Niestrawność. Jak i kiedy się pojawia i jak sobie z nią poradzić?

Co 4 osoba zmaga się z nawracającymi wzdęciami i bólami w górnej części brzucha. Przyczyn dyskomfortu w żołądku może być kilka. Jedną z nich jest niestrawność. Trudno jednak ocenić dokładny odsetek osób zmagających się z niestrawnością. Szacuje się bowiem, że zaledwie 10-20% pacjentów zgłasza się z do specjalisty [1]. Czym jest niestrawność i czy możemy się przed nią uchronić?

Spis treści:

1. Czym jest niestrawność?
2. Przyczyny
3. Rozpoznanie
4. Leczenie
5. Dieta
6. Czy eliminacja glutenu działa?
7. Czy dieta Low Fodmap działa?
8. Domowe sposoby
9. Sprawdzone zasady
10. Podsumowanie
11. Najczęstsze pytania
12. Bibliografia

Czym jest niestrawność?

Niestrawność to potoczna nazwa dyspepsji. Odnosi się do przewlekłego lub nawracającego dyskomfortu zlokalizowanego w okolicy nadbrzusza. Termin pochodzi od greckich słów „dys” i „pepsis”, które w dosłownym tłumaczeniu oznaczają „złe trawienie” [2].

Do najczęściej występujących objawów dyspeptycznych należą:

• ból i pieczenie w nadbrzuszu,
• zbyt wczesne odczuwanie sytości,
• uczucie rozpierania w nadbrzuszu,
• nudności,
• brak łaknienia,
• odbijanie,
• wymioty.

Możemy rozróżnić 2 rodzaje dyspepsji. Dyspepsja organiczna związana jest z obecnością innych chorób, takich jak choroba wrzodowa czy choroba refluksowa. Oprócz tego może pojawić się w przebiegu chorób żółciowych, cukrzycy i nowotworów przewodu pokarmowego [1]. Drugim rodzajem niestrawności jest dyspepsja czynnościowa. Pojawia się na skutek powstania zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. W postaci tej nie dochodzi jednak do zmian strukturalnych i biochemicznych w obrębie przewodu pokarmowego [3].

W kryteriach Rzymskich IV, które zostały opublikowane w 2016 roku, możemy znaleźć kryteria podziału dyspepsji czynnościowej. Kryteria Rzymskie IV dzielą dyspepsję czynnościową na 2 główne postacie. Są to zespół dolegliwości poposiłkowych (PDS) oraz zespół bólu w nadbrzuszu (EPS). W zespole bólu w nadbrzuszu (EPS) dominuje ból lub pieczenie w nadbrzuszu. W przypadku zespołu stresu poposiłkowego (PDS) — uczucie pełności i wczesnej sytości. Pełność musi być tyle poważna, że wywiera wpływ na typowe czynności. Nasycenie z kolei uniemożliwia ukończenie posiłku normalnej wielkości [4,5].

Przyczyny niestrawności

Przyczyn rozwoju dyspepsji może być wiele. Charakterystyczny dyskomfort w nadbrzuszu pojawia się najczęściej na skutek zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego. Mogą one przyjmować różną postać. Do zaburzeń motoryki można zaliczyć przede wszystkim opóźnione opróżnianie żołądka. Ponadto przyczynami predysponującymi do rozwoju dyspepsji mogą być także dysfunkcja czuciowo-ruchowa, zwiększona przepuszczalność błony śluzowej jelita cienkiego oraz zaburzenia w obrębie układu nerwowego. Jedną z najczęstszych przyczyn rozwoju niestrawności jest także zakażenie Helicobacter pylori [2]. 

Często za pojawienie się objawów odpowiadają zaburzenia relaksacji dna żołądka. W prawidłowo funkcjonującym organizmie po spożyciu posiłku, na skutek pobudzenia nerwu błędnego, dochodzi do rozluźnienia dna żołądka. W sytuacji, której do wspomnianej relaksacji nie dojdzie, pojawia się odczucie przedwczesnej sytości i pełności [6].

Dużą rolę w rozwoju dyspepsji mogą także odgrywać nasze emocje, a dokładnie nieradzenie sobie z nimi. Wszelkie zaburzenia psychospołeczne, takie jak niepokój czy przygnębienie, mogą brać udział w patogenezie niestrawności. Wykazano, że pacjenci z dyspepsją czynnościową częściej zmagają się z zaburzeniami na podłożu psychicznym, niż pozostała część populacji. Dokładny mechanizm wpływu stanu psychicznego na rozwój dyspepsji nie został jak dotąd wyjaśniony [6,7].

