Dieta w prewencji udaru mózgu. Jak się odżywiać, aby uniknąć udaru?

Udar mózgu jest częstą przyczyną zgonu, lub niepełnosprawności wśród ludzi. Do jego objawów zalicza się m.in. niesprawność lub osłabienie działania kończyny, zaburzenia czucia, równowagi, widzenia oraz mowy.

Znane są dwa rodzaje udarów:

• Niedokrwienny, który powstaje, gdy dochodzi do niedrożności tętnicy, która zaopatruje mózg w krew. Najczęstszą jego przyczyną jest miażdżyca, gdyż dochodzi do odkładania się  blaszek miażdżycowych w naczyniach, co powoduje zwężenie przepływu krwi.
• Krwotoczny, w którym dochodzi do pęknięcia naczynia i wylewu krwi do mózgu. Dzieli się go na śródmózgowy oraz podpajęczynówkowy. Pierwszy jest rezultatem źle leczonego lub nieleczonego w ogóle nadciśnienia tętniczego. Drugi z kolei związany jest z wadami ścian naczyń.

Czynniki ryzyka

Częstość występowania udaru zwiększa się zarówno u kobiet jak i mężczyzn wraz z wiekiem. W badaniu zaobserwowano, że  ryzyko wystąpienia udaru w ciągu następnych 10 latach u osób po 55. roku życia jest związany z kilkoma czynnikami. U mężczyzn obserwowano większe ryzyko niż u kobiet, gdy  mieli oni tylko nadciśnienie tętnicze, lub chorowali na nadciśnienie tętnicze oraz cukrzycę. Natomiast, gdy oprócz wcześniej wymienionych czynników dochodziło palenie tytoniu, czy migotanie przedsionków lub dodatkowo choroba układu krążenia, to kobiety charakteryzowały się wyższym ryzykiem udaru. A im więcej tych czynników występowało, tym większe ryzyko udaru [1].

Do modyfikowalnych czynników ryzyka udaru zalicza się:

• nadciśnienie tętnicze,
• hiperlipidemię,
• cukrzycę,
• otyłość- BMI>30,
• palenie tytoniu,
• konsumpcję alkoholu w ilości większej niż 2 napoje alkoholowe u mężczyzn i więcej niż jeden u kobiet (odpowiednio 20 i 10 g etanolu),
• aktywność fizyczna mniej niż 30-60 min ćwiczeń aerobowych na dzień.

🔎 Aktualne wytyczne AHA [20] wskazują poza powyższymi również na to, że kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną oraz kobiety przed menopauzą i po jej rozpoczęciu powinny być świadome wpływu estrogenów na ryzyko udaru. Preferuje się antykoncepcję z niższym poziomem estrogenu. Badacze wymieniają też w czynnikach ryzyka nadciśnienie w ciąży, endometriozę i menopauzę.

Ryzyko udaru niedokrwiennego zwiększa się aż czterokrotnie u osób palących. Natomiast rzucenie palenia zmniejsza to ryzyko o połowę [2]. Z kolei 80% zmniejszenie ryzyka udaru obserwowano, gdy pacjenci spełniali kilka kryteriów. Należały do nich: niepalenie, umiarkowane picie alkoholu, codzienna aktywność fizyczna około 30 min oraz BMI<25 [3].

Dieta profilaktyczna

Dieta DASH i Śródziemnomorska

W wielu badaniach dotyczących zmniejszenia ryzyka wystąpienia udaru odwoływano się do diety śródziemnomorskiej oraz diety DASH. Są to diety, których korzystne działanie dla zdrowia człowieka zostało udowodnione w wielu badaniach. Stosowanie diety śródziemnomorskiej nie tylko zmniejsza ryzyko wystąpienia udaru, ale także śmiertelność z jego przyczyny, a ponadto zmniejsza ryzyko wystąpienia i śmiertelności z powodu choroby sercowo-naczyniowej oraz choroby wieńcowej [4]. Zwiększone przystosowanie do stosowania diety śródziemnomorskiej niezależnie czy jest to populacja z regionu Morza Śródziemnego czy  z innego zmniejsza ryzyko udaru krwotocznego oraz niedokrwiennego [5].

