SIBO. Co jeść a czego unikać?

Przerost bakteryjny w jelicie cienkim — SIBO, jest coraz częściej diagnozowanym zaburzeniem. SIBO dotyczy układu pokarmowego, a dokładnie zaburzeń w składzie mikrobioty jelita cienkiego. Nic więc dziwnego, że nieprzyjemne objawy nasilają się podczas posiłków. Zdiagnozowano u Ciebie SIBO i nie wiesz co teraz jeść? Leczenie obejmuje przyjmowanie antybiotyków. Jednak dieta może znacząco pomóc i przyspieszyć ten proces oraz zapobiec nawrotom SIBO. Nie wymaga to całkowitej zmiany sposobu odżywiania, najczęściej obejmuje okresową eliminację pewnych produktów z diety. Żywienie nie jest zmienione do końca życia. Warto jednak po wyleczeniu SIBO dbać o podstawowe zasady zdrowej diety w codziennym odżywianiu [1].

SIBO jest też częstym zaburzeniem występującym u dzieci. Diagnozuje się je nierzadko u dzieci z przewlekłymi bólami brzucha, zespołem jelita drażliwego, otyłością lub zaburzeniami motoryki jelit. SIBO występuje u 9% dzieci przyjmujących leki na zahamowanie wydzielania kwasów żołądkowych i aż u 90% z częstymi bólami brzucha [9].

Szkolenie SIBO, IMO, SIFO dla zaawansowanych

Jeśli potrzebujesz informacji potrzebnych do pracy z pacjentem, zapraszamy do e-kursu premium dla dietetyków na naszej platformie szkoleniowej. Aby poznać szczegóły, kliknij w poniższy obrazek:

Dieta w leczeniu SIBO

U zdrowych osób w jelicie cienkim powinno występować < 10⁴ bakterii na ml aspiratu treści z dwunastnicy. Są to głównie gram dodatnie bakterie tlenowe. Bakterie beztlenowe nie występują u zdrowych osób w jelicie cienkim. SIBO charakteryzuje się zwiększoną ilością bakterii właśnie w jelicie cienkim oraz nieprawidłowym ich typem. Wykrycie ≥10⁵ bakterii na ml w jelicie cienkim uważa się za rozrost bakteryjny, czyli nieprawidłową ilość. Gdy dochodzi do przerostu bakterii w jelicie cienkim, wiąże się to z nieprzyjemnymi objawami, takimi jak:

• wzdęcia
• bóle brzucha
• biegunka
• objawy skórne
• objawy złego wchłaniania
• bóle stawów [3]

Żeby złagodzić objawy i wspomóc leczenie SIBO, należy czasowo ograniczyć produkty nasilające dolegliwości. American College of Gastroenterology zaleca dietę z niską zawartością produktów bogatych w węglowodany łatwo fermentujące. W skrócie nazywa się je low FODMAPs. Węglowodany fermentujące to prebiotyki, które są pożywieniem dla bakterii w naszym jelicie [1]. 

Dieta w leczeniu SIBO ma ograniczyć namnażanie bakterii w jelicie cienkim. Taką dietą jest tzw. dieta Low FODMAP. Skrót FODMAP pochodzi od pierwszych liter nazw tych cukrów. Należą do nich fermentujące:

• Oligosacharydy: fruktany i galaktooligosacharydy, występują w produktach spożywczych takich jak pszenica, żyto, cebula, czosnek i rośliny strączkowe.
• Disacharydy: laktoza, występuje w produktach mlecznych, takich jak mleko, miękkie sery i jogurty.
• Monosacharydy: fruktoza, występuje w miodzie, jabłkach, syropach kukurydzianych o wysokiej zawartości fruktozy.
• Poliole: sorbitol i mannitol. Znajdują się w niektórych owocach i warzywach. Są używane jako sztuczne słodziki [2].

