Witamina B5 – kwas pantotenowy. Źródła i funkcje w organizmie

Kwas pantotenowy (znany również jako witamina B5) jest niezbędnym składnikiem odżywczym naturalnie występującym w niektórych produktach spożywczych. Jest także dostępny jako suplement diety. Główną funkcją tej rozpuszczalnej w wodzie witaminy B jest synteza koenzymu A (CoA) i acylowego białka nośnikowego. CoA jest niezbędny do syntezy i degradacji kwasów tłuszczowych, przenoszenia grup acetylowych i acylowych. Również bierze udział w wielu innych procesach anabolicznych i katabolicznych. Główną rolą acylowego białka nośnikowego  jest synteza kwasów tłuszczowych. [3] Witamina B5 jest bardzo wrażliwa na temperatury. W czasie gotowania straty mogą dochodzić do 50%, a w czasie przetwarzania produktów żywnościowych nawet do 80%. [5] W tym artykule dowiesz się, jakie jest zapotrzebowanie na witaminę B5, jakie skutki niosą za sobą niedobory oraz czy doustna antykoncepcja ma wpływ na metabolizm kwasu pantotenowego.

Właściwości kwasu pantotenowego

Szeroka gama pokarmów roślinnych i zwierzęcych zawiera kwas pantotenowy. Około 85% kwasu pantotenowego w diecie ma postać CoA lub fosfopantetheiny. Formy te są przekształcane w kwas pantotenowy przez enzymy trawienne (nukleozydazy, peptydazy i fosforylazy) w świetle jelita i komórkach jelitowych. Kwas pantotenowy jest wchłaniany w jelicie i dostarczany bezpośrednio do krwiobiegu  poprzez aktywny transport (i prawdopodobnie prostą dyfuzję w wyższych dawkach). Panteteina, defosforylowana forma fosfopanteteny, jest jednak najpierw wchłaniana przez komórki jelitowe i przekształcana w kwas pantotenowy, zanim zostanie dostarczona do krwiobiegu. Flora jelitowa również wytwarza kwas pantotenowy, ale jego udział w całkowitej ilości kwasu pantotenowego wchłanianego przez organizm nie jest znany. Czerwone krwinki przenoszą kwas pantotenowy w całym ciele. Większość kwasu pantotenowego w tkankach występuje w postaci CoA, ale mniejsze ilości występują w postaci acylowego białka nośnikowego lub wolnego kwasu pantotenowego [8]. 

Dawkowanie i zapotrzebowanie

Codziennie powinniśmy spożywać przeciętnie ok. 4-5 mg witaminy B5. Zwiększone zapotrzebowanie na kwas pantotenowy możemy odczuć podczas stresu. M.in przy chorobach układu pokarmowego, po rekonwalescencji oraz przy diecie wysokoprzetworzonej, bogatej w cukry.

Przeprowadzone badanie sugeruje to, że kobiety w ciąży i karmiące piersią muszą spożywać więcej kwasu pantotenowego, aby utrzymać poziom witamin we krwi podobny do poziomu kobiet niebędących w ciąży. [2]

Zapotrzebowanie na witaminę B5

Zalecana dawka dietetyczna  dla mężczyzn i kobiet w wieku powyżej 19 lat wynosi 5 mg dziennie. W przypadku ciąży i laktacji ilość wzrasta odpowiednio do 6 mg i 7 mg na dobę.