Dieta śródziemnomorska zmniejszała ryzyko udaru o 30%, gdy była bogata w oliwę z oliwek, natomiast, gdy była ona bogata w różne orzechy to ryzyko było o 50% niższe. Dieta DASH również zmniejszała ryzyko udaru. Większe przestrzeganie zasad diety DASH wiązało się z mniejszym ryzykiem rozwoju udaru. Ponadto każde dodatkowe cztery punkty przystosowania do tej diety obniżało ryzyko o 4% [6]. Prewencja udaru i dobre zdrowie serca oraz naczyń krwionośnych związane są z powyższymi dietami, w których spożywa się dużo produktów roślinnych, mało soli, nasyconych tłuszczów oraz cukrów prostych [7]. Dlatego należy ograniczać spożycie słodyczy oraz słodkich napojów [2]. Na podstawie metaanalizy, która obejmowała 18 badań wykazano, że spożycie czerwonego, przetworzonego mięsa oraz żółtka jaja zwiększa ryzyko udaru. Natomiast działanie protekcyjne obserwowano przy zwiększonym spożyciu orzechów, warzyw, owoców, nabiału, ryb i herbaty oraz umiarkowanym spożyciu kawy [8].

Warzywa i owoce

Większe spożycie owoców i warzyw zmniejsza ryzyko udaru o 21%. Natomiast spożycie ryb obniżało ryzyko udaru niedokrwiennego. Zwiększenie spożycia oliwy z oliwek o około 2 łyżki powodowało zmniejszenie ryzyka udaru [9]. Ponadto każde spożycie 200g/dzień owoców zmniejsza ryzyko udaru niedokrwiennego oraz krwotocznego o 18%, natomiast spożycie 200g/dzień warzyw powoduje zmniejszenie wystąpienia udarów o 13%. Szczególnie spadek był obserwowany przy spożyciu jabłek, brzoskwiń, owoców cytrusowych i zielonych warzyw liściastych. Dodatkowo wykryto korzystne efekty przy spożywaniu z dietą witaminy C, potasu, magnezu oraz flawonoidów.

🔎 Szczególną rolę w prewencji udaru odgrywają antyoksydanty w dużej ilości znajdujące się w owocach i warzywach. Wyższe spożycie całkowitej antyoksydantów powiązano w badaniach z niższym ryzykiem udaru. Analiza wykazała, że osoby poniżej 50. roku życia, które spożywają więcej antyoksydantów, mają mniejsze ryzyko udaru [19].

Węglowodany i błonnik

Ważny jest również wpływ spożywanych przez ludzi węglowodanów. Wysoki ładunek glikemiczny, który występuje w napojach gazowanych, smażonych ziemniakach, owocach, ryżu dmuchanym, gofrach, rogalikach francuskich, płatkach śniadaniowych wiązał się z większy ryzykiem udaru [10]. Natomiast większe spożycie pełnoziarnistych produktów zbożowych wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka udaru niedokrwiennego [11]. Wyższe spożycie błonnika pokarmowego wiązało się ze zmniejszoną śmiertelnością u mężczyzn z powodu choroby sercowo- naczyniowej, a u kobiet ze zmniejszonym ryzykiem udaru [12]. Warto pamiętać, że to właśnie produkty pełnoziarniste mają większą ilość błonnika w  porównaniu z jasnym produktami.

Cukier i słodziki

🔍 W jednym z badań [17] wykazano, że traktowany jako zdrowy zamiennik cukru ksylitol jest związany z ryzykiem wystąpienia poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych. Ponadto, ksylitol zwiększa reaktywność płytek krwi i potencjał zakrzepowy in vivo. Konieczne są dalsze badania nad bezpieczeństwem sercowo-naczyniowym ksylitolu, ale szukając zastępstwa dla cukru w diecie warto zachować ostrożność przed doborem zamienników.

