Zaćma: przewodnik po przyczynach, objawach i sposobach leczenia oraz zalecanej diecie

Zaćma to choroba oczu, która powoduje zmętnienie soczewki. Prowadzi do zmniejszenia zdolności widzenia.

Rodzaje zaćmy

W zależności od przyczyny można wyróżnić: 

1. Zaćmę starczą- ujawnia się po 40 roku życia i charakteryzuje ją zwyrodnienie soczewki,
2. Zaćmę urazową- występuje u młodych osób jako skutek np. urazu gałki ocznej lub promieniowania,
3. Zaćmę wikłającą- występuje jako wynik innych chorób oczu i wzroku, takich jak zapalenie błony naczyniowej,
4. Zaćmę metaboliczną- jest powikłaniem cukrzycy, 
5. Zaćmę toksyczną- występuje na skutek długotrwałej terapii hormonalnej kortykosteroidami.

Ryzyko zachorowania na zaćmę zwiększa się, gdy pacjent pali papierosy oraz sięga po inne używki. 

Osoby cierpiące na tę chorobę postrzegają świat niewyraźnie. Wielu autorów porównuje ich sposób widzenia do obserwacji przez brudną szybę. [8] 

Przyczyny

Zaćma najczęściej występuje w grupie wiekowej powyżej 60., a najrzadziej między 20., a 39. rokiem życia. Narażeni na zachorowanie są zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Stanowi duży problem na całym świecie, a w szczególności w krajach azjatyckich.

Do przyczyn choroby należą: mutacje genetyczne, infekcje (np. świnka, różyczka) lub zaburzenia metaboliczne, głównie cukrzyca, oraz przyjmowanie leków immunosupresyjnych. Zaćma starcza powstaje na skutek starzenia się organizmu. [7] 

Lekarze mogą wykryć zaćmę już w okresie prenatalnym dzięki badaniu USG. Natomiast diagnostyka tej choroby u osób dorosłych i dzieci odbywa się poprzez badanie w lampie szczelinowej. Podczas niego lekarz dokładnie analizuje jakość soczewki.

Objawy

Głównymi objawami tej choroby są: 

1. Obniżenie ostrości widzenia,
2. Zwiększona wrażliwość na światło i kontrast, 
3. Widzenie kilku obrazów jednocześnie.

Operacja zaćmy

Leczenie objawowe skupia się na dobraniu odpowiednich okularów. Natomiast główną i jedyną metodą jest operacja zaćmy. [16]

Zabieg polega na eliminacji zmętniałej soczewki z oka i wszczepieniu jej sztucznego zamiennika. Są różne rodzaje soczewek, które można wszczepić i różnią się one liczbą ognisk. Przekłada się to na jakość widzenia po operacji i konieczność noszenia okularów lub szkieł kontaktowych. 

Jest to operacja względnie bezpieczna. Aż 95% pacjentów potwierdza lepszą jakość widzenia po operacji, zwiększenie komfortu socjalnego. Nie zgłaszają oni problemów z czytaniem, czy oglądaniem telewizji. 

Operacja zaćmy, jak każdy zbieg, jest obarczona ryzykiem wystąpienia powikłań. Są to: zakażenie, zaćma wtórna, jaskra czy przemieszczenie się soczewki. A co za tym idzie — utarta widzenia.

W celu ich uniknięcia bezpośrednio po operacji należy prowadzić oszczędzający tryb życia, zażywać leki zgodnie z zaleceniami lekarza oraz uważać by żaden środek chemiczny nie dostał się do oka. [10,13]

Czy dieta wpływa na wzrok? Odpowiedź brzmi: tak! 

🔎 Polscy badacze z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku pochylili się nad tym tematem w trakcie meta-analizy [17]. Ich badanie wykazało znaczące efekty ochronne różnych wzorców żywieniowych, w tym zbilansowanej diety koreańskiej, diety wegetariańskiej, wzorców „produkty mleczne i warzywa”, „tradycyjnego”, „antyoksydacyjnego” i „omega-3”. Dodatkowo, spożycie owoców, warzyw, roślin strączkowych, orzechów, chudego jogurtu, ryb, kawy i witamin wykazało pozytywne efekty na częstość występowania zaćmy.

