Olej z czarnej porzeczki. Moc właściwości prozdrowotnych z pestek porzeczki

Czarna porzeczka zaliczana jest do owoców jagodowych. Jest źródłem wielu cennych składników odżywczych, ma właściwości przeciwszkorbutowe i antyoksydacyjne [1]. Dzięki jej cennym właściwościom można zaliczyć do grupy, tzw. superfoods. W lipcu tego roku 22% polskich konsumentów zadeklarowało spożywanie czarnej porzeczki i jej przetworów. Wskazuje to na wzrost zainteresowania tym owocem. W lipcu 2020 roku po porzeczkę sięgało jedynie 12% Polaków [2, 3]. Czarna porzeczka świetnie nadaje się do dalszego przetwarzania. Czarną porzeczkę można mrozić, dzięki czemu możemy włączać ją do naszej diety przez cały rok. Wykonuje się z niej dżemy, konfitury, soki, syropy, a z jej nasion olej. Szacuje się, że około 90% polskich zbiorów czarnej porzeczki jest wykorzystywane do dalszego przetwórstwa na terenie Polski. Na eksport przeznaczana jest głównie porzeczka mrożona [4].

Na świecie czarna porzeczka uprawiana jest głównie w klimacie umiarkowanym Europy Środkowej, Nowej Zelandii, Rosji, części Azji Północnej i Europy Wschodniej [5].

Spis treści:

1. Wartości odżywcze
2. Właściwości prozdrowotne
   1. Odporność
   2. Przeciwutleniacze
   3. Choroby serca
   4. Wzrok
   5. Stawy
   6. Skóra i włosy
3. Wykorzystanie w kuchni
4. Przechowywanie
5. Podsumowanie

Olej z pestek czarnej porzeczki

Jednym z produktów wytwarzanych z czarnej porzeczki (a w zasadzie jej pestek) jest olej. Etykiety tego produktu przedstawiają następujące średnie wartości odżywcze:

Składnik odżywczy	Zawartość w 100 g oleju
Wartość energetyczna	900 kcal
Białko	0 g
Węglowodany	0 g
Tłuszcz w tym:	100 g
Kwasy tłuszczowe nasycone	8 g
Kwasy jednonienasycone w tym:	14 g
Kwas oleinowy – Omega 9	12,4 g
Kwasy wielonienasycone w tym:	76 g
Kwas linolowy LA – Omega 6	47 g
Kwas gamma-linolenowy GLA	14,3 g
kwas alfa-linolenowy ALA – Omega 3	15 g

Właściwości. Co cennego znajdziemy w oleju z pestek czarnej porzeczki

Badanie przeprowadzone w 2008 roku na nasionach czarnej porzeczki wykazało, że nieprzetworzone nasiona zawierały 29,3% oleju [6]. Patrząc na tabelę wartości odżywczej oleju z pestek czarnej porzeczki, widzimy stosunkowo niską zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych. Możemy zaobserwować także dużą zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

Niezwykle cennym kwasem tłuszczowym znajdującym się w tym oleju jest kwas γ -linolenowy (GLA). Dodatkowo zawiera on w mniejszych ilościach takie kwasy tłuszczowe jak α -linolenowy (ALA), a także stearydonowy [7, 8]. W oleju z nasion czarnej porzeczki obecne są także: witamina E, fitosterole, karotenoidy, flawonoidy, tokochromanolom i kwasy fenolowe [9].

Odporność

Olej z nasion czarnej porzeczki jest źródłem kwasu γ-linolenowego, α-linolenowego. Zawiera także niewielkie ilości kwasu stearydonowego. Dodatkowo stosunek kwasów n-3 do n-6 jest optymalny i odzwierciedla zalecane proporcje ich spożycia. Badania wskazują, że kwas γ-linolenowy może wykazywać działanie przeciwzapalne i immunomodulujące. Natomiast kwas stearydonowy wykazuje działanie wskazujące na właściwości przeciwzakrzepowe i przeciwzapalne [10].