Dieta Low FODMAP została stworzona przez naukowców z Uniwersytetu Monash w Australii [2]. Pierwotnie była to dieta łagodząca objawy u osób cierpiących na IBS, czyli zespół jelita drażliwego. 78% pacjentów z IBS cierpi również na SIBO. Badanie McIntosha i wsp. wykazało, że zastosowanie diety ubogiej w produkty zawierające węglowodany fermentujące wiązało się ze zmniejszoną produkcją wodoru przez bakterie jelitowe. To świadczy o skuteczności diety Low FODMAP. Wodór jest wytwarzany w procesie fermentacji przez bakterie [12]. 

Dieta Low FODMAP polega na okresowym unikaniu produktów, które normalnie są zalecane i pożądane w codziennej diecie.

Twórcy diety zaznaczają, by nie wprowadzać jej, jeśli lekarz nie zdiagnozował jednostki chorobowej wymagającej takiego postępowania dietetycznego [2].

Poniżej znajduje się tabela z podziałem na produkty z dużą i małą zawartością FODMAP. Może być pomocna w trakcie stosowania diety.

Dietę low FODMAP należy przeprowadzić w 3 krokach:

1. Faza eliminacji produktów bogatych w tzw. FODMAP’Y. Powinna być przeprowadzona pod okiem dyplomowanego dietetyka. Na tym etapie produkty łatwo fermentujące, zastępuje się produktami o niskiej zawartości węglowodanów fermentujących (patrz tabela).
2. Faza reintrodukcji. Polega na ponownym wprowadzaniu do diety wcześniej wyeliminowanych produktów wysoko fermentujących. Należy obserwować reakcję organizmu w celu ustalenia, które produkty wywołują objawy, a które nie. Ta faza trwa do 8 tygodni. Pomiędzy wprowadzanymi produktami powinno się zachować kilka dni przerwy. Dzięki temu unikniemy nałożenia się objawów z dwóch produktów.
3. Faza personalizacji diety. Polega na ustaleniu długoterminowej diety z eliminacją produktów, które wciąż wywołują objawy. Po pewnym czasie można ponownie spróbować wprowadzić produkty wywołujące objawy. Warto wtedy zaobserwować czy tolerancja na nie się zmieniła [4].

Pierwszy etap diety, czyli faza eliminacyjna powinna trwać od 2 do maksymalnie 6 tygodni [2].

Poza wprowadzeniem diety nisko fermentującej ważne jest kompleksowe i indywidualne podejście do pacjenta. Leczenie SIBO składa się z trzech etapów. Wyleczenia przyczyny, wsparcia żywieniowego oraz przyjmowania antybiotyków.

Jak widać, dieta jest jedną ze składowych procesu leczenia. Personalizacja żywienia polega w głównej mierze na eliminacji produktów, które nie służą konkretnemu pacjentowi.

Potencjalne wykorzystanie oleju MCT

Wsparcie żywieniowe powinno być wprowadzone szczególnie u pacjentów, u których wystąpiły niedobory składników odżywczych. W przypadku utraty masy ciała dodaje się do diety więcej tłuszczów, aby pokryć zapotrzebowania energetyczne. Dobrą praktyką może okazać się stosowanie oleju MCT w celu zwiększenia kaloryczności diety [3].

MCT, czyli trójglicerydy średniołańcuchowe. Są to cząsteczki lipidów, które są łatwiej wchłaniane i trawione niż większość tłuszczów z pożywienia. Olej MCT jest bezpośrednio wchłaniany z komórek nabłonka jelitowego i transportowany do wątroby. Jego trawienie nie wymaga lipazy i żółci tak, jak tłuszcze o dłuższej budowie łańcucha. Dzięki temu przyswajanie tego tłuszczu jest dla naszego organizmu mniej obciążające. Olej MCT znalazł zastosowanie w przebiegu leczenia schorzeń układu pokarmowego [10].

Naturalnym źródłem oleju MCT jest olej kokosowy. Nie jest on jednak zalecany w diecie, gdyż jest źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych. Podnosi stężenie tzw. złego cholesterolu LDL we krwi [13]. Olej kokosowy zawiera również trójglicerydy długołańcuchowe, które są trawione dłużej niż opisywany olej MCT. Dlatego najlepszym źródłem MCT będzie forma suplementu diety, pozyskana np. z oleju kokosowego. Dawka powinna zostać dobrana indywidualnie przez specjalistę z zakresu żywienia [10].