W badaniach istnieje szczególnie wyraźna przesłanka do stosowania diety przeciwzapalnej, śródziemnomorskiej. Są jednak elementy, na które należy szczególnie zwrócić uwagę. 

Mówiąc szeroko – antyoksydanty. Zmniejszają one stres oksydacyjny, który bezpośrednio może powodować uszkodzenie soczewki i tym samym inicjować rozwój zaćmy. 

Jest jednak kilka składników szczególnie istotnych w prewencji, a później w leczeniu tej choroby. [2] 

Luteina i zeaksantyna

Należą do grupy karotenoidów. Mają silne właściwości przeciwutleniające. Dzięki nim mogą zapobiegać szkodliwemu działaniu wolnych rodników. Występują w żywności oraz naturalnie w soczewce oka. Mają także zdolność do pochłaniania promieniowania UV, które także przyspiesza rozwój zaćmy. 

Źródła w pożywieniu: zielone warzywa liściaste. [2] 

Antocyjany 

W badaniu przeprowadzonym w 2002 roku został wyciągnięty wniosek, że nie mają one szczególnych zasług w porównaniu z innymi antyoksydantami. Z kolei nowsze badanie, przeprowadzone 2023 r., jednoznacznie wykazało pozytywne działanie przeciwzapalne na narząd wzroku. Badanie to obejmowało jednak niewielką grupę osób, co dowodzi konieczności przeprowadzenia większej liczby badań i metaanaliz, by móc potwierdzić powyższe wnioski.

Źródła w pożywieniu: porzeczka, borówka, śliwka, malina, truskawka. [3,5]

Witamina K

W dostępnych badaniach witamina K wykazała działanie hamujące patogenezę zaćmy. Zwłaszcza gdy choroba jest powikłaniem cukrzycy. Jednak obecnie brakuje dowodów na to, by leczyła ona już istniejącą zaćmę. Warto ją uwzględnić w jadłospisie podczas prewencji choroby. 

Źródła w pożywieniu: zielone warzywa liściaste. [15]

Ryboflawina

Wprzypadku tego składnika można zaobserwować zmienność stanowiska w badaniach odnośnie do zaćmy. 

W badaniach z lat 90. nie wykazano żadnego znaczącego powiązania ryboflawiny z zaćmą. U żadnego z badanych pacjentów nie ujawniono spowolnienia progresji choroby, a objawy zaćmy nie zmniejszały swojego natężenia. 

Natomiast w 2023 r. przeprowadzono badanie na temat skutków niedoboru ryboflawiny. Wskazano, że witamina ta ma właściwości pomagające w prewencji, a także łagodzi objawy zaćmy. Z uwagi, że chorzy mają duże problemy z prawidłowym widzeniem, stosowane są krople z ryboflawiną, które mają za zadanie wzmocnić rogówkę. Jest to temat, który wymaga szerszych badań analizujących konkretne powiązanie zaćmy z witaminą B2. Przytoczone artykuły biorą pod uwagę ogólny wpływ na zdrowie, w tym na zaćmę.

Ostatnie wyniki pokazują, że może ona być pomocna zarówno w zapobieganiu rozwoju zaćmy, a także w okresie przed, jak i po zabiegu, gdy chcemy jak najbardziej zmniejszyć odczuwanie objawów.

Źródła w pożywieniu: jaja, niektóre ryby, płatki owsiane, produkty pełnoziarniste. [6,9]

Witamina A

W badaniach na temat związku witaminy A z zaćmą można zauważyć podobne stanowiska jak w przypadku ryboflawiny. 

