Czy wino jest zdrowe? Fakty i mity

Wino to napój alkoholowy otrzymywany z fermentacji winogron. Jego tradycja sięga tysięcy lat wstecz. Mimo to do dzisiaj jest wciąż jednym z bardziej popularnych alkoholi, kojarzonym z wykwintnością i luksusem. Można je spotkać w różnych kolorach, m.in. czerwonym, białym czy różowym oraz o różnym poziomie słodkości, np. wytrawne, półwytrawne, słodkie i półsłodkie. [1] To właśnie wytrawne czerwone wino jest powszechnie uważane za najzdrowszy alkohol, którego spożywanie ma pozytywny wpływ na organizm. To zagadnienie nie jest jednak takie proste i oczywiste. Od dawna budzi ono zainteresowanie dietetyków, którzy często nie chcą promować alkoholu, ale też pacjentów, którzy chcą wierzyć, że napój dający chwilę rozluźnienia działa prozdrowotnie. Zdecydowanie obie strony mają trochę racji, jednak wszystko zależy od dawki, kontekstu i indywidualnych czynników zdrowotnych.

Spis treści:

1. Związki bioaktywne i składniki odżywcze w czerwonym winie
2. Czy wino ma pozytywny, czy negatywny wpływ na zdrowie?
3. Jak pić wino, żeby nie szkodzić zdrowiu?
4. Ryzyka związane z konsumpcją wina
5. Rekomendacje dla dietetyków
6. Podsumowanie

Związki bioaktywne i składniki odżywcze w czerwonym winie

Polifenole

Resweratrol

Resweratrol jest polifenolem z grupy stilbenów naturalnie występującym w skórkach czerwonych owoców, głównie winogron. W licznych badaniach potwierdza się jego działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, neuroprotekcyjne, chemoprewencyjne oraz przeciwcukrzycowe. [2] Poza tym często wspomina się o pozytywnym działaniu na układ sercowo-naczyniowy.

Większość badań w meta-analizie potwierdziła wpływ resweratrolu na poprawę funkcji śródbłonka, redukcji ciśnienia skurczowego, czy też zmniejszenie markerów stanu zapalnego, takich jak CRP, IL-6 oraz TNF-∝. Warto zauważyć, że wymienione efekty nie były zaobserwowane we wszystkich badaniach. Dawki suplementacyjne rozpoczynały się od 10 mg resweratrolu dziennie i dochodziły nawet do 1000 mg. [3]

Dla porównania w czerwonym winie, które jest często uważane za najlepsze źródło resweratrolu — znajduje się go ok. 2 mg/l. Dlatego należałoby spożyć od 5 do 500 litrów czerwonego wina, aby osiągnąć wskazane poziomy, co jest zwyczajnie niemożliwe.

Flawonoidy

Flawonoidy to związki chemiczne zaliczane do polifenoli i występujące w licznych roślinach. W winie występują między innymi flawonole (np. kwercetyna), flawanole (np. katechina) oraz antocyjany, które nadają mu czerwono-purpurowe zabarwienie. Ich ilość zależy między innymi od gatunku winogron, procesu produkcji wina i czasu jego dojrzewania.

Jednak oprócz nadawania koloru, flawonoidy mają też znaczenie prozdrowotne. Działają antyoksydacyjnie, przez co wspomagają zdrowie sercowo-naczyniowe, układ odpornościowy, mogą działać antynowotworowo oraz poprawiać wrażliwość na insulinę. [4] Nie należy jednak wysnuwać daleko idących wniosków, że picie wina przyniesie nam wszystkie te korzyści. Alkohol niestety działa przeciwnie.

Jeśli chcemy zwiększyć ilość polifenoli w diecie, zdecydowanie lepiej sięgnąć po owoce jagodowe, winogrona, zieloną herbatę, gorzkie kakao lub bezalkoholowe czerwone wino.

