Szczypiorek, inaczej Allium schoenoprasum, używany jest zwykle jako przyprawa. Ma także zastosowanie w celach ozdobnych. Ma pikantny smak, podobny do liści cebuli. Szczypiorek uprawia się głównie dla liści, ale należy pamiętać, że jadalne są także kwiaty szczypiorku.
Szczypiorek to bogate źródło witamin i składników mineralnych, dodatkowo wspomaga funkcjonowanie procesu trawienia, poprawia perystaltykę jelit, ułatwiając trawienie i zapobiegając zaparciom. Chroni przed nowotworami np. przewodu pokarmowego.
Jest świetnym dodatkiem do dań. Dodatkowo zawiera 30 kcal/100 g. Dlatego jest on uznawany za roślinę niskokaloryczną, a zarazem pożywną. Pobudza on także apetyt, więc jego spożywanie jest zalecane „niejadkom”. Nadaje daniom wyjątkowy smak, wnosząc do naszego jadłospisu porcję błonnika, składników mineralnych oraz witamin, wspomagając prawidłowe funkcjonowanie naszego organizmu.
Szczypiorek jest rośliną zimotrwałą oraz wieloletnią z rodziny czosnkowatych. Co 3-4 lata warto zmieniać mu stanowisko, bo z upływem lat w tym samym miejscu rośnie słabiej. Plonuje aż do późnej jesieni. Na zimę jego liście zasychają i szczypiorek zimuje pod ziemią. Liście wypuszcza bardzo wcześnie, bo już w lutym. Szczypiorek jest najwyższy w czasie kwitnienia ok. 30-50 cm. Szybko rozrasta się na boki i tworzy kępy roślin potomnych [1].
Historia
Szczypiorek pochodzi z chłodnych rejonów Europy i Azji. Niektóre źródła podają, że Marco Polo zauważył tę roślinę w czasie swojej podróży do Chin, gdzie prawdopodobnie znana już była od kilku tysięcy lat. W Europie uprawiany był przynajmniej od XVI wieku, najpierw we Włoszech, potem w Niemczech, później w innych krajach kontynentu. Nazwa gatunkowa ,,szczypiorek” pochodzi od greckich słów skhoinos – sitowie i prason – por [2].
Odmiany szczypiorku
Do najpopularniejszych odmian szczypiorku należą Fortel, Jowisz, Prazska, Splendidus, Wulkan. Odmiany te różnią się między sobą przede wszystkim długością i kolorem liści oraz okresem wegetacji.
Szczególnie serca hodowców skradła odmiana Jowisz, która tworzy bardzo smaczne liście i jest odporna na rdzę pora. Pozostałe odmiany posiadają także niezwykłe właściwości, które przekonują do zakupu właśnie tych odmian. Warto wskazać niezwykle plenną odmianę szczypiorku Wulkan o ciemnozielonych liściach, którą można zastosować do wczesnego pędzenia. Warta polecenia jest też odmiana Prazska, która dobrze zimuje w polu nawet bez przykrycia [3]. Cena za 1 gram nasion to około 3,00 zł.
Przeznaczenie szczypiorku
Szczypiorek jest powszechnie stosowany jako roślina przyprawowa. Stosuje się ją dla nadania potrawom delikatnego, cebulowego aromatu i łagodnego, lekko piekącego smaku. Rośliny należące do rodziny Allium od starożytnych czasów są także ważnym składnikiem leków naturalnych, ze względu na swoje właściwości prozdrowotne.
Kwiaty szczypiorku
Kwiaty szczypiorku mają swoje zastosowanie nie tylko w zdobnictwie, ze względu na swoją piękną barwę, ale wykorzystywane są także w gastronomii. Najczęściej stosowane są wraz z liśćmi, do przyrządzania sałatek, makaronów i dań z ryżu. Z kwiatów przygotowuje się też octy i syropy.
Do nie mniej ważnego zastosowania szczypiorku można zaliczyć jego wykorzystanie jako biokonserwant żywności, ze względu na przeciwbakteryjne działanie jego ekstraktów oraz olejków eterycznych. Ostatnie badania wykazały, że pochodne Allium są nowatorskimi składnikami aktywnych powłok jadalnych, a także nanoformulatów [4].