Artykuły sprzed 2000 roku wskazują wyraźny pozytywny wpływ karotenów, witaminy A na prewencję zaćmy i łagodzenie jej objawów. [6]

Natomiast w 2020 r. ukazało się badanie stworzone na podstawie koreańskich zaleceń w tej sprawie. Zaznaczono w nim, że prawdopodobnie pozytywny wpływ na rozwój choroby jest, ale został zakłócony przez styl życia pacjenta i inne czynniki. [4]

Dlatego niezbędne są dodatkowe, inne rodzaje badań, które potwierdzą lub zdementują wysnute wnioski. 

Analogiczne wnioski zostały wyciągnięte dla witaminy C. 

Źródła w pożywieniu (witamina A): produkty mleczne, jaja. 

Źródła w pożywieniu (witamina C): porzeczka, aronia, papryka, truskawki. [4]

Czy są produkty, których należy unikać?

Dieta bogata w żywność wysokoprzetworzoną, tłuszcze nasycone, izomery trans, cukry proste jest czynnikiem wywołującym wiele chorób. Tak samo w przypadku zaćmy. Taki sposób żywienia charakteryzuje się bardzo małą ilością nieprzetworzonych warzyw i owoców. Tym samym pacjent nie dostarcza antyoksydantów, które wspomagają leczenie. 

Czy po operacji zaćmy trzeba stosować specjalną dietę?

Po zabiegu oka w przebiegu zaćmy dieta jest zbliżona do rekomendowanej podczas prewencji tej choroby. Ważne jest, by znajdowały się w niej surowe warzywa i owoce, które będą źródłem składników wspierających rekonwalescencję narządu wzroku. 

Warto zwrócić uwagę na obecność antyoksydantów, kwasów omega-3, błonnika i węglowodanów złożonych. Należy unikać słodkich i słonych przekąsek, żywności typu fast food oraz słodzonych napoi. 

Reasumując, rekomendowana jest tu dieta przeciwzapalna, śródziemnomorska. Szczególnie należy uwzględnić dużą ilości antyoksydantów i składników, o których była mowa powyżej. 

Badania wykazały również, że osoby stosujące dietę wegetariańską mają mniejsze ryzyko zaćmy. [1,2,10,12]

Czy miód pomaga w zaćmie?

Historia używania miodu jako lekarstwa sięga czasów starożytnych. Obecnie ludzie dalej przypisują mu właściwości prozdrowotne. A jak jest naprawdę?

Aglajas z Bizancjum opracował lek na zaćmę na bazie miodu. Miał on zmniejszać objawy i wspomagać leczenie zaćmy. Jednak już wtedy było wiadomo, że operacja zaćmy to jedyna słuszna metoda. Do dziś do końca nie wiadomo czy lek Aglajasa był nawet częściowo skuteczny. [14]

Natomiast w 2016 roku zostało przeprowadzone badanie na szczurach. Podawano im propolis, który jest składnikiem miodu. Badanie wykazało zmniejszenie zmętnienia soczewki i tym samym poprawę wzroku badanych zwierząt, które chorowały na zaćmę wikłaną cukrzycą. 

Badacze wysnuli wniosek, że propolis może zmniejszać stres oksydacyjny i tym samym opóźniać rozwój zaćmy spowodowanej cukrzycą.

Obecnie brakuje badań, które potwierdziłyby związek zaćmy z miodem u ludzi. Jest to temat wymagający rozwinięcia. [11]

Podsumowanie

Zaćma to choroba powstała na skutek zmętnienia soczewki oka. Dzielimy ją ze względu na przyczyny powstania na różne rodzaje. Choroba ta dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiet po 60. roku życia. Objawy zaćmy to przede wszystkim pogorszenie się jakości widzenia, podwójne widzenie. Jedyną skuteczną metodą leczenia jest operacja soczewki oka. Chorzy zazwyczaj są zmuszeni do noszenia okularów. 