Mikroelementy

Czerwone wino oprócz polifenoli zawiera również mikroelementy, takie jak potas i magnez. Często jest to podkreślane w artykułach promujących czerwone wino jako najzdrowszy napój. Warto jednak wiedzieć, że zawiera ono ok. 10 mg magnezu w 100 ml oraz 100 mg potasu w 100 ml. [5]

Oznacza to, że lampka czerwonego wina (mierząca 150 ml) pokrywa zapotrzebowanie na magnez w 5% u kobiet i 3,5% u mężczyzn, a na potas w zaledwie 3%. Wartości te mogą się różnić w zależności od techniki produkcji wina, jednak największe znaczenie ma pochodzenie geograficzne winogron. [5]

Mimo to, wino nie jest tak cennym źródłem magnezu i potasu jak większość warzyw, owoców, nasiona roślin strączkowych czy pełnoziarniste produkty zbożowe.

Czy wino ma pozytywny, czy negatywny wpływ na zdrowie?

Układ sercowo-naczyniowy

W literaturze opisuje się pozytywny wpływ czerwonego wina na zdrowie sercowo-naczyniowe. Potwierdza to efekt ,,francuskiego paradoksu”, który odnosi się do tego, że Francuzi mimo dużego spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, znajdujących się w serach czy też maśle, znacznie rzadziej chorują na miażdżycę i inne choroby sercowo-naczyniowe. Przypuszczalnie jest to spowodowane między innymi spożywaniem przez nich czerwonego wina, które przez zawarte w nim polifenole zmniejsza ryzyko zachorowalności na wymienione choroby. [6]

Poza tym czerwone wino może zmniejszać ryzyko zakrzepicy, poprzez wpływ na zmniejszenie agregacji płytek krwi, poprawę funkcji śródbłonka oraz wpływ na fibrynolizę. To spostrzeżenie wydaje się bardzo istotne, zważywszy na to, jak groźna i tragiczna w skutkach może być wspomniana choroba. Niestety, wyniki w tym zakresie nie są jednoznaczne. Potrzebne jest więcej badań potwierdzających tę zależność, jednak jest to informacja zasługująca na uwagę. [7]

Oprócz zmniejszenia ryzyka zakrzepicy, umiarkowane spożycie czerwonego wina, może przyczynić się do poprawy profilu lipidowego przez działanie antyoksydacyjne. Przyczynia się ono do zmniejszenia utleniania cząsteczek cholesterolu LDL oraz zwiększenia poziomu cholesterolu HDL, dzięki czemu poprawia się ich stosunek. Ma to pośredni wpływ na zmniejszenie ryzyka miażdżycy i innych chorób sercowo-naczyniowych. [7]

Układ nerwowy

Resweratrol jest głównym składnikiem odżywczym występującym w winie, który pozytywnie wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego. Przypisuje się mu możliwość poprawy pamięci i funkcji poznawczych. Odpowiedzialne jest za to jego działanie antyoksydacyjne, ale też aktywacja rozmaitych szlaków, między innymi szlaku SIRT1, czy też szlaku PI3K/Akt/mTOR, które nasilają neurogenezę i zwiększają tworzenie nowych połączeń między neuronami oraz wspierają wzrost komórek nerwowych i ich przeżycie.

Ma to ogromne znaczenie w prewencji chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, czy Parkinsona. Choć potrzebne jest więcej badań potwierdzających bezpośrednio wpływ czerwonego wina na prewencję chorób neurodegeneracyjnych, można stwierdzić, że resweratrol w nim obecny jest składnikiem zmniejszającym ryzyko wymienionych chorób. [8]

Ryzyko nowotworów

Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, jak wino wpływa na ryzyko nowotworów. Wiele badań potwierdziło, że resweratrol może je zmniejszać, a nawet wspomagać leczenie glejaka na modelach zwierzęcych. [9] Poza tym polifenole potencjalnie wspomagają apoptozę komórek nowotworowych, zwłaszcza przy raku piersi, prostaty i jelita grubego. [10] Jednak z drugiej strony, w czerwonym winie obecny jest alkohol, który został uznany przez IRAC (ang. International Agency for Research on Cancer) za rakotwórczy.

