Wpływ stresu na funkcjonowanie układu pokarmowego

Stres działa niszcząco na organizm. Szczególnie niekorzystnie wpływa na jakość snu, odporność, prowadzi do zaburzeń psychicznych, np. nerwic lękowych, depresji. Może sparaliżować funkcjonowanie całego ciała, również układu pokarmowego. Zauważalne jest to coraz częściej ze względu na szybki tryb życia. 

ENS, czyli jelitowy układ nerwowy — komunikacja z mózgiem

Jelitowy układ nerwowy (ENS) jest składową systemu nerwowego. Pochodzi z nerwu błędnego. W jego skład wchodzą komórki glejowe i neurony. Tworzą one sieć, a ich zadaniem jest odbieranie sygnałów i odpowiedź na nie. ENS reguluje pracę przewodu pokarmowego [5,9,11]. Wpływa na motorykę, przepływ krwi, wymianę płynów, funkcje wydzielnicze i pracę układu odpornościowego [9]. Jelitowy układ nerwowy zawiera wewnętrzne pierwotne neurony aferentne. Dzięki temu może regulować pracę przewodu pokarmowego bez pomocy ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Dzieje się tak za pomocą tzw. odruchów śródściennych. Zazwyczaj jednak występuje komunikacja dwukierunkowa między OUN a ENS, za pomocą odruchów aksonowych. Nerwy dostarczają informację do OUN, a stąd do efektora kierowana jest odpowiedź [1,11].

W pracy tych dwóch systemów (OUN i ENS) istnieje wiele podobieństw. Dlatego jelitowy układ nerwowy często jest nazywany drugim mózgiem. Badacze podkreślają jego ogromną rolę w funkcjonowaniu układu pokarmowego [3]. Dlatego też stres, będąc silnym bodźcem wpływającym na ENS, może wyrządzić szkody w jelitach.

Czy mikroflora jelitowa też przekazuje informacje do mózgu? 

Okazuje się, że informacje z jelit do mózgu mogą również przepływać za pomocą mikroflory. Wpływa ona bezpośrednio na OUN przez nerw błędny. Może również działać na ENS, który wytwarza metabolity. Te przechodzą przez barierę krew-mózg [3,7].

Jak działa stres na układ pokarmowy? 

Stres działa na układ pokarmowy poprzez wzrost przepuszczalności jelit, tworzenie nadwrażliwości trzewnej, zmiany motoryki, zmiany w wydzielaniu komórek żołądka i jelit. Ponadto prowadzi do pogorszenia zdolności do regeneracji błon śluzowych oraz zaburzenia w jakości i liczebności mikroflory jelit.

🔎 Powyższe wynika z tego, że stres wpływa na sam skład mikrobioty jelitowej. W dostępnych badaniach wykazano, że wpływa negatywnie na liczebność bakterii Lachnospira, Lachnospiraceae, Phascolarctobacterium, Sutterella, Veillonella, zaś pozytywnie na Methanobrevibacter, Rhodococcus, and Roseburia [13]

Stres aktywuje także działanie komórek tucznych, ważnych efektorów osi jelito-mózg. Pobudzone do działania komórki tuczne uwalniają cytokiny prozapalne. Może to niekorzystnie wpływać na działanie układu pokarmowego [4].

Jakie choroby i zaburzenia funkcji układu pokarmowego może wywołać stres? 

Stres jest czynnikiem ryzyka chorób takich jak zespół jelita drażliwego, choroby zapalne jelit, wrzody żołądka i dwunastnicy, refluks żołądkowo-przełykowy. 

IBS

Pierwszą i najczęściej kojarzoną ze stresem chorobą układu pokarmowego jest zespół jelita drażliwego. Jest to zaburzenie czynnościowe, w obrazie jelit nie występują nadżerki, owrzodzenia. Często ból i dolegliwości nasilają się na skutek stresu. Objawami są zaparcia, biegunka, wzdęcia i bóle brzucha. W badaniach wskazano, że osoby chore na IBS miały większy poziom stresu i lęku w porównaniu do zdrowych osób [4,10].

