Testosteron. Czym jest, jak wpływa na niego dieta i jakie są jego normy?
Testosteron często uważany jest za symbol męskości, a jego wpływ na organizm ludzki jest niezwykle złożony. Jest to hormon płciowy, który występuje u obu płci, z przewagą u mężczyzn. Wpływa nie tylko na cechy płciowe, ale również na zachowania i emocje.
Jak śpiewa jedna z polskich wokalistek „oskarżam cię”- no właśnie o co? Tego i innych ciekawostek dowiecie się z niniejszego artykułu. Dajmy się ponieść rytmowi testosteronu!
Czym jest testosteron i jaka jest jego rola?
Testosteron jest podstawowym męskim hormonem steroidowym. Wpływa na rozwój cech płciowych oraz identyfikację psychoseksualną. Stymuluje, przemiany anaboliczne w organizmie, powodując zwiększenie siły, objętości mięśni i układu kostnego. Hormon ten również wpływa korzystnie na zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie.
Oprócz tego testosteron stymuluje produkcję nasienia i odpowiedni poziom libido. Sprawia to, że uważany jest za hormon kluczowy dla zdrowia i sprawności fizycznej mężczyzn [1].
Kto i kiedy powinien badać poziom testosteronu?
Zbyt wysoki lub niski poziom testosteronu u mężczyzn prowadzi do licznych powikłań zdrowotnych.
Przesłankami do wykonania badania poziomu testosteronu u mężczyzn są:
- obniżone libido,
- zaburzenia erekcji,
- brak owłosienia na twarzy i ciele,
- obniżona masa mięśniowa,
- ginekomastia (przerost gruczołów piersiowych u mężczyzn),
- diagnostyka niepłodności [2,3].
- zaburzenia czynności podwzgórza, przysadki lub jąder,
- choroby tarczycy [4].
Testosteron: normy dla mężczyzn
Według ISSAM* ISA** oraz EAU*** stężenie testosteronu całkowitego w surowicy poniżej 8 nmol/l (2,31 ng/ml) lub wolnego testosteronu poniżej 180 pmol/l (52 pg/ml) wymagają leczenia zastępczego testosteronem. Stężenie testosteronu całkowitego powyżej 12 nmol/l (3,46 ng/ml) lub testosteronu wolnego powyżej 250 pmol/l (72 pg/ml) nie wymagają leczenia zastępczego testosteronem. Według tych towarzystw można rozważyć próbę leczenia testosteronem
u mężczyzn z objawami klinicznymi TDS**** i stężeniami TT***** 8-12 nmol/l [5].
Prawidłowe stężenie testosteronu mierzone na czczo rano wynosi 8 – 12 nmol/l lub 2,3 – 3,4 ng/ml albo 230 – 345 ng/dl [6].
* International Society for the Study of the Aging Male- Międzynarodowe Towarzystwo Badań nad Starzeniem się Mężczyzn
** International Society of Andrology- Międzynarodowe Towarzystwo Andrologiczne
*** EAU- European Association of Urology- Europejskie Towarzystwo Urologiczne
**** TDS- testosterone deficiency syndrome- zespół niedoboru testosteronu
***** TT- total testosterone- testosteron całkowity;
Przyczyny i objawy zbyt wysokiego lub zbyt niskiego poziomu testosteronu u mężczyzn
Do najczęstszych objawów podwyższonego poziomu testosteronu u mężczyzn zalicza się m.in.:
- agresja fizyczna i werbalna,
- wahania nastroju,
- bóle głowy,
- łysienie,
- podwyższone ciśnienie tętnicze,
- zmiany trądzikowe,
- nasilony popęd seksualny,
- przerost prostaty, który może powodować utrudnienia w oddawaniu moczu,
- zmniejszenie liczby plemników,
- zwiększenie krzepliwości krwi [7] [8] [9].
Uwaga: sztuczne stymulowanie procesów anabolicznych może być uzyskane poprzez stosowanie anabolicznych steroidów androgenicznych (AAS), syntetycznych pochodnych testosteronu. Stosowanie anabolików ma jednak przykre konsekwencje zdrowotne:
- Mężczyźni: zanik spermatogenezy, impotencja, zmniejszenie jąder i niepłodność, łysienie, powiększenie prostaty, ginekomastia.
- Kobiety: niski głos, hirsutyzm, zmniejszenie biustu, trądzik, osłabienie ścięgien (urazy), labilność emocjonalna, napady agresji, depresja, omamy.