Właściwości prozdrowotne
Działanie przeciwnowotworowe
Warzywa z rodzaju Allium należą do ziół, które pomagają w leczeniu nowotworów. Należą do nich czosnek, cebula, pory, szczypiorek i szalotka. Na podstawie badań dowiedziono, że wykazują właściwości przeciwnowotworowe ze względu na gromadzenie się siarki i związków organicznych, takich jak S-allil merkaptocysteina, kwercetyna, flawonoidy i ajoen.
Związki te prowadzą do: hamowania cyklu komórkowego, hamowania szlaków sygnałowych, indukcji apoptozy i aktywności przeciwutleniającej. Zakłócają różne etapy tworzenia, wzrostu, różnicowania i przerzutów komórek rakowych. Ekstrahowane ze szczypiorku aktywne naturalne cząsteczki mogą służyć jako potencjalne środki przeciwnowotworowe [5]. Warzywa Allium i ich składniki wywierają wpływ na każdym etapie karcynogenezy i wpływają na wiele procesów biologicznych, które modyfikują ryzyko raka [6]
Choroby serca
Szczypiorek wpływa też na obniżenie poziomu cholesterolu i ciśnienia krwi, rozszerza naczynia włosowate skóry oraz błon śluzowych. Spożywany w większych ilościach, może wykazywać działanie przeczyszczające.
Pozostałe właściwości
Od najdawniejszych czasów był wykorzystywany dla wzmocnienia odporności, także w leczeniu chorób pęcherza moczowego, nerek, przy zaburzeniach oddychania.
W tradycyjnej medycynie ludowej stosowany był do poprawy procesu trawienia, w leczeniu anemii, przy wzmocnieniu układu odpornościowego.
Wartość odżywcza
Szczypiorek zawiera olejki lotne, flawonoidy, witaminy A, C, E, B1, B2, kwas foliowy, błonnik oraz cenne dla organizmu składniki mineralne tj. potas, chlor, wapń, fosfor, magnez i żelazo [2]
Czy wiek rośliny wpływa na ostrość szczypiorku?
Na podstawie wyników badań stwierdzono, że wiek roślin nie wpływa na zawartość w liściach cukrów ogółem, natomiast wpływa na zawartość cukrów redukujących oraz kwasu pirogronowego, których ilość malała wraz z wiekiem roślin.
Zawartość kwasu pirogronowego wpływa na odczucie ostrego smaku warzyw cebulowych. Największą jego ilość zawierał szczypiorek jednoroczny (9,22 μmol∙g-1), a najmniejszą dwuletni (4,42 μmol∙g-1)[7].
Pomysły na dania ze szczypiorkiem
Szczypiorek to roślina, której smak może dopełnić prawie każdą potrawę. Najchętniej stosujemy go w połączeniu z mięsem czy rybami. Może być stosowany także jako dopełnienie smaku kremowego twarożku czy dań jajecznych. Połączenie go z innymi składnikami to wyłącznie intencja twórcza kucharza. Ilu kucharzy tyle kombinacji. To niektóre z nich [8]:
Jajecznica ze szczypiorkiem
Składniki:
- 2-3 jajka
- 1 łyżeczka masła
- 2 czubate łyżeczki posiekanego szczypiorku
- do smaku: sól i pieprz mielony
Przygotowanie:
Jajka myjemy pod ciepłą, bieżącą wodą. Na patelni rozpuszczamy masło, uważając, aby nie zaczęło się przypalać. Ogień pod patelnią nie może być zbyt duży. Jajka kolejno wybijamy do miseczki i przelewamy na patelnię z masłem. Lekko solimy i oprószamy pieprzem, posypujemy połową szczypiorku i smażymy, delikatnie mieszając, aż jajka zetną się prawie do takiej konsystencji, jaką lubimy. Pamiętajmy, że jajka tężeją jeszcze pod wpływem temperatury po zdjęciu z patelni. Wykładamy jajecznicę na talerzyk, posypujemy resztą szczypiorku. Podajemy z pieczywem. Oczywiście możemy zrobić jajecznicę z większej ilości jajek, zwiększając też odpowiednio ilość masła i szczypiorku.
Pasta z tuńczyka ze szczypiorkiem
Składniki:
- 1 puszka tuńczyka w sosie własnym
- 2 jajka ugotowane na twardo
- 3-4 łyżki majonezu
- 1 szalotka
- szczypiorek
- sól i pieprz
- czosnek w proszku
Przygotowanie:
Tuńczyka odcedzić, rozdrobnić dokładnie widelcem. Szczypiorek, szalotkę i ugotowane na twardo jajka drobno posiekać. Wszystkie składniki pasty dokładnie wymieszać. Doprawić według uznania.