Rozpoznanie

Potwierdzenie dyspepsji czynnościowej opiera się na obecności typowych objawów dyspeptycznych. Ponadto należy wykluczyć inne choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego i nadbrzusza, które mogą dawać podobne objawy. W postępowaniu diagnostycznym ocenia się intensywność dolegliwości, a także czas ich trwania. Ocenie podlega również wpływ objawów na jakość życia [8].

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego wraz z pobraniem wycinka do badania w kierunku zakażenia H.pylori. Badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego wiąże się jednak ze stosunkowo niskim wskaźnikiem zdiagnozowania innej patologii. Z tego powodu badanie należy wykonać przede wszystkim, kiedy mamy do czynienia z tzw. objawami alarmowymi, do których należą:

• wiek >55 lat z nowo rozpoznaną dyspepsją,
• dowody na jawne krwawienie z przewodu pokarmowego, w tym smoliste stolce lub krwawe wymioty,
• dysfagia lub odynofagia,
• uporczywe wymioty,
• niezamierzona utrata wagi,
• rak żołądka lub przełyku w rodzinie,
• wyczuwalny guz w jamie brzusznej lub w nadbrzuszu,
• anemia z niedoboru żelaza.

Co więcej, w zależności od sytuacji klinicznej, można wykonać standardowe badania laboratoryjne (m.in. morfologia krwi). Lekarz może zlecić także badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, manometrię i pH-metrię śródprzełykową. Przeprowadzenie dodatkowych badań ma na celu wykluczenie innych jednostek chorobowych, które mogą objawiać się tak samo, jak niestrawność [9].

Leczenie niestrawności

W leczeniu dyspepsji czynnościowej wypróbowano wiele leków i metod leczenia. Niestety, u wielu chorych żadna z metod nie jest wystarczająco skuteczna, a objawy mimo początkowej poprawy, z czasem powracają. Mechanizm powstawania dyspepsji nie jest jak dotąd w pełni poznany. Leczenie nastawione jest więc przede wszystkim na zminimalizowanie nasilenia objawów ze strony przewodu pokarmowego.

W leczeniu dyspepsji wykorzystuje się między innymi terapię eradykacyjną H.pylori. W wielu badaniach porównano terapię eradykacyjną z placebo. Wykazano, że ​​eradykacja H. pylori wpływała na uczestników lepiej niż placebo. Chociaż skuteczność leczenia wobec H.pylori może być duża, to zmniejszenie objawów dyspepsji uzyskuje się jedynie w niewielkim odsetku przypadków [10,11].

W leczeniu wykorzystuje się także terapię inhibitorami pompy protonowej. Ponadto lekarz może przepisać leki zobojętniające kwas solny i leki przeciwwzdęciowe. Wykazano, że leki zobojętniające kwas solny i przeciwwzdęciowe (symetykon) mają skuteczność podobną do placebo. Najbardziej rozpowszechnioną grupą leków są antagoniści receptorów H2, hamujący wydzielanie żołądkowe. Również leki prokinetyczne, w tym cyzapryd i metoklopramid, sprawdzają się tylko w nielicznych przypadkach dyspepsji czynnościowej [10,11].

Dieta na niestrawność

Leczenie farmakologiczne nie zawsze jest skuteczne i może nie przynieść oczekiwanej ulgi. Odpowiednie żywienie może jednak znacząco poprawić komfort życia osób zmagających się z niestrawnością. Jedzenie może działać jak pewnego rodzaju wyzwalacz objawów, dlatego odpowiednia kompozycja posiłków może zmniejszyć występowanie niekorzystnych objawów ze strony układu pokarmowego.

Rola diety i poszczególnych składników odżywczych jest przedmiotem wielu badań. Wykazano, że szybkość jedzenia odgrywa ważną rolę w niestrawności. Badania potwierdziły, że szybkie przyjmowanie pokarmu wiąże się z większym prawdopodobieństwem niestrawności. W fizjologicznych warunkach spożycie posiłku powoduje akomodację dna żołądka, która następnie prowadzi do opróżniania żołądka. Zbyt szybkie spożycie dużych posiłków może zakłócić proces akomodacji, co będzie wiązało się z pojawieniem objawów dyspeptycznych [12,13].