IBD

IBD, czyli zapalne choroby jelit, takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna. W przypadku tych chorób w świetle jelit lub całego przewodu pokarmowego (jak w chorobie Leśniowskiego-Crohna) występują zmiany zapalne. Ich etiologia nie jest do końca wyjaśniona naukowo. Często naukowcy wskazują na aktywację na skutek stresu komórek tucznych i upośledzenie funkcjonowania bariery jelitowej. Stres również niekorzystnie wpływa na florę bakteryjną jelit, co w przypadku tych zaburzeń ma ogromne znaczenie. Nieprawidłowa mikroflora wpływa na powstawanie stanu zapalnego lub jego zaostrzenie w jelitach. Badania wskazują, że cecha, jaką jest neurotyczność, wpływa na zwiększenie liczby powikłań w IBD [4,6].

GERD

Wykazano również, że stres może być czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby refluksowej oraz powoduje nasilenie objawów. Jest tak ze względu na niewydolność dolnego zwieracza przełyku oraz zwiększoną wrażliwość na kwas. Badacze wskazują na zmniejszenie intensywności objawów GERD na skutek redukcji poziomu stresu [4].

Wrzody żołądka 

Najważniejszymi czynnikami w etiologii wrzodów są zakażenie Helicobacter pylori i nadużywanie NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne). Jednak obok tych czynników narażenie na stres może przyczyniać się do zachorowań. Wykazano, że wrzody częściej występowały u osób owdowiałych czy rozwiedzionych. Stres może indukować zmiany w wydzielaniu kwasu żołądkowego, spadek przepływu krwi w błonie śluzowej, redukcję HCO3, który w odpowiedniej ilości chroni śluzówkę żołądka przed działaniem kwasu solnego. Ponadto może niekorzystnie wpływać na motorykę żołądka i upośledzać regenerację błony śluzowej [4].

Jak naturalnymi środkami wspomagać się w walce ze stresem?

W walce ze stresem można wspomagać się naturalnymi środkami w formie suplementów diety. Pierwszym z nich jest ashwagandha (Withania somnifera). Roślina jest adaptogenem — środkiem wspomagającym homeostazę organizmu. Wśród wielu właściwości ashwagandha wykazuje działanie na układ nerwowy: poprawę koncentracji i nastroju. Badania na ludziach i zwierzętach potwierdzają przeciwlękowe i przeciwstresowe działanie rośliny. Ashwaganda wpływa na układ nerwowy m.in. poprzez modulację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza oraz układ GABA-ergiczny i szlaki serotonergiczne [12].

Kolejnym naturalnym składnikiem jest melisa. Powszechnie znana jako zioło działające uspokajająco. Wykazano również działanie przeciwstresowe, przeciwlękowe i przeciwdepresyjne u osób cierpiących na dusznicę bolesną, które stosowały suplementację 3 g melisy przez 8 tygodni [2].

W ostatnich latach coraz częściej słyszy się o korzystnym działaniu CBD (kannabidiolu). Jest on składnikiem wyciągu z konopi siewnych. W odróżnieniu od THC nie wykazuje działania odurzającego, dlatego może być bezpiecznie stosowany i jest zatwierdzony przez WHO jako „nowa żywność”. Kannabidiol może pomóc m.in. w takich zaburzeniach jak: fobia społeczna, uzależnienia, schizofrenia. Głównymi powodami stosowania CBD są problemy ze snem, stres, odczuwanie lęku. Badania wskazują na jego działanie przeciwlękowe i przeciwstresowe. Ponadto może działać przeciwbólowo. A więc warto wdrożyć ten składnik jako dodatkowa suplementacja w walce ze stresem [8].

Podsumowanie 

Stres może niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie całego organizmu, m.in. układu pokarmowego, który za pomocą ENS i mikroflory komunikuje się z ośrodkowym układem nerwowym. 

Stres działa na układ pokarmowy poprzez wzrost przepuszczalności jelit, tworzenie nadwrażliwości trzewnej, zmiany motoryki, zmiany w wydzielaniu komórek żołądka i jelit, pogorszenie zdolności do regeneracji błon śluzowych, zaburzenia w jakości i liczebności mikroflory jelit, aktywację komórek tucznych. 