- Długotrwałe używanie: nadciśnienie i wzrost cholesterolu, wiodące do zawału serca, choroby nerek i wątroby [10].
- Neuropsychiatryczne objawy toksyczności sterydów anabolicznych: depresja, agresja, lęk, skłonności samobójcze [11].
Do objawów zbyt niskiego poziomu testosteronu u mężczyzn należy zaliczyć:
- osłabienie popędu seksualnego i spadek libido,
- kłopoty ze wzwodem,
- osłabienie i zachowanie apatyczne,
- problemu z koncentracją i skupieniem uwagi,
- bezsenność,
- uderzenia gorąca,
- spadek siły i masy mięśniowej,
- zmniejszenie jąder,
- brak owłosienia na ciele,
- obniżenie gęstości mineralnej kości,
- otyłość [12].
Obniżony poziom testosteronu u mężczyzn może wynikać również z takich schorzeń jak zespół Klinefeltera. Jest to choroba genetyczna polegająca na występowaniu przynajmniej jednego dodatkowego chromosomu X. Dodatkowo wyróżnia się takie dolegliwości jak guz jąder, zaburzenia rozwoju jąder w okresie płodowym, zapalenie jąder, gruczolaków lub niewydolność przysadki [13][14].
Długo utrzymujący się obniżony poziom testosteronu zwiększa ryzyko chorób metabolicznych i schorzeń sercowo-naczyniowych. Należą do nich nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca lub cukrzyca typu II. [15].
Zmiany te również dotyczą kobiet, gdyż testosteron również produkowany jest w kobiecym organizmie. Zmniejszony poziom testosteronu u kobiet jest rzadko zauważalny w postaci konkretnych dolegliwości. Skutkować może to obniżeniem libido, zaburzeniami w funkcjonowaniu jajników, problemami z koncentracją, spadkiem mineralizacji kości czy spadkiem masy mięśniowej. Niski poziom testosteronu u kobiet jest często spowodowany niewydolnością jajników, nadnerczy, przysadki mózgowej lub podwzgórza [16].
Łatwiejsze jest rozpoznanie podwyższonego poziomu tego hormonu u kobiet, ponieważ są to dolegliwości bardziej charakterystyczne. Zalicza się do nich:
- zaburzenia miesiączkowania,
- przerost łechtaczki,
- męskie brzmienie głosu,
- występowanie owłosienia typu męskiego,
- trądzik,
- niepłodność,
- otyłość,
- spadek nastroju,
- depresja [17].
Testosteron: normy dla kobiet
Prawidłowe normy testosteronu dla kobiet mieszczą się między 12-60 ng/dl [18].
Wskazania do wykonania badań poziomu testosteronu u kobiet:
- występowanie nieregularnych miesiączek lub ich brak,
- trudności z zajściem w ciążę,
- występowanie u kobiet objawów podwyższonego stężenia męskich hormonów płciowych. Należą do nich: łysienie typu męskiego, obniżenie tonu głosu oraz innych nietypowych zmian w budowie ciała (wirylizacji) [19].
Do przyczyn wzrostu stężenia tego hormonu u kobiet zaliczyć można:
- insulinooporność lub leptynooporność,
- zaburzenia w stężeniu innych hormonów- estrogen, progesteron,
- zespół policystycznych jajników (PCOS),
- otyłość i brak aktywności fizycznej,
- niedoczynność tarczycy lub wrodzony przerost nadnerczy [20].
Odchylenia w poziomie testosteronu u kobiet są stanem nieprawidłowym. W takich przypadkach zaleca się konsultacje z lekarzem, który decyduje o kolejnych krokach leczenia.
Co obniża i jak podnieść poziom testosteronu?
Jeżeli stężenie testosteronu w organizmie wynosi poniżej 8 nmol/l wprowadza się leczenie zgodne z rekomendacjami lekarza. Leczenie niedoboru lub nadmiaru testosteronu na własną rękę może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Dlatego też nie powinno się decydować samodzielnie o jego rozpoczęciu.
Istnieją jednak naturalne metody podniesienia stężenia testosteronu. Mowa tu o odpowiednich modyfikacjach trybu życia oraz odpowiedniej suplementacji. Ważnym elementem w rozważanym temacie jest:
- Redukcja masy ciała,
- Odpowiednia aktywność fizyczna, głównie treningi siłowe [21]. Zaleca się 150-300 minut tygodniowo ćwiczeń o umiarkowanej intensywności lub 70-150 minut o dużej intensywność [22].
- Unikanie stresu,
- Ograniczenie używek- papierosów, alkoholu.