Objawy niestrawności związane są nie tylko z tempem spożycia posiłków. Dużą rolę odgrywa także skład spożywanych posiłków. Wykazano, że posiłki wysokotłuszczowe mają zdolność do wywoływania niekorzystnych objawów ze strony układu pokarmowego. Potwierdza to wiele badań. W jednym z nich udowodniono, że spożycie posiłku niskotłuszczowego było związane z niższą częstością występowania objawów. Spożycie posiłku wysokotłuszczowego było natomiast związane z pojawieniem się charakterystycznych objawów niestrawności. Żadne badanie nie wykazało związku między objawami a spożyciem białek [12].

Wysoka zawartość tłuszczu nasila objawy niestrawności. Co ciekawe, wykazano, że migdały nie mają takich właściwości. Może być to wynikiem zawartości tryptofanu, który jest prekursorem serotoniny. Ta z kolei reguluje motorykę przewodu pokarmowego [13].

Na wystąpienie objawów wpływać może również pikantne jedzenie. Kapsaicyna, czyli jeden ze składników pikantnych produktów, takich jak papryka czerwona może nasilać objawy niestrawności. Pikantne potrawy powodują nadmierne wydzielanie kwasu żołądkowego, dlatego mogą nasilać zgagę, a także powodować wzdęcia i bóle brzucha [12].

Wykazano także, że produkty kwaśne również mogą działać drażniąco na przewód pokarmowy. Ponadto kilka rodzajów owoców, takich jak arbuzy i soki owocowe w badaniach nasilały objawy dyspepsji. Tylko kilka innych badań oceniło to, jak konkretne produkty wpływają na wystąpienie niestrawności. Wykazano związek między spożyciem kawy, papryki, czekolady i cebuli, a pieczeniem w nadbrzuszu. Napoje gazowane, cebula i mleko powodowały wzdęcia. Na nieprzyjemne uczucie pełności wpływało natomiast spożycie czerwonego mięsa, produktów pszennych, fasoli, produktów smażonych i słodyczy [12,13].

W leczeniu warto rozważyć zastosowanie diety śródziemnomorskiej. Dieta ta polecana jest nie tylko dla osób chorych, ale dla całej populacji. Dieta uwzględnia spożycie dużej ilości warzyw, produktów bogatych w błonnik. Ogranicza natomiast spożycie mięsa i produktów mięsnych. Wykazano, że stosowanie się do jej zasad może znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju wielu chorób, w tym chorób układu krążenia. Ponadto wykazano, że jej stosowanie może zmniejszyć nasilenie objawów niestrawności [12]. 

Niestrawność a gluten

Niestrawność często pojawia się u pacjentów z celiakią. Wykluczenie glutenu z diety u pacjentów z celiakią wpływa na zmniejszenie objawów. Z tego powodu przedmiotem zainteresowania badaczy stał się gluten i jego potencjalny wpływ na występowanie objawów dyspeptycznych.

Wykazano jednak, że występowanie celiakii u pacjentów z dyspepsją czynnościową nie jest zwiększone. Coraz częściej w literaturze wspomina się jednak o nadwrażliwości na gluten lub pszenicę bez celiakii. Ponadto rosnące zainteresowanie dietą bezglutenową może skłonić do zastosowania jej w leczeniu niestrawności.

Jak dotąd nie ma doniesień naukowych, które potwierdzałyby skuteczność diety bezglutenowej w leczeniu niestrawności. W celu oceny wpływu diety bez glutenu na występowanie objawów można zastosować krótkotrwałą interwencję żywieniową (4-8 tyg.). Dieta powinna być kontynuowana dłużej tylko w sytuacji, w której objawy ulegną znacznemu zmniejszeniu [12].

Dodatkowo, jeśli przyczyną niestrawności jest zespół jelita drażliwego, również badania nie potwierdzają skuteczności eliminacji glutenu. Badanie w tym zakresie opublikowano w 2022 roku w The American Journal of Clinical Nutrition [17] – przyp. redakcji

Dieta low FODMAP na niestrawność?