Działanie antyoksydacyjne

W oleju z pestek czarnej porzeczki znajdują się tokoferole, które należą do związków grupy witaminy E. W jednym kilogramie oleju z pestek porzeczki znajduje się średnio 1716 mg tokoferoli. Z czego 34,8% stanowi wykazujący największą aktywność biologiczną α-tokoferol.

Jest on rozpuszczalną w tłuszczach cząsteczką o silnym działaniu przeciwutleniającym. Chroni składniki błony komórkowej przed uszkodzeniami przez wolne rodniki. W pestkach czarnej porzeczki znajdziemy także związki fenolowe (średnio 340 mg/100g pestek czarnej porzeczki), które są naturalnymi przeciwutleniaczami [11, 12].

Choroby serca

W oleju czarnej porzeczki obecne są sterole w ilości 6,5 g/100 g. Najwięcej jest β-sitosterolu, średnio aż 81% całkowitej zawartości steroli. Jego działanie wiąże się z ochroną układu sercowo-naczyniowego. Głównie przez wzmocnienie działania antyoksydacyjnego i obniżenie poziomu cholesterolu w surowicy [13, 14].

Zbadano wpływ stosowania suplementów oleju z nasion czarnej porzeczki i oleju rybiego na stężenie lipidów w surowicy. Porównano także ich wpływ na poziom glukozy i insuliny w surowicy. Wyniki pokazały, że poziomy cholesterolu LDL w surowicy były niższe po suplementacji. Ponadto, większe obniżenie poziomu cholesterolu LDL w surowicy zaobserwowano po suplementacji olejem z nasion czarnej porzeczki. Stężenie glukozy w osoczu zmniejszyło się podczas suplementacji olejem rybim [15].

Wpływ na wzrok

Podawanie oleju z nasion czarnej porzeczki jako suplementu diety może mieć pozytywny wpływ na leczenie tzw. „suchego oka”. Badania sugerują, że połączenie kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6, jakie znajduje się, m.in. w nasionach czarnej porzeczki może być pomocne w leczeniu tego zespołu [16].

W oleju z pestek czarnej porzeczki znajduje się α-tokoferol. Badanie na modelach zwierzęcych wykazało, że podawanie α-tokoferolu 100 mg/kg drogą doustną lub pozajelitową powoduje wzrost poziomu α-tokoferolu w siatkówce oka (o 300-500%). α-Tokoferol atakuje wolne rodniki, aby zapobiec reakcji łańcuchowej utleniania lipidów. Z perspektywy oka jest to ważne, gdyż siatkówka oka jest bardzo skoncentrowana w kwasach tłuszczowych [17, 18].

Stawy

Olej z pestek czarnej porzeczki jest bogaty w kwas γ-linolenowy i  α-linolenowy. Z kwasu α-linolenowego powstaje kwas eikozapanteonowy. Zarówno on, jak i kwas γ-linolenowy hamują stan zapalny i uszkodzenie tkanki stawowej w modelach zwierzęcych. Leczenie olejem spowodowało zmniejszenie oznak i objawów aktywności choroby u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. W przeciwieństwie do tego, pacjenci otrzymujący placebo nie wykazywali zmian w przebiegu choroby. Kwas γ-linolenowy podawany pacjentom w odpowiednich ilościach był dobrze tolerowany. Był to efektywny sposób leczenia aktywnego reumatoidalnego zapalenia stawów [19].

Wpływ na skórę i włosy

Zbadano wpływ suplementacji olejem z pestek czarnej porzeczki na poziom cytokin w mleku kobiet karmiących. Wykazano, że suplementacja olejem z pestek czarnej porzeczki miała immunomodulujący wpływ na wytwarzanie cytokin w mleku matki. Podczas suplementacji olejem z pestek czarnej porzeczki zaobserwowano zmniejszoną częstotliwość występowania atopowego zapalenia skóry zarówno u matek, jak i niemowląt [20].

Przeprowadzono badanie oceniające wpływ suplementacji olejem z nasion czarnej porzeczki na występowanie atopii w wieku 12 miesięcy. Wykazano, że suplementacja była dobrze tolerowana i przejściowo zmniejszała częstość występowania atopowego zapalenia skóry. Suplementacja ta może być jednym z potencjalnych sposobów zmniejszania objawów atopii na wczesnym etapie życia [21].