Źródło: https://ods.od.nih.gov/factsheets/PantothenicAcid-HealthProfessional/

Źródła kwasu pantotenowego w diecie

Kwas pantotenowy znajduje się w pewnym stopniu w prawie wszystkich pokarmach roślinnych i zwierzęcych, ponieważ witamina znajduje się we wszystkich żywych komórkach. Najlepszym źródłem jest wołowina, kurczak, podroby, wzbogacone płatki zbożowe i niektóre warzywa. [7]

• Wzbogacane płatki zbożowe
• Podroby (wątroba, nerki)
• Wołowina
• Pierś z kurczaka
• Grzyby
• Awokado
• Orzechy
• Krowie mleko
• Jogurt
• Ziemniaki
• Jajka
• Brązowy ryż
• Owies
• Brokuły

Przyczyny i skutki niedoboru witaminy B5

Według badań naukowych bardzo rzadko dochodzi do wystąpienia niedoboru kwasu pantotenowego, mimo tego, że nie jest magazynowany w naszym organizmie. Dlaczego tak się dzieje? Witamina B5 występuję w produktach zwierzęcych, jak i roślinnych, dlatego też nie ma problemu z dostarczaniem jej w odpowiednich ilościach. Natomiast osoby niedożywione mogą mieć problem z jej deficytem. Niedobór kwasu pantotenowego występuje zazwyczaj w połączeniu z niedoborami innych składników pokarmowych i z tego względu trudno jest wyodrębnić objawy, które wynikają wyłącznie z braku wspomnianej witaminy.

Jeżeli dojdzie do niedostatecznej ilości witaminy B5, możemy odczuwać takie objawy jak:

• uczucie pieczenia rąk i stóp
• ból głowy
• wahania nastroju
• problemy ze snem
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe
• utrata apetytu
• zwiększona podatność na infekcje
• bóle i sztywność stawów

Skutki nadmiaru witaminy B5

Nie ustalono górnego tolerowanego poziomu spożycia kwasu pantotenowego ze względu na brak doniesień w literaturze naukowej. Jednak zaobserwowano, że u niektórych osób, które przyjmowały wysokie dawki suplementów z witaminą B5, wystąpiła łagodna biegunka i zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Mechanizm tego efektu jest nadal nieznany. [3]

Interakcje z lekami

Uważa się, że witamina B5 nie wchodzi w interakcję z lekami. [4]

Kwas pantotenowy, a jego wpływ na zdrowie w świetle badań naukowych

Wpływ witaminy B5 na trądzik pospolity

Przeprowadzone badanie na dwóch grypach miało wykazać czy przyjmowanie kwasu pantotenowego zmniejsza zmiany trądzikowe. Analiza trwała 12 tygodni. W tym czasie pierwsza grupa otrzymywała suplement diety na bazie kwasu pantotenowego, a druga przyjmowała placebo. Pierwszorzędnym wynikiem badania była różnica w całkowitej liczbie zmian chorobowych między grupą kontrolną a grupą placebo. Pomiary obejmowały różnice w średnich wartościach stanów zapalnych i niezapalanych. Wykonano również ocenę ogólną poprawy i wykonano zdjęcia skóry. Były oceniane działania niepożądane, wykonane badanie morfologii i stan wątroby. Wyniki analizy wykazały, że podawanie suplementu na bazie kwasu pantotenowego zdrowym osobom dorosłym ze zmianami trądzikowymi na twarzy jest bezpieczne i dobrze tolerowane. Badanie przedstawiło, że badany środek znacznie zmniejszył występowanie wyprysków oraz stan zapalny. [6]

Wpływ kwasu pantotenowego na hiperlipidemię

Dwa badania przeprowadzone na łącznie 152 osobach dorosłych z niskim lub umiarkowanym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych wykazały, że pantetyna w dawce 600 mg/dobę przez 8 tygodni, a następnie 900 mg/dobę przez 8 tygodni i dodatkowo wprowadzony aktywny styl życia oraz zmiana diety spowodowała niewielkie, ale znaczące obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i cholesterolu nie HDL w porównaniu z placebo po 16 tygodniach. Zwiększenie ilości pantetyny z 600 do 900 mg/dzień nie zwiększyło wielkości redukcji pomiarów lipidów. Potrzebne są natomiast dodatkowe badania w celu ustalenia, czy suplementacja pantetyną ma korzystny wpływ na hiperlipidemię niezależnie od diety w chorobach serca oraz zmiany stylu życia. Potrzebne są również badania w celu określenia mechanizmów wpływu pantetyny na poziom lipidów.[3]