FODMAP to grupa krótkołańcuchowych węglowodanów, które są słabo wchłaniane w przewodzie pokarmowym. Charakteryzują się również tym, że szybko fermentują. Zalicza się do nich fruktozę, laktozę fruktany, galaktany i poliole. Dzięki swoim właściwościom osmotycznym, w jelicie cienkim przyczyniają się do zwiększonej absorpcji wody. Nadmierne wchłanianie wody może prowadzić do rozciągania ściany jelita, wywołując dolegliwości brzuszne.

Dieta low FODMAP polega na okresowej eliminacji wymienionych węglowodanów z diety, a następnie wprowadzeniu ich z powrotem celem ustalenia poziomu tolerancji. Następnie dietę dopasowuje się do potrzeb organizmu. Dieta świetnie sprawdza się u osób z zespołem jelita drażliwego (IBS).

W kilku badaniach wykazano, że niestrawność może być związana ze spożyciem produktów zbożowych, owoców i soków owocowych. Większość tych produktów jest źródłem FODMAP. Z tego powodu zasugerowano, że dieta low FODMAP może być dobrym rozwiązaniem również dla osób z niestrawnością. Obecnie nie ma dowodów wysokiej jakości potwierdzających, że dieta low FODMAP jest korzystna u pacjentów z dyspepsją. Konieczne jest przeprowadzenie większej ilości badań, które potwierdzą skuteczność leczenia niestrawności dietą low FODMAP [13,14].

Domowe sposoby na niestrawność

Z objawami niestrawności możemy radzić sobie także w domu. W jednym z badań wykazano, że imbir może zmniejszać nasilenie objawów niestrawności. Przed okres 4 tygodni uczestnikom jednego z badań podawano w kapsułki z imbirem. Badacze doszli do wniosku, że spożycie imbiru wiązało się z mniejszą częstotliwością występowania nudności, pełności i bólu w nadbrzuszu. U uczestników rzadziej pojawiały się także wzdęcia.

W tym samym badaniu oceniano związek między spożyciem ekstraktu z karczocha a występowaniem objawów niestrawności. Ekstrakt z karczocha, podobnie jak imbir, zmniejszał częstotliwość nieprzyjemnych objawów [15]. Suplementacja wyciągiem z karczocha lub imbirem może zatem łagodzić objawy niestrawności. Oprócz tego potwierdzono także skuteczność suplementacji wyciągiem z mięty pieprzowej i nasion kminku w leczeniu niestrawności [16].

Najlepiej zbadanym jak dotąd suplementem ziołowym do leczenia dyspepsji funkcjonalnej jest Iberogast. Iberogast (STW5) jest wyciągiem z 9 roślin leczniczych. W wielu badaniach oceniano STW5 w porównaniu z placebo. Badania potwierdzają skuteczność STW5 w łagodzeniu objawów niestrawności. Wykazano również, że Iberogast ma korzystną tolerancję, która jest istotna przy długotrwałym leczeniu [16].

Jakich zasad się trzymać, aby zminimalizować objawy niestrawności?

Nie wszystkie produkty spożywcze będą powodować objawy u osób zmagających się z niestrawnością. Istnieją jednak uniwersalne zasady, którymi powinniśmy się kierować, aby uniknąć nieprzyjemnych objawów.

1. Posiłki jedz powoli, w regularnych odstępach czasu.
2. Zamień większe posiłki na mniejsze, aby nie obciążyć nadmiernie żołądka.
3. W przypadku nasilenia objawów, rozważ zmniejszenie spożycia tłuszczu.
4. Zmniejsz spożycie produktów wysokoprzetworzonych – mogą nasilać objawy.
5. Ogranicz spożycie kawy i alkoholu.
6. Ogranicz spożycie pikantnych i smażonych potraw.
7. Jeśli kwaśne produktu wywołują u Ciebie niekorzystne objawy, ogranicz ich spożycie.
8. Unikaj bardzo restrykcyjnych diet, które mogą doprowadzić do niedoborów.
9. Jedz w spokojnej atmosferze, nie śpiesz się.
10. Po spożyciu posiłku daj sobie chwilę na odpoczynek.

Podsumowanie

Niestrawność i jej objawy mogą negatywnie wpływać na nasze życie codziennie. W przypadku dyspepsji organicznej przede wszystkim należy leczyć chorobę podstawową. Zdecydowanie trudniej jest poznać i wyeliminować przyczyny dyspepsji czynnościowej. Stosowane leki i suplementy mają działanie doraźnie. Nie mają zdolności wyeliminowania przyczyny pojawiania się objawów.