Niskie stężenie testosteronu obserwuje się u osób długotrwale stosujących opioidy i marihuanę [23].
Dieta a testosteron
Niewłaściwa dieta może wpłynąć na poziom testosteronu w organizmie. Oto kilka sposobów, w jakie dieta może wpływać na ten hormon:
- Niedobór składników odżywczych. Brak składników odżywczych, takich jak witaminy i składniki mineralne (witamina D, cynk), może wpłynąć na produkcję testosteronu. Dlatego ważne jest, aby dieta była zróżnicowana i bogata w te składniki [24].
- Nadmiar tłuszczów nasyconych. Dieta bogata w te tłuszcze, szczególnie te pochodzenia zwierzęcego, może wpłynąć na obniżenie poziomu testosteronu. Zaleca się ograniczenie spożycia takich tłuszczów na rzecz tłuszczów jednonienasyconych i wielonienasyconych. Można je znaleźć w takich produktach jak oleje roślinne. Należą do nich olej: lniany, rzepakowy, słonecznikowy, ryby morskie i tran, a ostatnio coraz częściej hodowlane algi morskie [25].
- Nadmiar cukru i przetworzonej żywności. Spożywanie dużej ilości cukru i przetworzonej żywności może prowadzić do otyłości. To z kolei może obniżyć poziom testosteronu.
- W procesie syntezy androgenów istotna jest odpowiednia podaż cynku. Cynk wpływa na syntezę testosteronu, poprzez zapewnienie właściwego funkcjonowania przysadki mózgowej [26].
Ceny i refundacja badania poziomu testosteronu
Ceny badań poziomu testosteronu w Polsce mogą różnić się w zależności od laboratorium medycznego i rodzaju badania.
Wyróżnić można:
- Badanie poziomu całkowitego testosteronu. Koszt badania waha się od około 50 do 100 złotych (rok 2023).
- Badanie poziomu wolnego testosteronu. Badanie to jest bardziej zaawansowane i może być nieco droższe. Koszt wynosi zazwyczaj od 100 do 200 złotych.
Należy pamiętać, że ceny mogą się zmieniać w zależności od regionu Polski oraz konkretnego laboratorium medycznego.
W Polsce badania poziomu testosteronu mogą być refundowane przez Narodowy fundusz Zdrowia (NFZ) w określonych przypadkach medycznych. Jednak, aby uzyskać refundację, muszą być spełnione określone kryteria i wykazane medyczne uzasadnienie. W związku z tym, aby uzyskać refundację badań hormonalnych, zazwyczaj konieczne jest posiadanie skierowania od lekarza specjalisty [27].
Podsumowanie
Jak widać testosteron, odpowiada za wiele funkcji w organizmie zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Nieprawidłowy styl życia oraz dieta, przyjmowanie narkotyków i alkoholu przyczyniają się do nieprawidłowych stężeń testosteronu w organizmie.
Zrównoważona dieta bogata w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, pełnowartościowe źródła białka (takie jak drób lub ryby), unikanie nadmiaru tłuszczów nasyconych i cukru może pomóc w utrzymaniu prawidłowego poziomu testosteronu.
W przypadku wystąpienia przesłanek do wykonania badań poziomu testosteronu warto wiedzieć, że jest to badanie refundowane i zlecane przez lekarza.
Bibliografia:
- Stachowicz M.A., Lebiedzińska A. (2015). Dieta a testosteron w organizmie sportowca. at. Chem. Toksykol. XLVIII. 88.
- Mielewczyk J., Świętochowska E., Ostrowska Z., Miczek I. (2021). Diagnostyka i leczenie niedoboru testosteronu u mężczyzn na podstawie wytycznych europejskich i amerykańskich towarzystw urologicznych. Postepy Hig Med Dosw. 219.
- Wolski J. K., Ilnicka K., Pawłowska B., Zimowski J. G., Bogdanowicz J., Kozioł K., Lewandowski P. (2008). Kariotyp 46, XX jako przyczyna niepłodności męskiej. Urologia Polska 2008/61/Supl. 1.
- Wojnar Ł., Oszukowska E., Słowikowska-Hilczer J. (2015). Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia męskiego hipogonadyzmu. Postępy Andrologii Online, Polskie Towarzystwo Andrologiczne, vol. 2, no. 2. 6-41.
- Rabijewski M., Zgliczyński W. (2010). Zespół niedoboru testosteronu u meżczyzn w starszym wieku. Via Medica. 3.
