Aloes jest jedną z najbardziej popularnych roślin na świecie, mającą szerokie zastosowanie w lecznictwie i współczesnej medycynie. Od setek lat znany jest jako ludowy medykament o szerokich właściwościach prozdrowotnych.
UWAGA: należy podkreślić we wstępie, że w rozporządzenie unijne wciągnąło ekstrakty z liści aloesu zawierające pochodne hydroksyantracenu na listę substancji zakazanych w przemyśle spożywczym i suplementach diety. Jego spożycie ma istotne skutki uboczne, wpływa także na wchłanianie leków. Najpoważniejszym zarzutem jest jego potencjalna rakotwórczość. Europejski urząd bezpieczeństwa żywności EFSA wskazał, że nie da się obecnie wyznaczyć dopuszczalnej dawki hydroksyantracenu, więc nie powinien być stosowany jako składnik żywności w ogóle – przyp. redakcji
Pochodzenie i uprawa
Aloe należy do rodziny roślin liliowatych Liliaceae, a najbardziej znane jego odmiany to Aloe vera (aloes zwyczajny), Aloe arboresces (aloes drzewiasty) oraz Aloe ferox (aloes kolczasty). Pochodzi z krajów śródziemnomorskich, jednak dobrze uprawia się go także w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Roślina ma wygląd sukulentów dzięki rozgałęzionym, wiecznie zielonym i mięsistym liściom. Aloes drzewiasty jest odmianą, którą łatwo da się uprawiać w warunkach domowych. Rzadko choruje, nie lubi nadmiernego podlewania oraz nie wymaga skomplikowanych zabiegów pielęgnacyjnych. Najlepiej wzrasta na podłożu zawierającym mieszkaninę piasku oraz ziemii.
Właściwości
Aloes wszystkie swoje zdrowotne właściwości zawdzięcza składnikom zawartym w jego liściach. Ich skład jest ściśle uzależniony od warunków, w jakich prowadzona była uprawa, pory roku zbiorów, położenia geograficznego, gatunku rośliny oraz metod pozyskiwania liści. Literatura podaje, że w suchej masie aloesu znajduje się ponad 270 składników o wysokiej aktywności biologicznej. Błonnik stanowi 73% suchej masy, a części niepalne – 16,9%. Niespełna 3% stanowią kwasy tłuszczowe – arachidonowy, linolowy, linolenowy, mirystynowy, kaprylowy, palmitynowy oraz stearynowy. Miąższ aloesu składa się z 98,5% wody, a jego pH wynosi 4,5. Niewielka pozostała część stała to taniny, saponiny, flawonoidy, steroidy, terpenoidy lub antrachinonowe połączenia glikozydów nasercowych.
Działanie antyoksydacyjne
Aloes w swoim składzie zawiera związki chemiczne o właściwościach antyoksydacyjnych. Są nimi związki fenolowe i enzymy (peroksydaza glutationowa i dysmutaza ponadtlenkowa), które odpowiedzialne są za ochronę komórek przed nadmiernym utlenianiem. Aloe vera posiada niewielkie ilości silnych antyoksydantów: witaminy E, witaminy C, karotenoidów, flawonoidów i tanin. Dzięki swojej antyoksydacyjnej aktywności, roślinie przypisuje się właściwości lecznicze. Dowiedziono również, że ekstrakt z aloesu ma działanie hipoglikemiczne.
Działanie przeciwnowotworowe
Istnieją też doniesienia naukowe o działaniu przeciwnowotworowym aloesu (należy jednak pamiętać o obecnym negatywnym zdaniu ekspertów wspomnianym we wstępie – przyp. redakcji). Istnieje teoria mówiąca, że reakcja komórkowa, która jest odpowiedzią na składniki aloesu rozpoczyna się dzięki aktywacji receptorów komórkowych, a w drugiej kolejności szlaków MAPK oraz PI3K-AKT. Roślinne frakcje polisacharydowe, które hamują wiązanie benzopirenu z hepatocytami, przyczyniają się do zapobiegania powstawaniu rakotwórczych związków DNA z benzopirenem. Aloes wzmacnia układ odpornościowy w walce z nowotworami. Emodyna, roślinny antrachinon, używany jest do produkcji nowoczesnych leków przeciwnowotworowych. Hamuje ona wzrost neurochromatyczny guza. Aloina, kolejna z substancji, działa chemoprotekcyjnie na uszkodzenia preneoplastyczne oraz hamuje czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF).