Kwas γ-linolenowy pełni funkcję naprawczą wzmacniającą barierę skóry. W postaci kremów kwas ten przechodzi do warstwy rogowej naskórka, gdzie wypełnia przestrzeń międzykomórkową. Podając go doustnie, przechodzi on do skóry właściwej. Wzmacnia ją oraz zapobiega nadmiernej utracie wody przez skórę [22]. Kwas γ -linolenowy jest skuteczny w leczeniu owrzodzeń, rumienia i egzemy. Poprawia również funkcje obronne skóry przed infekcjami, działa przeciwzapalnie i zwiększa ukrwienie komórek skóry. Poprawia odżywienie, dotlenienie skóry i usuwanie toksyn. W efekcie poprawia się koloryt i wygląd skóry. Niedobór tego kwasu powoduje wysuszenie skóry [23]. 

Jak wykorzystywać olej z pestek czarnej porzeczki

Taki profil tłuszczowy, jaki obecny jest w oleju z pestek czarnej porzeczki, determinuje sposób jego wykorzystania. Olej jest bogaty w wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Kwasy te nie są stabilne w wysokiej temperaturze i łatwo się utleniają [24]. Olej z pestek czarnej porzeczki natomiast świetnie się sprawdzi w formie „na zimno”. Można go dodać sosu sałatkowego lub np. dodać do schłodzonej zupy krem.

Przechowywanie

Najlepiej zwrócić uwagę i kupować taki olej w ciemnej butelce i przechowywać go w lodówce. Na rynku dostępne są również suplementy w formie kapsułek zawierających olej z pestek czarnej porzeczki. Taka forma może ułatwić jego regularne przyjmowanie.

Podsumowanie

Olej z pestek czarnej porzeczki dzięki swojemu profilowi kwasów tłuszczowych jest wyjątkowym produktem. Zawiera kwasy tłuszczowe, które działają kardioprotekcyjnie oraz świetnie wpływają na skórę i włosy. Mogą mieć także korzystny efekt przy wspomaganiu terapii „suchego oka”, reumatoidalnego zapalenia stawów i wspierać odporność organizmu. Spożywanie oleju z pestek czarnej porzeczki niesie szereg korzyści zdrowotnych. Warto więc spróbować wykorzystać go w kuchni przy przygotowaniu potraw na zimno.

Bibliografia:

1. Grużewska, A., Zarzecka, K., Gugała, M. (2018). Analiza rynku owoców jagodowych – wybrane elementy. PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO (2018). Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Vol. 18 (XXXIII). No. 4
2. https://www.ppr.pl/wiadomosci/wzrasta-spozycie-czarnych-porzeczek
3. https://jagodnik.pl/czarna-porzeczka-coraz-bardziej-popularna/
4. .https://www.sadyogrody.pl/owoce/101/kowr_polska_najwiekszym_producentem_porzeczek_w_unii_europejskiej,18662.html
5. Allai, F. M., Azad, Z. R., Gul, K., Dar, B. N., Jabeen, A., Majid, D. (2020). Black Currant. Antioxidants in Fruits: Properties and Health Benefits. 271-293.
6. Helbig, D., Böhmb, V., Wagner, A., Schubert, R., Jahreis, G. (2008). Berry seed press residues and their valuable ingredients with special regard to black currant seed press residues. Food Chemistry. Volume 111. Issue 4. 1043-104.
7. Castillo, M. L. R., Dobson, G., Brennan, R., Grodon, S. (2002). Genotypic variation in fatty acid content of blackcurrant seeds. J Agric Food Chem. 50(2): 332-5.
8. Šavikin, K. P., Ðorđević, B.S., Ristić, M. S., Krivokuća-Ðokić, D., Pljevljakušić, D. S., Vulić, T. (2013). Variation in the Fatty-Acid Content in Seeds of Various Black, Red, and White Currant Varieties. Chemistry & Biodiversity. Volume10. Issue1. 157-165.
9. Jessa, J., Hozyasz, K. K. (2016). Czarna porzeczka i olej z jej nasion – fitoterapeutyczne panaceum?. 14 Probl Hig Epidemiol, 97(1): 14-23
10. Wu, D., Meydani, M., Leka, L. S., Nightingale, Z., Handelman, G. J., Blumberg, J. B., Meydani, S. N. (1999). Effect of dietary supplementation with black currant seed oil on the immune response of healthy elderly subjects. The American Journal of Clinical Nutrition. Volume 70. Issue 4. Pages: 536–543.
11. Kozłowska, M., Gruczyńska, E. Ścibisz, I. Rudzińska, M. (2016). Fatty acids and sterols composition, and antioxidant activity of oils extracted from plant seeds. Food Chemistry. Volume 213. Pages 450-456.
12. Zeece, M. (2020). Introduction to the Chemistry of Food. Chapter Five – Vitamins and minerals. Academic Press. 163-212.
13. Krzepiłko, A., Prażak, R., Skwaryło-Bednarz, B.,Święciło, A. (2018). Pąki, liście i nasiona porzeczki czarnej – źródło substancji bioaktywnych o prozdrowotnych właściwościach. Żywność: nauka – technologia – jakość. 2(115). 24-33.
14. Loizou, S., Lekakis, I., Chrousos, G. P., Moutsatsou, P. (2010). β-Sitosterol exhibits anti-inflammatory activity in human aortic endothelial cells. Molecular Nutrition Food Research. Volume 54. Issue 4. 551-558.
15. Tahvonena, R. L. Schwabb, U. S., Linderborga, K. M., Mykkänenb, H. M., Kallioc, H. P. (2005). Black currant seed oil and fish oil supplements differ in their effects on fatty acid profiles of plasma lipids, and concentrations of serum total and lipoprotein lipids, plasma glucose and insulin. The Journal of Nutritional Biochemistry. Volume 16, Issue 6. 353-359.
16. Oxholm, P., Manthorpe, R. Prause, J. U., Horrobin, D. (1986). Patients with Primary Sjögren’s Syndrome Treated for Two Months with Evening Primrose Oil. Scandinavian Journal of Rheumatology. Volume 15. Issue 2. 103-108.
17. Engin, K. N. (2009). Alpha-tocopherol: looking beyond an antioxidant. Molecular Vision. 15. 855-860.
18. Rasmussen, H., Johnson, E. J. (2013). Nutrients for the aging eye. Clinical Interventions in Aging. 8. 741-748
19. Leventhal, L. J., Boyce, E. G., Zurier, R. B. (1994). TREATMENT OF RHEUMATOID ARTHRITIS WITH BLACKCURRANT SEED OIL. Rheumatology. Volume 33. Issue 9. 847–852.
20. Linnamaa, P., Nieminen, K., Koulu, L., Tuomasjukka, S., Kallio, H., Yang, B., Tahvonen, R., Savolainen, J. (2013). Black currant seed oil supplementation of mothers enhances IFN-γ and suppresses IL-4 production in breast milk. Pediatric Allergy and Immunology. Volume 24. Issue 6. 562-566.
21. Linnamaa, P., Savolainen, J., K., Koulu, L., Kallio, H., Vahlberg, T., Tahvonen, R. (2010). Clinical & Experimental Allergy. Volume 40. Issue 8. 1247-1255
22. Materac, E. Marczyński, Z., Bodek, K. H. (2013). ROLA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH OMEGA-3 I OMEGA-6 W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVI. 2. 225 – 233.
23. Kaźmierska, A., Bolesławska, I., Przysławski, J. (2017). THE INFLUENCE OF POLYUNSATURATED FATTY ACIDS ON THE SKIN, FEATURING THE EFFECT OF GAMMA-LINOLENIC ACID. Volume 1. Issue 3. 242-252.
24. Khanna, P., Chopra, R. (2020). OXIDATIVE AND THERMAL STABILITY OF LINSEED OIL BLEND AND ITS APPLICATION AS A FRYING OIL. Annals. Food Science and Technology. Volume 21, Issue 4, 680-690.