- Wojnar Ł., Oszukowska E., Słowikowska-Hilczer J. (2015). Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia męskiego hipogonadyzmu. Postępy Andrologii Online, Polskie Towarzystwo Andrologiczne, vol. 2, no. 2. 7-9.
- Wójcicka M., Skrzeczyńska B., Biernacka J., Stanisławska I. (2016). Wpływ testosteronu na organizm człowieka. Edukacja Biologiczna i Środowiskowa 3:41-47.
- Kempisty-Jeznach E. (2018). Testosteron. Klucz do męskości, Wydawnictwo Prószyński i Spółka.
- Filatowa V. A., Rozhivanov R. V. (2021). Features of hyperandrogenism in men. Problems of Endocrinology. 111-115.
- Sobieszczańska M. (2011). Prewencja chorób sercowo- naczyniowych. Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa. 89.
- Middlebrook I., Schonera B. (2022). Toksyczność sterydów anabolicznych. StatPearls.
- Sharma A., Welt C. K. (2022). Practical Approach to Hyperandrogenism in Women. HHS Public Access. 3-4.
- Rabijewski M., Zgliczyński W. (2010). Zespół niedoboru testosteronu u meżczyzn w starszym wieku. Via Medica. 3-4.
- Wojnar Ł., Oszukowska E., Słowikowska-Hilczer J. (2015). Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia męskiego hipogonadyzmu. Postępy Andrologii Online, Polskie Towarzystwo Andrologiczne, vol. 2, no. 2. 12-16.
- Rabijewski M., Zgliczyński W. (2010). Zespół niedoboru testosteronu u mężczyzn w starszym wieku. Via Medica. 3-4.
- Górna I. (2014). Wpływ sposobu żywienia oraz wybranych parametrów stylu życia na płodność i rozrodczość kobiet. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. 20-24.
- Kazimierczak M., Bielecka- Grzela S., Klimowicz A. (2008). Łysienie androgenowe u kobiet jako problem estetyczny i psychologiczny. Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. 127.
- https://kalkulator-badan.alablaboratoria.pl/badania-hormonalne/testosteron/wyniki/
- Karkoulias K., Habeos I., Charokopos N., Tsiamita M., Mazarakis A., Pouli A., Spiropoulos K. (2008). Hormonal responses to marathon running in non-elite athletes. Eur. J. Intern. Med. 598-601.
- Kłosowski P., Świątkowska- Słodulska R., Berlińska A., Sworczak K. (2017). Hiperandrogenizm u kobiet po menopauzie. Via Medica. 199.
- Wytyczne WHO dotyczące aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia: https://www.who.int/publications/i/item/9789240015128
- Kraemer W.J., Volek J.S., Bush J.A. (1998). Hormonal responses to consecutive days of heavy-resistance exercise with or without nutritional supplementation. J. Appl. Physiol.1544-1555.
- Al-Sharefi A., Quinton R. (2020). Current National and International Guidelines for the Management of Male Hypogonadism: Helping Clinicians to Navigate Variation in Diagnostic Criteria and Treatment Recommendations. EnM. 530.
- Pilz S., Frisch S., Koertke H., Kuhn J., Dreier J., Obermayer- Pietsch B.,Wehr E., (2011). Effect of Vitamin D Supplementation on Testosterone Levels in Men. Hormone and Metabolic Research.
- Bałasińska B., Jank M., Kulasek G. (2010). Właściwości i rola wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w utrzymaniu zdrowia ludzi i zwierząt. Katedra Nauk Fizjologicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Warszawie. 752-780.
- Prasad A.S., Mantzoros C.S., Beck F.W., Hess J.W., Brewer G.J.(1999). Zinc status and serum testosterone levels of healthy adults. Nutrition, 12(5): 344-348.
- Za ł. nr 6 do zarządzenia Prezesa Funduszu Nr 14/2007 z dnia 29.03. 2007 r. KATALOG ŚWIADCZEŃ DIAGNOSTYCZNYCH I TERAPEUTYCZNYCH. 5.
Dietetycy.org.pl » Aktualności » Testosteron. Czym jest, jak wpływa na niego dieta i jakie są jego normy?
Ukończyłem studia inżynierskie na kierunku Towaroznawstwo w zakresie Usług Żywieniowych i Dietetyki oraz studia magisterskie w specjalności Menadżer Usług Dietetycznych na Uniwersytecie Morskim w Gdyni. Głównych obszarem moich zainteresowań jest żywność fermentowana oraz wpływ mediów społecznościowych na zachowania żywieniowe człowieka