Badania wykazują, że wraz ze zwiększeniem spożycia etanolu o 10 g/dzień, ryzyko zachorowania na raka jelita grubego rośnie o 7%. [11] 100 ml czerwonego wina ma około 12 g etanolu, więc jeśli ,,dla zdrowia” ktoś postanowi wprowadzić nawet pół lampki wina codziennie — ryzyko raka jelita grubego najprawdopodobniej się zwiększy.

Podobnie jest z innymi nowotworami, a zwłaszcza nowotworem wątroby, którego ryzyko drastycznie rośnie przy regularnym spożywaniu alkoholu. [12] Dlatego zdecydowanie spożycie wina bezalkoholowego lub polifenoli z innych źródeł, np. owoców jagodowych, czy winogron będzie miało bardziej antynowotworowy wpływ niż regularne spożywanie czerwonego wina w niemałych ilościach.

Wpływ na mikrobiom jelitowy

Polifenole obecne w czerwonym winie mogą też korzystnie wpływać na mikrobiotę jelitową. Przede wszystkim ich przeciwzapalne działanie zmniejsza uszkodzenia błony śluzowej jelita oraz zwiększa szczelność bariery jelitowej. Badacze zauważyli również wpływ polifenoli z winogron oraz czerwonego wina na rozwój korzystnych bakterii jelitowych, np. Lactobacillus czy Bifidobacterium, a zmniejszenie bakterii patogennych (np. Clostridium). [13]

Warto natomiast podkreślić, że etanol wpływa negatywnie na zdrowie jelit. Zmniejsza liczebność korzystnych bakterii, np. Lactobacillus i sprzyja rozwojowi patogenów. Wprowadza zatem dysbiozę, przez co przepuszczalność jelit wzrasta i możliwe jest przenikanie toksyn do krwioobiegu. Wzrasta również stan zapalny, który może zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, np. miażdżycy. [14] Dlatego nie można jednogłośnie stwierdzić, że czerwone wino ma pozytywny wpływ na mikrobiom. Owszem, polifenole w nim zawarte działają korzystnie, jednak alkohol zdaje się mieć dokładnie odwrotne skutki. 

Jak pić wino, żeby nie szkodzić zdrowiu?

Rola umiarkowania

W zdrowym podejściu do diety najważniejsze jest zachowanie umiarkowania. To samo tyczy się czerwonego wina. Przy codziennym jego spożywaniu powinno się zachować co najmniej dwa dni odstępu z rzędu w ciągu tygodnia.

Umiarkowana ilość oznacza natomiast nieprzekraczanie u kobiet 200 ml czerwonego wina dziennie (jest to mniej więcej jedna lampka), a u mężczyzn 400 ml, czyli dwóch lampek. [15]Jeżeli dana osoba prowadzi zdrowy styl życia, jest aktywna fizycznie, a swoje żywienie opiera o takie modele jak dieta śródziemnomorska, czy DASH to w jej diecie znajdzie się miejsce na czerwone wino. Ważne jest nieprzekraczanie wskazanych ilości.

Kontekst indywidualny – przeciwwskazania

Istnieją jednak pewne wykluczenia, o których należy wspomnieć. Alkoholu nawet w najmniejszej dawce nie zaleca się kobietom w ciąży, ponieważ może on negatywnie wpływać na rozwój dziecka, ani kobietom karmiącym, gdyż może on przenikać do mleka matki.

Inną grupą, która nie powinna go spożywać, są osoby z chorobami wątroby takimi jak marskość, stłuszczenie, nowotwór, czy zapalenie tego narządu. Poza tym, osoby uzależnione od alkoholu, które aktualnie są w fazie abstynencji, również nie powinny sięgać po czerwone wino. Nawet najmniejsze ilości alkoholu mogą być wyzwalaczem nałogu. Dlatego nie ma optymalnej dawki alkoholu, która będzie dobra dla każdego. Najważniejsze jest podejście indywidualne i personalizacja zaleceń dietetycznych w zależności od stanu zdrowia i stylu życia.