Mamy możliwość prewencji oraz wspierania leczenia dietą. Odżywianie powinno się opierać na dostarczaniu antyoksydantów — głównie luteiny, zeaksantyny, a także witaminy K. Należy unikać żywości wysokoprzetworzonej bogatej w niezdrowe tłuszcze i cukry proste. 

Bibliografia:

1. Appleby PN, Allen NE, Key TJ. Diet, vegetarianism, and cataract risk. Am J Clin Nutr. 2011 May;93(5):1128-35
2. Braakhuis, A.J.; Donaldson, C.I.; Lim, J.C.; Donaldson, P.J. Nutritional Strategies to Prevent Lens Cataract: Current Status and Future Strategies. Nutrients2019, 11, 1186
3. Bungau S, Abdel-Daim MM, Tit DM, Ghanem E, Sato S, Maruyama-Inoue M, Yamane S, Kadonosono K. Health Benefits of Polyphenols and Carotenoids in Age-Related Eye Diseases. Oxid Med Cell Longev. 2019 Feb 12;2019:9783429
4. Choi JH, Lee E, Heo YR. The Association between Dietary Vitamin A and C Intakes and Cataract: Data from Korea National Health and Nutrition Examination Survey 2012. Clin Nutr Res. 2020 Jul 24;9(3):163-170
5. Ghosh D, Konishi T. Anthocyanins and anthocyanin-rich extracts: role in diabetes and eye function. Asia Pac J Clin Nutr. 2007;16(2):200-8
6. Hankinson SE, Stampfer MJ, Seddon JM, Colditz GA, Rosner B, Speizer FE, Willett WC. Nutrient intake and cataract extraction in women: a prospective study. BMJ. 1992 Aug 8;305(6849):335-9
7. Hashemi H, Pakzad R, Yekta A, Aghamirsalim M, Pakbin M, Ramin S, Khabazkhoob M. Global and regional prevalence of age-related cataract: a comprehensive systematic review and meta-analysis. Eye (Lond). 2020 Aug;34(8):1357-1370
8. Ługowska D., Subiektywne doznania pacjentów podczas operacji zaćmy oraz w okresie pooperacyjnym;10-15
9. Mahabadi N, Bhusal A, Banks SW. Riboflavin Deficiency. 2023 Jul 17. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan
10. Majid Moshirfar; Dallin Milner; Bhupendra C. Patel.; Cataract surgery; 2023
11. Shibata T, Shibata S, Shibata N, Kiyokawa E, Sasaki H, Singh DP, Kubo E. Propolis, a Constituent of Honey, Inhibits the Development of Sugar Cataracts and High-Glucose-Induced Reactive Oxygen Species in Rat Lenses. J Ophthalmol. 2016;2016:1917093
12. Sissons B., What to do and what to avoid after cataract burgery;2023
13. Szumny D.,Krzyżanowska-Berkowska P.; Co farmaceuta powinien wiedzieć o zaćmie?; 2010;1(66); 48-54.
14. Tadajczyk K., Witczak K.; Lekarstwo na zaćmę Aglajasa z Bizancjum Farm Pol, 2014, 70(7): 367-370
15. Thiagarajan R, Varsha MKNS, Srinivasan V, Ravichandran R, Saraboji K. Vitamin K1 prevents diabetic cataract by inhibiting lens aldose reductase 2 (ALR2) activity. Sci Rep. 2019 Oct 11;9(1):14684
16. Wolder D., Komar-Gruszka K., Gruszka J., Zwierzyńska A., Adamczyk-Gruszka O.; Congenital cataract. Journal of Education, Health and Sport. 2021;11(12):190-196
17. Falkowska M, Młynarczyk M, Micun Z, Konopińska J, Socha K. Influence of Diet, Dietary Products and Vitamins on Age-Related Cataract Incidence: A Systematic Review. Nutrients. 2023 Oct 28;15(21):4585. doi: 10.3390/nu15214585. PMID: 37960238; PMCID: PMC10650191.

• Data pierwotnej publikacji: 12.09.2023
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 20.01.2024