Napoje

🔎 Częste spożywanie napojów gazowanych lub soków owocowych oraz picie więcej niż czterech filiżanek kawy dziennie zwiększa ryzyko udaru. Z kolei regularne picie wody i herbaty (czarnej i zielonej) może zmniejszyć to ryzyko [18].

Kwasy tłuszczowe

Wcześniej wspomniałam o ograniczeniu nasyconych kwasów tłuszczowych, ale są też inne tłuszcze, np. wielonienasycone n-3, których źródłem są m.in. tłuste ryby morskie Już spożycie dwóch porcji tłustych ryb morskich w tygodniu zmniejszało ryzyko udaru [10]. Również wyższe spożycie kwasu alfa-linolowego, należącego również do rodziny n-3 kwasów tłuszczowych, który można znaleźć w siemieniu lnianym czy oleju lnianym zmniejsza ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych i udaru [13]. Przetworzone mięso jest źródłem sodu, którego dostarczanie z dietą w nadmiarze powoduje zwiększone ryzyko udaru o 24%.

Sól

🔎 Zastąpienie zwykłej soli mieszanką o obniżonej zawartości sodu i dodatkiem potasu zmniejsza ryzyko nawrotu udaru. W badaniu stwierdzono spadek tego ryzyka o 14% oraz ogólną śmiertelność o 12%. Efekt był szczególnie wyraźny w przypadku udaru krwotocznego, gdzie ryzyko spadło o 30%. Badanie potwierdza, że taka modyfikacja diety to skuteczna i bezpieczna strategia dla osób po udarze [21].

Używki

Spożywanie kawy i herbaty do max trzech filiżanek na dzień może działać ochronnie wobec wystąpieniu udaru. Wypicie więcej niż czterech  napojów alkoholowych zwiększa nawet do 80% ryzyko udaru krwotocznego [10]. W badaniu, w którym wzięto pod uwagę ponad 500000 osób wykazano, że spożycie alkoholu w ilości około 100g/tydzień zwiększa ryzyko wystąpienia udaru oraz śmiertelności, która wzrastała wraz z większą ilością spożytego alkoholu [14]. W kolejnym wykazano, że zwiększenie spożycia  już o 12g/dzień nasila ryzyko udaru kończącego się zgonem [15]. Wykazano również, że ostra intoksykacja alkoholem niezależnie od dawki może opóźniać diagnozę udaru poprzez naśladowanie objawów takich jak dysfagia czy dysproporcjonalne objawy [16].

Podsumowanie

Podsumowując, osoby, które są w grupie ryzyka wystąpienia udaru powinny spożywać dużo owoców, warzyw, pełnoziarnistych produktów zbożowych, oliwę z oliwek oraz więcej ryb. Z kolei należałoby ograniczyć produkty przetworzone, słodycze, słodkie napoje oraz mięso przetworzone, czerwone. Warto rozważyć wprowadzenie do jadłospisu diety śródziemnomorskiej, ponieważ potwierdzono jej wpływ na zmniejszenie ryzyka udaru.