Warto przyjrzeć się swojej diecie i poznać produkty, które źle na nas wpływają. Nie u każdego produkty będą takie same. Trzymając się podstawowych wskazówek dietetycznych, można również znacząco podnieść jakość codziennego życia. 

Najczęściej zadawane pytania

Bibliografia:

1. Popczak, G., Kowal, A., Prystupa, A., Schabowski, J., & Mosiewicz, J. (2010). Od objawów do rozpoznania dyspepsji czynnościowej. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 16(4), 536-545.
2. Madisch, A., Andresen, V., Enck, P., Labenz, J., Frieling, T., & Schemann, M. (2018). The Diagnosis and Treatment of Functional Dyspepsia. Deutsches Arzteblatt international, 115(13), 222–232.
3. Talley, N. J., Stanghellini, V., Heading, R. C., Koch, K. L., Malagelada, J. R., & Tytgat, G. N. J. (1999). Functional gastroduodenal disorders. Gut, 45(suppl 2), II37-II42.
4. Stanghellini V., Chan F.K., Hasler W.L. i wsp. Gastroduodenal disorders. Gastroenterology 2016; 150: 1380−1392.
5. Mulak A., Smereka A., Paradowski L., (2016) Nowości i modyfikacje w Kryteriach Rzymskich IV. Gastroenterologia Kliniczna, nr 2, 52–61
6. Waśko-Czopnik D., (2011). Dyspepsja czynnościowa. Klinika Gastroenterologii i Hepatologii, Akademia Medyczna, Wrocław Medycyna po Dyplomie; 4(181): 83-87
7. Denys K., Orzechowska A., Gałecki P., 2015. Kiedy podejrzewać podłoże psychiczne w zaburzeniach układu pokarmowego? Medycyna po Dyplomie
8. Mach T., Zwolińska-Wcisło M., Palka M., 2016. Zasady postępowania w dyspepsji, chorobie wrzodowej i infekcji Helicobacter pylori. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce.
9. Talley, N. J., & Ford, A. C. (2015). Functional dyspepsia. New England Journal of Medicine, 373(19), 1853-1863.
10. Talley, N. J. (2017). Functional dyspepsia: advances in diagnosis and therapy. Gut and liver, 11(3), 349.
11. Harmon, R. C., & Peura, D. A. (2010). Evaluation and management of dyspepsia. Therapeutic advances in gastroenterology, 3(2), 87-98.
12. Duboc, H., Latrache, S., Nebunu, N., & Coffin, B. (2020). The role of diet in functional dyspepsia management. Frontiers in psychiatry, 11, 23.
13. Pesce, M., Cargiolli, M., Cassarano, S., Polese, B., De Conno, B., Aurino, L., … & Sarnelli, G. (2020). Diet and functional dyspepsia: Clinical correlates and therapeutic perspectives. World journal of gastroenterology, 26(5), 456.
14. Tan, V. P.(2017) The low-FODMAP diet in the management of functional dyspepsia in East and Southeast Asia. Journal of Gastroenterology and Hepatology, 32: 46– 52. doi: 1111/jgh.13697.
15. Giacosa A, Guido D, Grassi M, Riva A, Morazzoni P, Bombardelli E, Perna S, Faliva MA, Rondanelli M. The Effect of Ginger (Zingiber officinalis) and Artichoke (Cynara cardunculus) Extract Supplementation on Functional Dyspepsia: A Randomised, Double-Blind, and Placebo-Controlled Clinical Trial. Evid Based Complement Alternat Med. 2015;2015:915087. doi: 10.1155/2015/915087. Epub 2015 Apr 14. PMID: 25954317; PMCID: PMC4411465.
16. Chiarioni, G., Pesce, M., Fantin, A., & Sarnelli, G. (2018). Complementary and alternative treatment in functional dyspepsia. United European gastroenterology journal, 6(1), 5-12.
17. Nordin, E., Brunius, C., Landberg, R., & Hellström, P. M. (2022). Fermentable oligo-, di-, monosaccharides, and polyols (FODMAPs), but not gluten, elicit modest symptoms of irritable bowel syndrome: a double-blind, placebo-controlled, randomized three-way crossover trial. The American journal of clinical nutrition, 115(2), 344-352.

• Data pierwotnej publikacji: 26.11.2021
• Data ostatniej aktualizacji o badania naukowe: 30.07.2022