Choroby, w których etiologii ważnym czynnikiem jest stres to m.in. choroba refluksowa i wrzody żołądka, zespół jelita drażliwego i choroby zapalne jelita (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna). 

W przypadku zwiększonego poziomu stresu i lęku lub zaburzeń snu, można wprowadzić dodatkową naturalną suplementację na przykład ashwagandhą, melisą, lub olejkiem CBD przy braku innych przeciwwskazań. 

Najczęstsze pytania

Bibliografia:

1. Giuraffre M., Moretti R., Campisciano G., Silveira A. B. M., Monda V. M., Comar M, Di Bella S., Antonello R. M., Luzzati R., Crocè L.S. You Talking to me? Says the Enteric Nervous System (ENS) to the Microbe. How Intestinal Microbes Interact with ENS. 2020. Journal of Clinical Medicine 9,3705. 
2. Haybar H., Javid A. Z., Haghighizadeh M. H., Valizadeh E., Mohaghegh S. M., Mohammadzadeh A.  The effects of Melissa officinalis supplementation on depression, anxiety, stress, and sleep disorder in patients with chronic stable angina. 2018. Clinical Nutrition ESPEN 26,47-52.
3. Khlevner J., Park Y., Margolis K. G. Brain-Gut Axis Clinical Implications. 2018. Gastroenterology Clinics of North America 47,727-739.
4. Konturek P.C., Brzozowski T., Konturek S.J. STRESS AND THE GUT: PATHOPHYSIOLOGY, CLINICAL CONSEQUENCES, DIAGNOSTIC APPROACH AND TREATMENT OPTIONS. 2011. JOURNAL OF PHYSIOLOGY AND PHARMACOLOGY 62, 6, 591-599.
5. Lake J. I., Heuckeroth R. O. Enteric nervous system development: migration, differentiation, and disease. 2013. American Journal of Physiology-Gastrointestinal and Liver Physiology 30,G1-G24.
6. Lickiewicz B., Zwolińska-Wcisło M., Lickiewicz J., Rozpondek P., Mach T. Znaczenie cech osobowości w procesie adaptacji do choroby u pacjentów z nieswoistymi zapaleniami jelit. 2010. Przegląd Gastroenterologiczny 5,157-163.
7. Martin C. R., Osadchiy V., Kalani A., Mayer E. A. The Brain-Gut-Microbiome Axis. 2018. Celluler and Molecular Gastroenterology and Hepatology 26,133-148.
8. Moltke J., Hindocha Ch. Reasons for cannabidiol use: a cross-sectional study of CBD users, focusing on self-perceived stress, anxiety, and sleep problems. 2021.Journal of Cannabis Research. 3,5.
9. Obermayr F., seitz G. Recent developments in cell-based ENS regeneration – a short review. 2018. Innovative Surgical Sciences 3,93-99.
10. Orzechowska A., Harasiuk A., Talarowska M., Zboralski K., Chojnacki J., Florkowski A. Ocena wybranych czynników psychologicznych u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego i z chorobą refleksową przełyku. 2010. Postępy Psychiatrii i Neurologii 19,115-119.
11. Rao M., Gershon M. Enteric nervous system development: what could possibly go wrong? 2018. Nature Review Neuroscience 19,552-565.
12. Speers A. B., Cabey K. A., Soumyanath A., Wright K. M. Effects of Withania somnifera (Ashwagandha) on Stress and the Stress-Related Neuropsychiatric Disorders Anxiety, Depression, and Insomnia. 2021. Current Neuropharmacology 19 (9),1468–1495.
13. Ma L, Yan Y, Webb RJ, Li Y, Mehrabani S, Xin B, Sun X, Wang Y, Mazidi M. Psychological Stress and Gut Microbiota Composition: A Systematic Review of Human Studies. Neuropsychobiology. 2023;82(5):247-262. doi: 10.1159/000533131. Epub 2023 Sep 6. PMID: 37673059.

• Data pierwotnej publikacji: 27.03.2023
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 28.10.2023