Ryzyka związane z konsumpcją wina

Choroby. Alkohol a zdrowie

Należy pamiętać, że regularne spożywanie jakiegokolwiek alkoholu niesie ze sobą ryzyko uzależnienia, które może towarzyszyć nam do końca życia. Innym groźnym dla zdrowia skutkiem są choroby wątroby takie jak stłuszczenie, nowotwór czy też marskość, która wiąże się z nieodwracalnym włóknieniem wspomnianego narządu. Ważne jest, aby przewlekle nie przekraczać wspomnianych wyżej dawek czerwonego wina, gdyż jego nadmierne spożycie niesie ze sobą bardzo dużo negatywnych skutków. Zgodnie z raportem NIAAA (ang. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism) spośród 96 610 zgonów z powodu chorób wątroby wśród osób w wieku 12 lat i starszych w 2023 r. w Stanach Zjednoczonych, 44,5% (43 004 zgony) było spowodowane alkoholem. [16] Jest to bardzo duży odsetek i widać jak wielu zgonów można było uniknąć, zmniejszając spożycie alkoholu. 

Kaloryczność. Wpływ na masę ciała

Wino czerwone półsłodkie zawiera około 96 kcal/100 g, więc wspomniana porcja 200 ml dla kobiet oraz 400 ml dla mężczyzn to odpowiednio prawie 200 i 400 kcal. Jest to równowartość dodatkowego posiłku lub przekąski, dlatego spożywanie go codziennie jako dodatek do diety może prowadzić do przyrostu masy ciała. Aby zmniejszyć ilość kilokalorii w winie, najlepiej jest wybierać opcję wytrawną, z jak najmniejszą zawartością alkoholu.

Interakcje z lekami

Leki bardzo często wchodzą w interakcje z alkoholem, co może doprowadzić do osłabienia ich działania, a nawet poważniejszych skutków, np. uszkodzenia narządów wewnętrznych. Dlatego przed podjęciem decyzji o spożyciu czerwonego wina należy pomyśleć jakie leki aktualnie bierzemy i sprawdzić na ulotce producenta, czy można je łączyć z alkoholem. Dotyczy to zarówno leków branych przewlekle, jak i doraźnie, więc uważność jest zalecana za każdym razem. 

Oto przykłady leków, które mogą wchodzić w interakcje z alkoholem:

• Leki antydepresyjne — na przykład trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), takie jak amitryptylina, fluoksetyna — alkohol może nasilać ich uspokajające działanie.
• Antybiotyki — na przykład furazolidon, metronidazol w połączeniu z alkoholem mogą powodować nudności, wymioty, bóle głowy, a nawet drgawki.
• Leki przeciwkrzepliwe — na przykład warfaryna, dabigatran w połączeniu z alkoholem mogą znacznie zwiększać ryzyko krwawień.
• Leki przeciwbólowe — na przykład ibuprofen, diklofenak, paracetamol mogą zwiększać ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego, a nawet być toksyczne dla wątroby.
• Niektóre leki na cukrzycę — na przykład metformina w połączeniu z alkoholem może doprowadzić do dużej hipoglikemii, a nawet kwasicy mleczanowej. [17]

Rekomendacje dla dietetyków

Jeśli pacjent deklaruje, że lubi czerwone wino i chciałby je uwzględniać w swoim jadłospisie, dietetyk powinien poinformować go o szkodliwym wpływie alkoholu na zdrowie i przybliżyć dawki, które są uznawane za umiarkowane i stosunkowo bezpieczne. Przy piciu codziennym zaleca się nieprzekraczanie u kobiet 200 ml czerwonego wina dziennie (jedna lampka), a u mężczyzn 400 ml (dwóch lampek) oraz zachowanie co najmniej dwóch dni abstynencji z rzędu. Przy piciu okazjonalnym nie więcej niż dwa kieliszki wina u kobiet i trzy kieliszki u mężczyzn jednorazowo [15].

