Łojotokowe zapalenie skóry. Czy dieta ma tu znaczenie?

Skóra to największy organ naszego ciała. Składa się z trzech warstw, w których zatopione są gruczoły, włosy, paznokcie, naczynia krwionośne i receptory. Skórę może atakować wiele chorób. Nazywamy je dermatozami. Należy do nich między innymi łojotokowe zapalenie skóry. Nie jest ono uważane za groźną chorobę, jednak potrafi obniżyć komfort życia i stanowić duży dyskomfort dla pacjentów.

Spis treści:

1. Czym jest łojotokowe zapalenie skóry?
   1. Epidemiologia
   2. ŁZS a COVID-19
2. Przyczyny i czynniki ryzyka
3. Rozpoznanie
4. Objawy
5. Leczenie
6. Znaczenie diety w ŁZS
   1. Cynk
7. Podsumowanie

Czym jest łojotokowe zapalenie skóry?

Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) to przewlekła choroba zapalna. Charakteryzuje się ostrym rumieniem i łuszczeniem skóry na zajętych obszarach. Zmiany są zlokalizowane w miejscach z dużą ilością gruczołów łojowych. Jest to głównie skóra głowy, twarzy oraz okolice środka klatki piersiowej, pachy i okolice pośladków. U niemowląt obejmuje skórę głowy (tzw. ciemieniuchę), twarz, pośladki i pachwiny. Choroba nie jest zakaźna ani śmiertelna.

Łojotokowe zapalenie skóry często jest porównywane do zwykłego łupieżu. Jest to krzywdzące dla osób zmagających się z ŁZS. Powstawanie łusek w tej chorobie jest cięższe do wyleczenia.

Epidemiologia

Łojotokowe zapalenie skóry to powszechne schorzenie dermatologiczne. Szczyt zachorowalności obejmuje pierwsze trzy miesiące życia, okres dojrzewania oraz wiek dorosły, głównie 40-60 rok życia [1,3]. ŁZS dotyka około 3-10% populacji ogólnej [2] i od 34% do 83% osób z obniżoną odpornością [6]. Mężczyźni chorują częściej niż kobiety [1,3]. Zależność ta dotyczy każdego wieku.

ŁZS a COVID-19

Warto wspomnieć o pewnym włoskim badaniu z 2020 roku. Zaobserwowano w nim, że długotrwałe noszenie maseczek w związku z COVID-19 może zaostrzać objawy łojotokowego zapalenia skóry [4]. Dotyczyło to głównie nasilenia rumienia, złuszczania skóry oraz świądu okolic twarzy pod maseczką. Postawiono hipotezę, że wyższa temperatura i wilgoć panujące pod maseczką zwiększają wydzielanie sebum, co nasila objawy ŁZS.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Przyczyny łojotokowego zapalenia skóry nie są w pełni poznane. Zwiększone wydzielanie łoju sprzyja rozwojowi grzybów z rodzaju Malassezia, które są odpowiedzialne za objawy ŁZS [1,2]. Powodują one reakcję zapalną. Pośredniczą w niej wolne kwasy tłuszczowe, które są uwalniane z trójglicerydów łojowych przez enzymy grzybowe, np. lipazy. Duże znaczenie odgrywa tutaj mikroflora skóry, skład lipidów na jej powierzchni oraz indywidualna podatność pacjenta [5].

Jak już opisywałam wcześniej, wśród chorych przeważają mężczyźni, co może mieć związek z hormonami płciowymi, np. androgenami [3,8]. Czynniki ryzyka ŁZS obejmują też obniżoną odporność (np. chorzy z HIV/AIDS, biorcy narządów, pacjenci z chłoniakiem) [1,3,5].

Wystąpienie ŁZS związane jest również z zaburzeniami neurologicznymi i psychicznymi. Do tej grupy należy choroba Parkinsona, urazowe uszkodzenie mózgu, padaczka, uszkodzenie nerwu twarzowego, uszkodzenie rdzenia kręgowego, zespół Downa czy depresja [2,3,5]. Choroby sercowe i alkoholowe zapalenie trzustki również są tutaj czynnikami ryzyka [2]. Łojotokowe zapalenie skóry twarzy może rozwinąć się u pacjentów leczonych z powodu łuszczycy terapią psoralenem lub ultrafioletem A, czyli PUVĄ [3,5]. Na nasilenie objawów ma wpływ też pora roku – ŁZS częściej występuje zimą, a łagodnieje latem [3].

Rozpoznanie

Rozpoznanie zwykle stawia się na podstawie wywiadu i badania fizykalnego. Czasem wykonuje się też biopsję skóry. Podczas diagnozy łatwo pomylić łojotokowe zapalenie skóry z innymi chorobami. Błędne różnicowanie najczęściej dotyczy łuszczycy, atopowego zapalenia skóry i grzybicy skóry głowy [1,3].

Łuszczyca pojawia się na podobnych obszarach skóry, ale zmiany są grubsze, a łuski mają kolor srebrzystobiały. Atopowe zapalenie skóry natomiast ujawnia się zazwyczaj po trzecim miesiącu życia, a nie przed [3]. Grzybica skóry owłosionej jest za to zaraźliwa, a w jej przebiegu włosy zaczynają wypadać i się łamać.

