo, B. A., Bottan, J., Bratfich, M., … & Rossi, F. E. (2018). Acute capsaicin supplementation improves resistance training performance in trained men. The Journal of Strength & Conditioning Research, 32(8), 2227-2232.
24. Huang, K. C., Chiang, Y. F., Huang, T. C., Chen, H. Y., Lin, P. H., Ali, M., & Hsia, S. M. (2022). Capsaicin alleviates cisplatin-induced muscle loss and atrophy in vitro and in vivo. Journal of cachexia, sarcopenia and muscle, 10.1002/jcsm.13120. Advance online publication. https://doi.org/10.1002/jcsm.13120
25. Liu, M., Zhu, Y., & Wang, F. (2024). Does chili pepper consumption affect BMI and obesity risk? A cross-sectional analysis. Frontiers in Nutrition, 11, 1410256.
26. Chen, L., Wu, X., Zhang, R., Tang, W., Chen, Y., Ding, X., & Wu, J. (2024). Consuming spicy food and type 2 diabetes incidence in Southwestern Chinese aged 30–79: a prospective cohort study. Nutrition Journal, 23(1), 142.

• Data pierwotnej publikacji: 14.03.2022
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 14.11.2024