Układ odpornościowy i regeneracja
Aloes stymuluje działanie układu odpornościowego. Suplementacja tą rośliną zwiększa żywotność makrofagów i ich skuteczność w obronie przed patogenami. Zauważono, że przyspiesza produkcję cytokin, czyli komórek, które biorą czynny udział w procesie odpowiedzi immunologicznej. Efekt immunomodulujący związany jest z działaniem acemannanum i glikoproteiną – lektyną. Zawarte w aloesie fitosterole mają działanie przeciwcukrzycowe. Polisacharydy zwiększają poziom insuliny i wykazują działanie hipoglikemiczne. Te same komponenty przyspieszają proces gojenia się ran poprzez zwiększenie syntezy kolagenu. Działają przeciwzapalnie i biorą czynny udział w wytwarzaniu kwasu hialuronowego.
Układ pokarmowy
Aloes jest rośliną wykorzystywaną w zwalczaniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Polecany jest na dolegliwości trawienne i w leczeniu choroby wrzodowej. Posiada właściwości przeciwbakteryjne i skutecznie zwalcza szczepy Helicobacter pylori. Suplementacja aloesem wykazuje działanie hepatoprotekcyjne. Zapobiega występowaniu marskości wątroby i jej uszkodzeniom spowodowanych nadmiernym spożyciem leków przeciwbólowych (paracetamolu i ibuprofenu) lub tetrachlorkiem węgla. Fitosterole roślinne poprawiają także wskaźniki hiperlipidemii i pomagają w walce z otyłością brzuszną.
Naturalny lek przeciwdrobnoustrojowy
Aloes wykazuje szerokie działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze oraz przeciwwirusowe. Antrachinony działają analogicznie do antybiotyku – tetracykliny – o szerokim spektrum działania. Hamują syntezę komórek bakteryjnych w miejscu połączenia tRNA i mRNA. Literatura podaje skuteczność w walce ze szczepami między innymi: Pseudomonas aeruginosa, Streptococcus pyogenes, Mycobacterium tuberculosis, Escherichia coli czy Staphylococcus aureus.
Prowadzone badania w kierunku oddziałowania na inne mikroorganizmy wykazały, że zawarta w aloesie aloina i aloeemodyna utrudnia rozwój grzybów Candida albicans, a aloeemodyna hamuje rozwój wirusa ospy oraz grypy.
Kosmetologia
Aloes posiada właściwości głęboko oczyszczające, nawilżające oraz ściągające. Działa ochronnie na skórę przeciw szkodliwym promieniom słonecznym, łagodzi skutki poparzeń i odmrożeń. Zapobiega starzeniu się skóry i utrzymuje jej właściwą elastyczność.
Stomatologia
Dzięki swoim właściwością przeciwzapalnym, łagodzącym i regenerującym, preparaty aloesowe wykorzystywane są w zwalczaniu skutków stanów zapalnych jamy ustnej, przyzębia oraz leczeniu liszaja płaskiego. Wspomaga leczenie farmakologiczne w przebiegu kandydozy. Dodatek wyciągu z aloesu w paście do zębów działa przeciwbakteryjnie i pomaga zwalczyć próchnicę zębów.
Przeciwwskazania
Głównym przeciwwskazaniem w stosowaniu preparatów z aloesem może być alergia na związki zawarte w roślinie. Aktualnie literatura nie podaje dokładnego wpływu rośliny na karmienie piersią oraz przebieg ciąży. Aloes może powodować dodatkowe skurcze macicy, wzmagać niepokój i biegunki u dzieci karmionych mlekiem matki spożywającej aloes.
Istnieje ryzyko wystąpienia zaburzeń wodno-elektrolitowych w przypadku wystąpienia długotrwałych biegunek. Długie stosowanie preparatów może przyczynić się do zaburzenia funkcjonowania jelita grubego oraz działać przeczyszczająco i drażniąco na śluzówkę.
Podsumowanie
Bibliografia
- Chilmon E., Golonko A., Matejczyk M., Aloe vera – wybrane właściwości biologiczne, Budownictwo i inżynieria środowiska, 2017, 8, 191-195.
- Wierzbicka I., Aloes- sukulent o leczniczych właściwościach, Food forum, 4, 14, 2016, 97-102.
- Kukułowicz A., Steinka I., Aloes – możliwość wykorzystania jako suplementu diety, Probl Hig Epidemiol, 2010, 91, 4, 632-636.
- Cieślik E., Turcza K., Właściwości prozdrowotne aloesu zwyczajnego Aloe vera (L.) Webb. (Aloe barbadensis Mill.), Post Fitoter, 2015, 16, 2, 117-124.
- https://www.gov.pl/web/gis/substancje-i-surowce-roslinne-ktore-nie-powinny-byc-stosowane-w-suplementach-diety-diety
- Data pierwotnej publikacji: 17.01.2019
- Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 28.09.2022