Objawy

Klinicznie choroba charakteryzuje się rumieniem i łuszczeniem skóry na dotkniętym obszarze. Zmiany są odgraniczone, zaczerwienione, pokryte żółtawo-białymi łuskami, a na dodatek mogą się sączyć. W łagodniejszej postaci choroby łuski są małe, suche, białawe i łatwo się odrywają. W ciężkiej postaci blaszki mogą mieć po kilka centymetrów. Na twarzy znajdują się w brwiach, wokół nosa, na krawędzi owłosionej skóry głowy i na wewnętrznej powierzchni małżowiny usznej. Na tułowiu najczęściej występują w środkowej części klatki piersiowej i między łopatkami. Wszystkim formom może towarzyszyć swędzenie. U osób dorosłych przebieg łojotokowego zapalenia skóry obejmuje okresy remisji i zaostrzeń. Zaostrzenia są powszechne podczas stresu, ogólnego zmęczenia i depresji oraz zimą, kiedy panuje niska temperatura.

Choroba rzadko powoduje poważne powikłania. Osoby zmagające się z łojotokowym zapaleniem skóry często mają emocjonalne i społeczne trudności. Sypiące się na ubrania łuski wyglądają mało estetycznie i są sprawą wstydliwą. To samo tyczy się czerwonawych plam na skórze. Dodatkowo we włosach mogą osadzać się złuszczone płaty skóry.

Leczenie

Podejrzewając ŁZS, należy udać się do dermatologa. Leczenie miejscowe jest pierwszym wyborem w terapii łojotokowego zapalenia skóry. Plan leczenia zależy od wieku pacjenta oraz miejsca i ciężkości zmian. Stosuje się przeciwzapalne kortykosteroidy, środki przeciwgrzybicze, keratolityki, pochodne smoły oraz siarczan selenu [1].

Używa się maści, płynów i szamponów. Zawierają one zwykle kombinacje środków, takich jak sosna lub smoła węglowa, kwas salicylowy, siarka i sulfacetamid. Pacjent może nakładać je na skórę głowy i zmywać po 5-10 minutach [5]. Wiele z nich dostępnych jest bez recepty. Niezbędne jest omówienie dobrej pielęgnacji skóry – stosowania substytutu mydła i odpowiedniego nawilżania [5].

Łojotokowe zapalenie skóry ma tendencję do nawrotów po leczeniu. Może też samoistnie ustępować i się zaostrzać.

Znaczenie diety w ŁZS

W jedzeniu występuje mnóstwo składników mających wpływ na zdrowie naszej skóry. Na przykład przeciwutleniacze, powszechnie występujące w owocach i warzywach, mogą pozytywnie oddziaływać na zapalne choroby skóry [7]. Inne składniki diety dobrej dla skóry to witamina A, cynk, kwasy tłuszczowe omega-3 i psoralen w owocach cytrusowych [7]. Ważne jest też odpowiednie nawodnienie, które pomoże nawilżyć skórę. Warto zrezygnować z fast foodów, alkoholu oraz mocno przetworzonej żywności.

Dieta bogata w tłuszcze zwierzęce i uboga w warzywa oraz spożywanie alkoholu mogą nasilać pojawiające się zmiany chorobowe w łojotokowym zapaleniu skóry [1]. Nowe dowody sugerują, że dieta z wysokim spożyciem owoców wiąże się z niższym ryzykiem wystąpienia ŁZS (o 25%), podczas gdy dieta „zachodnia” zwiększa ryzyko o 47% [7]. Zależność ta dotyczy tylko kobiet. Natomiast holenderskie badanie z 2018 r. wykazało, że przestrzeganie diety zachodniej zwiększało ryzyko łojotokowego zapalenia skóry o 34% [10].

Dieta bogata w warzywa i tłuszcze według tego badania nie jest związana z pojawieniem się ŁZS. Nie znaleziono też związku ze zdolnością antyoksydacyjną diety. Spożywanie owoców może zmniejszyć ryzyko ŁZS, ponieważ zawierają one dużo witamin, flawonoidów i przeciwutleniaczy. Dodatkowo w owocach cytrusowych obecny jest psoralen. Jest to związek chemiczny, a dokładnie pochodna kumaryny, używany w fototerapii. Zwiększa on wrażliwość skóry na promieniowanie UV. Ta podniesiona wrażliwość może mieć pozytywny wpływ na łojotokowe zapalenie skóry, ponieważ choroba ta występuje rzadziej w miesiącach letnich [7].

Zachodni styl życia wiąże się ze spożyciem kalorycznej, wysoce przetworzonej żywności i dużych ilości czerwonego mięsa. Doprowadza on do wzrostu częstości występowania chorób związanych z przewlekłym stanem zapalnym. Kilka badań na gryzoniach i ludziach wykazało, że zachodnie wzorce żywieniowe są powiązane z podwyższonymi markerami stanu zapalnego w surowicy [9].