Bibliografia

1. Benjamin E.J., Blaha M.J., ChiuveS.E. i wsp.:,Heart Disease and Stroke Statistics—2017 Update. Circulation 2017, 135, e146–e603.
2. Bailey R.R.Lifestyle Modification for Secondary Stroke Prevention. Am J Lifestyle Med 2016,12,140-147.
3. Spence J.D.Diet for stroke prevention. Stroke Vasc Neurol 2018, 3,  44–50.
4. Becerra-T.N., Blanco M., Viguiliouk E. i wsp.: Mediterranean diet, cardiovascular disease and mortality in diabetes: A systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies and randomized clinical trials. Crit Rev Food Sci Nutr 2019, 1-21. doi: 10.1080/10408398.2019.
5. Chen G.C., Neelakantan N., Martín-Calvo N. i wsp.: Adherence to the Mediterranean diet and risk of stroke and stroke subtypes. Eur J Epidemiol 2019, 34, 337-349.
6. Feng Q., Fan S., Wu Y. i wsp.: Adherence to the dietary approaches to stop hypertension diet and risk of stroke: A meta-analysis of prospective studies. Medicine (Baltimore) 2018, 97, e12450. doi: 10.1097/MD.0000000000012450.
7. Boehme A.K., Esenwa C., Elkind M.S. Stroke Risk Factors, Genetics, and Prevention. Circ Res 2017,120, 472-495.
8. Deng C., Lu Q., Gong B. i wsp.: Stroke and food groups: an overview of systematic reviews and meta-analyses. Public Health Nutr 2018, 21, 766-776.
9. Lakkur S., Judd S.E. Diet and Stroke: Recent Evidence Supporting a Mediterranean-Style Diet and Food in the Primary Prevention of Stroke. Stroke 2015, 46, 2007-2011.
10. Larsson S.C. Dietary Approaches for Stroke Prevention. Stroke 2017, 48, 2905-2911.
11. Sun T., Zhang Y., Huang H. i wsp.: Plasma alkylresorcinol metabolite, a biomarker of whole-grain wheat and rye intake, and risk of ischemic stroke: a case-control study. Am J Clin Nutr 2019,109, 1-7.
12. Miyazawa I., Miura K., Miyagawa N. i wsp.: Relationship between carbohydrate and dietary fibre intake and the risk of cardiovascular disease mortality in Japanese: 24-year follow-up of NIPPON DATA80. Eur J Clin Nutr 2019. doi: 10.1038/s41430-019-0424-y.
13. Marklund M., Wu J.H.Y., Imamura F. i wsp.: Biomarkers of Dietary Omega-6 Fatty Acids and Incident Cardiovascular Disease and Mortality: An Individual-Level Pooled Analysis of 30 Cohort Studies. Circulation 2019. doi: 10.1161/CIRCULATIONAHA.118.038908.
14. Wood A.M., Kaptoge S., Butterworth A.S. i wsp.: Risk thresholds for alcohol consumption: combined analysis of individual-participant data for 599 912 current drinkers in 83 prospective studies. Lancet 2018, 391, 1513-1523.
15. Ricci C., Wood A., Muller D. i wsp.: Alcohol intake in relation to non-fatal and fatal coronary heart disease and stroke: EPIC-CVD case-cohort study. BMJ 2018, 361. doi: 10.1136/bmj.k934.
16. Arokszallasi T., Balogh E., Csiba L. i wsp.: Acute alcohol intoxication may cause delay in stroke treatment – case reports. BMC Neurol 2019,19,14.
17. Witkowski, M., Nemet, I., Li, X. S., Wilcox, J., Ferrell, M., Alamri, H., … & Hazen, S. L. (2024). Xylitol is prothrombotic and associated with cardiovascular risk. European Heart Journal, ehae244.
18. https://www.universityofgalway.ie/about-us/news-and-events/news-archive/2024/september/frequent-fizzy-or-fruit-drinks-and-high-coffee-consumption-linked-to-higher-stroke-risk.html#
19. Huang Y, Ni Y, Yu L, Shu L, Zhu Q, He X. Dietary total antioxidant capacity and risk of stroke: a systematic review and dose-response meta-analysis of observational studies. Front Nutr. 2024 Sep 19;11:1451386. doi: 10.3389/fnut.2024.1451386. PMID: 39364151; PMCID: PMC11448356.
20. Bushnell, C., Kernan, W. N., Sharrief, A. Z., Chaturvedi, S., Cole, J. W., Cornwell III, W. K., … & Whelton, P. 2024 Guideline for the Primary Prevention of Stroke: A Guideline From the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke.
21. Ding, X., Zhang, X., Huang, L., Xiong, S., Li, Z., Zhao, Y., … & Yan, L. L. (2025). Salt substitution and recurrent stroke and death: a randomized clinical trial. JAMA cardiology.

• Data pierwotnej publikacji: 3.05.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 27.02.2025