Chłodnik serowy ze szczypiorkiem
Składniki:
- 400 g kefiru
- 200 g serka wiejskiego
- ogórek
- pęczek rzodkiewek
- łyżka posiekanego koperku
- 1 cebula dymka ze szczypiorkiem
- ząbek czosnku
- sól
- pieprz ziołowy
Przygotowanie:
Ogórek obrać i zetrzeć na tarce o dużych oczkach, rzodkiewkę pokroić w kostkę. Cebulę posiekać wraz ze szczypiorkiem. Wszystko wymieszać, dodać posiekany czosnek, kefir i serek, doprawić do smaku.
Jak wyhodować szczypiorek w domu?
Cebulę na szczypiorek można sadzić przez cały rok, jest to roślina mrozoodporna.
Szczypiorek z zasadzonej cebuli uzyskujemy po około 3 tygodniach od momentu jej zasadzenia. Jeżeli sadzimy cebulę już wypuszczającą liście, efekt uzyskamy o wiele szybciej, bo po około tygodniu.
Do sadzenia cebuli na szczypiorek można wybrać uniwersalne podłoże ogrodnicze lub specjalne podłoże do warzyw z dodatkiem torfu czy kompostu. Należy pamiętać, by była to ziemia próchnicza i świeża. Cebula na szczypiorek powinna być zdrowa, twarda bez oznak uszkodzeń oraz ewentualnych grzybowych plam, sadzimy ją w odstępach co 6 cm.
Cebula na szczypiorek posadzona w doniczce nie potrzebuje dodatkowego nawożenia. Wystarczy delikatne zraszanie podłoża i zachowanie stałego dostępu do światła oraz temperatury około 20°C [9]
Podsumowanie
Szczypiorek to roślina niskokaloryczna, będąca bogatym źródłem witamin i składników mineralnych. Poprawia prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, obniża poziom cholesterolu i wzmacnia odporność organizmu. Zawiera siarkę i związki organiczne, które wykazują właściwości przeciwnowotworowe. Można go uprawiać przez cały rok i nie należy do roślin wymagających pod względem pielęgnacji. Trzy niezbędne rzeczy potrzebne do rozwoju szczypiorku to: słońce, woda i odpowiednia temperatura. Szczypiorek dzięki swojej ostrości dopełnia smak wielu potraw i nadaje im charakteru.
Bibliografia:
- Niepodlewam.pl – portal o roślinach i ogrodach (bdw.). Pobrano 11.08.2020r. z https://niepodlewam.pl/szczypiorek-uprawa-i-wymagania/
- A.Stefaniak, M.Grzeszczuk(2015). Smakowite kwiaty szczypiorku. Panacea Nr.4 (53), str.32-33
- Światkwiatów.pl – Nasiona szczypiorku(bdw.). Pobrano 11.08.2020r. z https://sklep.swiatkwiatow.pl/szczypiorek-jowisz.html
- J. Sharifi-Rad , D.Mnayer , G.Tabanelli , Z Z.Stojanović-Radić , M.Sharifi-Rad , Z.Yousaf , L.Vallone ,
- W N.Setzer , M.Iriti (2016). Plants of the genus Allium as antibacterial agents: From tradition to pharmacy. Cell Mol Biol (Noisy-le-grand) 62(9) str.57-68
- Y. Asemani , N. Zamani , M. Bayat , Z. Amirghofran(2019). Allium vegetables for possible future of cancer treatment. Phytother Res 33(12) str.3019-3039
- H. L Nicastro , S. A Ross, J. A Milner (2015). Garlic and onions: their cancer prevention properties. Cancer Prev Res (Phila) 8(3) str.181-189
- A. Zurawik, D. Jadczak (2009).Jakość plonu szczypiorku czosnkowego w zależności od wieku roślin. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 539/2
- Urodaizdrowie.pl – Szczypiorek w kuchni – sprawdzone przepisy(2016). Pobrano z https://urodaizdrowie.pl/szczypiorek-w-kuchni-sprawdzone-przepisy
- Poradnikogrodniczy.pl – Jak sadzić cebulę na szczypiorek w doniczce?(bdw.). Pobrano 11.08.2020r. z https://poradnikogrodniczy.pl/jak-sadzic-cebule-na-szczypiorek-w-doniczce.php