🔎 Wnioski o diecie zachodniej potwierdził Woolhiser i wsp. [11]. Ich przegląd badań wskazuje, że niski poziom cynku oraz witamin D i E może być związany z większym ryzykiem rozwoju łojotokowego zapalenia skóry. Zachodnia dieta zwiększa to ryzyko, szczególnie u kobiet. Konsumpcja owoców i prebiotyku Triphala może z kolei łagodzić objawy tej choroby.

Trzeba wspomnieć też o wpływie mikroflory jelitowej na choroby zapalne skóry. Jej zaburzenia są powiązane z wystąpieniem łuszczycy i atopowego zapalenia skóry [10]. Dieta bogata w błonnik pozytywnie wpływa na florę bakteryjną jelit. Pektyna stymuluje rozwój pożądanej mikroflory jelitowej, która przyczynia się do zmniejszenia stanu zapalnego i lepszej odporności [10]. Jak wiadomo, owoce i warzywa to dobre źródło błonnika, dlatego ich zwiększone spożycie może korzystnie wpływać na objawy ŁZS. Warto więc dodać owoce i warzywa do każdego posiłku w ciągu dnia.

Cynk

Cynk to pierwiastek, który bierze udział w reakcjach odpornościowych organizmu oraz wielu szlakach metabolicznych. Znajdziemy go w ciemnym pieczywie, mięsie, suchych nasionach roślin strączkowych, kaszy gryczanej i orzechach. Jego brak uważany jest za czynnik przyczyniający się do wystąpienia niektórych chorób skóry, takich jak trądzik zapalny [8]. Jego niedobory powodują zmiany rumieniowe na skórze, wypadanie włosów, upośledzenie gojenia się ran oraz białe plamy na paznokciach.

Wyniki badania z 2019 roku wykazały, że pacjenci z łojotokowym zapaleniem skóry mieli niższy poziom cynku w surowicy w porównaniu z osobami zdrowymi [8]. Jednak w tym samym badaniu nie znaleziono związku między poziomem cynku we krwi a nasileniem choroby [8]. Kwestia ta wymaga dalszych badań na bardziej licznej i zróżnicowanej grupie chorych. Chorując na ŁZS lub zauważając u siebie podobne zmiany skórne, warto zbadać poziom cynku w surowicy i przemyśleć jego ewentualną suplementację.

Podsumowanie

Łojotokowe zapalenie skóry to choroba niewyleczalna. Jedyne co można zrobić to złagodzić jego objawy. Proces ten jest długotrwały i mozolny przez nawracający charakter schorzenia. Pojawiające się łuszczące zmiany skórne powodują dyskomfort u pacjentów. Poza stosowaniem różnego rodzaju maści i szamponów, warto zwrócić uwagę na dietę. Badania w tym zakresie trwają. Można przypuszczać, że dieta obfitująca w warzywa i owoce przyczyni się do złagodzenia skutków łojotokowego zapalenia skóry.

Bibliografia:

1. Peyrí, J., Lleonart, M., & Rey, J. P. (2007). Clinical and Therapeutic Profile and Quality of Life of Patients With Seborrheic Dermatitis.
2. Naldi, L., & Diphoorn, J. (2015). Seborrhoeic dermatitis of the scalp. BMJ clinical evidence, 2015, 1713.
3. Borda, L. J., & Wikramanayake, T. C. (2015). Seborrheic Dermatitis and Dandruff: A Comprehensive Review. Journal of clinical and investigative dermatology, 3(2), 10.13188/2373-1044.1000019.
4. Veraldi, S., Angileri, L., & Barbareschi, M. (2020). Seborrheic dermatitis and anti-COVID-19 masks. Journal of cosmetic dermatology, 19(10), 2464–2465.
5. Tucker, D., & Masood, S. (2021). Seborrheic Dermatitis. In StatPearls. StatPearls Publishing.
6. Clark, G. W., Pope, S. M., & Jaboori, K. A. (2015). Diagnosis and treatment of seborrheic dermatitis. American family physician, 91(3), 185–190.
7. Sanders, M., Pardo, L. M., Ginger, R. S., Kiefte-de Jong, J. C., & Nijsten, T. (2019). Association between Diet and Seborrheic Dermatitis: A Cross-Sectional Study. The Journal of investigative dermatology, 139(1), 108–114.
8. Aktaş Karabay, E., & Aksu Çerman, A. (2019). Serum zinc levels in seborrheic dermatitis: a case-control study. Turkish journal of medical sciences, 49(5), 1503–1508.
9. Christ, A., Lauterbach, M., & Latz, E. (2019). Western Diet and the Immune System: An Inflammatory Connection. Immunity, 51(5), 794–811.
10. Dreher M. L. (2018). Whole Fruits and Fruit Fiber Emerging Health Effects. Nutrients, 10(12), 1833.
11. Woolhiser E, Keime N, Patel A, Weber I, Adelman M, Dellavalle RP. Nutrition, Obesity, and Seborrheic Dermatitis: Systematic Review. JMIR Dermatol. 2024 Aug 5;7:e50143. doi: 10.2196/50143. PMID: 39102684.

• Data pierwotnej publikacji: 5.09.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 9.08.2024