Dieta elementarna w leczeniu SIBO

W badaniu Pimentel i wsp. z 2004 roku wykazano, że diety elementarne, czyli diety w formie płynnej, najczęściej oparte na gotowych preparatach medycznych, zmniejszają ilość bakterii w jelicie. Dlatego może być korzystna u pacjentów z SIBO.

Dieta elementarna to dieta przemysłowa, składająca się z najprostszych form białek, tłuszczów oraz węglowodanów prostych. Tak przygotowane mieszanki są kompletnym źródłem pożywienia. Taki model żywieniowy powoduje zmniejszenie różnorodności mikroflory jelitowej, dlatego w SIBO opornym na leczenie antybiotykami może być dodatkowym wsparciem [7].

Alkohol, a SIBO

Nawet umiarkowane spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko wystąpienia SIBO, dlatego podczas kuracji powinno się go unikać [8].

Wsparcie probiotyczne w leczeniu SIBO

Badanie kliniczne przeprowadzone przez Barrett i wsp. w 2008 roku wykazało, że probiotyki mogą być wsparciem w leczeniu SIBO. Udowodniono potencjalny, korzystny wpływ Lactobacillus casei Shirota w przebiegu leczenia SIBO. Potrzebne jest jednak kontrolowane badania, by udowodnić faktyczne działanie tego szczepu w leczeniu [5] [11].

Niedobory

Przy przeroście bakteryjnym jelita cienkiego może dojść zaburzonego wchłaniania makroskładników z diety. Makroskładniki to podstawowe składniki odżywcze, należą do nich białka, tłuszcze oraz węglowodany. Ich niedobór może doprowadzić do nadmiernej utraty masy ciała.

SIBO powoduje także niedobory takich witamin jak: A, D, E. Może wystąpić anemia spowodowana niedoborem witaminy B12 i żelaza. W takich przypadkach leczenie żywieniowe powinno uwzględniać dodatkową suplementację zaleconą przez specjalistę [5].

Przyczyny występowania SIBO

Wyleczenie przyczyny rozrostu bakteryjnego jest kluczowe w terapii tego schorzenia. SIBO jest zazwyczaj konsekwencją istniejącej choroby, z jaką zmaga się pacjent. Prowadzi ona najczęściej do spowolnienia motoryki przewodu pokarmowego. Następnie dochodzi do przerostu bakterii w tym odcinku układu pokarmowego, czyli w jelicie cienkim. Jest wiele jednostek chorobowych, które mogą prowadzić do rozwinięcia się SIBO i są to:

• Gastropareza: zaburzenie motoryki żołądka powodujące opóźnione jego opróżnianie
• Zaburzenia motoryki jelita cienkiego
• Celiakia: trwała nietolerancja glutenu.
• Hipochlorhydria: niedokwaśność żołądka
• Podeszły wiek.
• Choroba Crohna
• Marskość wątroby
• Niewydolność nerek
• Zapalenie trzustki
• Stany niedoboru odporności
• Częste stosowanie antybiotyków
• Stosowanie leków na zgagę [6]
• Cukrzyca
• Twardzina skóry
• Amyloidoza [1].

Podsumowanie

Tymczasowa dieta jest jednym z elementów leczenia SIBO. Czasowa eliminacja produktów, które zawierają węglowodany łatwo fermentujące, pomoże w zmniejszeniu ilości bakterii w jelicie cienkim. Dotyczy to produktów takich jak np. czosnek, cebula, mleko krowie, większość roślin strączkowych, produktów pszennych, miodu czy nerkowców.

Można zastąpić te produkty: mlekiem bez laktozy, wyrobami z mąki ryżowej, kukurydzianej, owsianej, orzechami włoskimi czy pestkami dyni. Dieta Low FODMAP jest najlepszym podejściem dietetycznym, jakie zostało na ten moment szczegółowo opracowane. 

Przyczyna SIBO jest zwykle złożona. Jak podkreśla Bures i wsp. kluczowe jest wyleczenie choroby podstawowej, która przyczyniła się do wystąpienia przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim [3]. Wiele chorób, które powodują rozwinięcie się SIBO są chorobami cywilizacyjnymi. Związane są z układem odpornościowym lub pokarmowym.