Witamina B5 może wykazywać działanie przeciwzapalne

Kwasowi pantotenowemu przypisuje się również działanie przeciwzapalne. Opracowane badanie miało na celu przedstawić czy spożywanie witaminy B5 u osób  w wieku powyżej 40 lat zmniejszyło białko C-reaktywne (CRP). Po analizie wyników możemy przypuszczać, że długoterminowe spożywanie kwasu pantotenowego ma właściwości przeciwzapalne. [9]

Choroba Halleryordena Spatza

W tej przypadłości mogą występować objawy niedoboru. Jest to choroba zwyrodnieniowa układu nerwowego. Cechuje się gromadzeniem żelaza w mózgu. U osób dotkniętych tą jednostką chorobową dochodzi do mutacji genu odpowiedzialnego za przetwarzanie witaminy B5 do koenzymu A. Co w konsekwencji prowadzi do zmniejszonej ilości CoA z wytwarzanej witaminy B5. Do objawów tej choroby zalicza się:

• dystonię
• spastyczność i sztywność mięśniową
• pląsawicę

Choroba ta prowadzi do znacznej niepełnosprawności. Jednoznacznie nie potwierdzono czy suplementacji kwasem pantotenowym może być pomocna dla osób chorych. Jednak niektóre źródła sugerują poprawę po podaniu zwiększonej ilości witaminy B5 u niektórych pacjentów. [3]

Suplementy diety z kwasem pantotenowym

Kwas pantotenowy jest dostępny w suplementach diety zawierających tylko kwas pantotenowy, w połączeniu z innymi witaminami z grupy B oraz w niektórych produktach multiwitaminowych/multimineralnych. Niektóre suplementy zawierają pantetinę (dimeryczną postać pantetyny) lub częściej pantotenian wapnia. Żadne badania nie porównywały względnej biodostępności kwasu pantotenowego z tych różnych form.

Ilość kwasu pantotenowego w suplementach diety zwykle waha się od około 10 mg w produktach multiwitaminowych/multimineralnych do nawet 1000 mg w suplementach witamin z grupy B lub samego kwasu pantotenowego. [5]  Nie można jednoznacznie stwierdzić, która z podanych postaci jest lepsza, ponieważ brakuje badań porównujących ich wchłanianie.[1]

Doustne środki antykoncepcyjne

Lewis i King (1980) zbadali, czy doustne środki antykoncepcyjne w dużych dawkach wpływają na metabolizm kwasu pantotenowego u 13 kobiet w wieku od 19 do 24 lat włączonych do 12-dniowego ograniczonego badania. Pod koniec badania poziom kwasu pantotenowego we krwi i wydalanie kwasu pantotenowego z moczem były podobne u osób badanych i kontrolnych. Badacze doszli do wniosku, że doustne środki antykoncepcyjne w dużych dawkach nie powodują istotnych zmian parametrów biochemicznych kwasu pantotenowego. [6]

Najczęstsze pytania

Bibliografia:

1.https://vitapedia.pl/kwas-pantotenowy

2.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3968356/

3.https://ods.od.nih.gov/factsheets/PantothenicAcid-HealthProfessional/#h8

4.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK114311/#ch10.s40

5.Narodowy Instytut Zdrowia https://dsld.od.nih.gov/ 2017

6.National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. 1998. Dietary Reference Intakes for Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Folate, Vitamin B12, Pantothenic Acid, Biotin, and Choline. Washington, DC: The National Academies Press. https://doi.org/10.17226/6015.

7.https://ods.od.nih.gov/factsheets/PantothenicAcid-HealthProfessional/

8.Trumbo PR. Pantothenic acid. In: Ross AC, Caballero B, Cousins RJ, et al., eds. Modern Nutrition in Health and Disease. 11th ed. Baltimore, MD: Lippincott Williams & Wilkins; 2014:351-7.

9.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28739188/