Po kuracji ważne będzie wprowadzenie zasad zdrowej diety, aktywności fizycznej, odpowiedniej ilości snu i redukcja stresu. Przyniesie to najlepsze efekty i uchroni przed nawrotem SIBO.

Bibliografia:

1. Pimentel, M., Saad, R. J., Long, M. D., & Rao, S. S. C. (2020). ACG Clinical Guideline: Small Intestinal Bacterial Overgrowth. American Journal of Gastroenterology, 115(2), 165–178. https://doi.org/10.14309/ajg.0000000000000501
2. Monash University. (n.d.). FODMAPs and Irratable bowel syndrome. Monash Fodmap. Retrieved November 3, 2021, from https://www.monashfodmap.com/about-fodmap-and-ibs/
3. Bures, J. (2010). Small intestinal bacterial overgrowth syndrome. World Journal of Gastroenterology, 16(24), 2978. https://doi.org/10.3748/wjg.v16.i24.2978
4. Dwyer, E. (2018). 3 steps of the FODMAP diet. Monash Fodmap. https://www.monashfodmap.com/blog/3-phases-low-fodmap-diet/
5. Grace, E., Shaw, C., Whelan, K., & Andreyev, H. J. N. (2013). Review article: small intestinal bacterial overgrowth – prevalence, clinical features, current and developing diagnostic tests, and treatment. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 38(7), 674–688. https://doi.org/10.1111/apt.12456
6. Craig, R. M. (2016). Small Intestinal Bacterial Overgrowth. Clinical Gastroenterology and Hepatology, 14(8), 1223. https://doi.org/10.1016/j.cgh.2016.02.021
7. Pimentel, M., Constantino, T., Kong, Y., Bajwa, M., Rezaei, A., & Park, S. (2004). A 14-Day Elemental Diet Is Highly Effective in Normalizing the Lactulose Breath Test. Digestive Diseases and Sciences, 49(1), 73–77. https://doi.org/10.1023/b:ddas.0000011605.43979.e1
8. Gabbard, S. L., Lacy, B. E., Levine, G. M., & Crowell, M. D. (2013). The Impact of Alcohol Consumption and Cholecystectomy on Small Intestinal Bacterial Overgrowth. Digestive Diseases and Sciences, 59(3), 638–644. https://doi.org/10.1007/s10620-013-2960-y
9. Avelar Rodriguez, D., Ryan, P. M., Toro Monjaraz, E. M., Ramirez Mayans, J. A., & Quigley, E. M. (2019). Small Intestinal Bacterial Overgrowth in Children: A State-Of-The-Art Review. Frontiers in Pediatrics, 7. https://doi.org/10.3389/fped.2019.00363
10. Shah, N. D., & Limketkai, B. N. (2017). The Use of Medium-Chain Triglycerides in Gastrointestinal Disorders. Practical Gastroenterology, 160, 20–28. https://med.virginia.edu/ginutrition/wp-content/uploads/sites/199/2014/06/Parrish-February-17.pdf
11. Barrett, J. S., Canale, K. E., Gearry, R. B., Irving, P. M., & Gibson, P. R. (2008). Probiotic effects on intestinal fermentation patterns in patients with irritable bowel syndrome. World Journal of Gastroenterology, 14(32), 5020. https://doi.org/10.3748/wjg.14.5020
12. McIntosh, K., Reed, D. E., Schneider, T., Dang, F., Keshteli, A. H., de Palma, G., Madsen, K., Bercik, P., & Vanner, S. (2016). FODMAPs alter symptoms and the metabolome of patients with IBS: a randomised controlled trial. Gut, 66(7), 1241–1251. https://doi.org/10.1136/gutjnl-2015-311339
13. Neelakantan, N., Seah, J. Y. H., & van Dam, R. M. (2020). The Effect of Coconut Oil Consumption on Cardiovascular Risk Factors. Circulation, 141(10), 803–814. https://doi.org/10.1161/circulationaha.119.043052