Są to dawki dopuszczalne dla osób zdrowych, dlatego specjalista powinien dopytać o ewentualne choroby pacjenta, stan fizjologiczny oraz leki, które przyjmuje. Warto jednak wspomnieć, że cały czas prowadzone są badania, a zalecenia są aktualizowane, więc należy trzymać się raczej niższych dopuszczalnych dawek.

Podsumowanie

Czerwone wino (a zwłaszcza wytrawne) jest często kojarzone ze zdrową dietą śródziemnomorską. Zawiera ono dużo przeciwutleniaczy, na przykład polifenoli czy resweratrolu, które mogą działać prewencyjnie w kierunku chorób sercowo-naczyniowych, poprawiać pamięć i koncentrację oraz modulować mikrobiotę jelitową. Jednak nie należy zapominać, że alkohol w nim zawarty, na wszystkie wyżej wymienione aspekty wpływa w sposób negatywny.

Dlatego czerwone wino można uznać za najzdrowszy rodzaj alkoholu, jednak nie można nazwać go najzdrowszym źródłem przeciwutleniaczy. Zdecydowanie lepiej sięgnąć po opcję bezalkoholową, winogrona lub owoce jagodowe, które pozwolą dostarczyć nam do diety zdrowe antyoksydanty, ale bez szkodliwie działającego alkoholu. Poza tym bardzo ważny jest kontekst indywidualny, brak przeciwwskazań zdrowotnych i nieprzyjmowanie leków wchodzących w interakcje z alkoholem.

Często wspomnienie w gabinecie o prozdrowotnym działaniu czerwonego wina kończy się tym, że jest to jedyne, co z wizyty zapamięta pacjent. Dlatego lepiej w pierwszej kolejności zachęcać do odpowiedniego zbilansowania diety, spożywania warzyw, owoców lub ewentualnie bezalkoholowego wariantu czerwonego wina. 

Bibliografia:

1. https://uwm.edu.pl/kpichsr/ftp/wino.pdf
2. https://www.dbc.wroc.pl/Content/2061/b26_Zdro.pdf
3.  Dyck, G. J. B., Raj, P., Zieroth, S., Dyck, J. R. B., & Ezekowitz, J. A. (2019). The Effects of Resveratrol in Patients with Cardiovascular Disease and Heart Failure: A Narrative Review. International journal of molecular sciences, 20(4), 904. 
4. Fernandes, I., Pérez-Gregorio, R., Soares, S., Mateus, N., & De Freitas, V. (2017). Wine Flavonoids in Health and Disease Prevention. Molecules, 22(2), 292.
5. https://www-1sciencedirect-1com-1kd2gg6i308da.han.ump.edu.pl/science/article/pii/S1389172320301924
6. Fragopoulou, E., & Antonopoulou, S. (2020). The French paradox three decades later: Role of inflammation and thrombosis. Clinica chimica acta; international journal of clinical chemistry, 510, 160–169. 
7. Lombardo, M., Feraco, A., Camajani, E., Caprio, M., & Armani, A. (2023). Health Effects of Red Wine Consumption: A Narrative Review of an Issue That Still Deserves Debate. Nutrients, 15(8), 1921.
8. Cao, W., Dou, Y., & Li, A. (2018). Resveratrol Boosts Cognitive Function by Targeting SIRT1. Neurochemical research, 43(9), 1705–1713.
9. Luís, Â., Marcelino, H., Domingues, F., Pereira, L., & Cascalheira, J. F. (2023). Therapeutic Potential of Resveratrol for Glioma: A Systematic Review and Meta-Analysis of Animal Model Studies. International journal of molecular sciences, 24(23), 16597.
10. Hazafa, A., Rehman, K. U., Jahan, N., & Jabeen, Z. (2020). The Role of Polyphenol (Flavonoids) Compounds in the Treatment of Cancer Cells. Nutrition and cancer, 72(3), 386–397.
11. Vieira, A. R., Abar, L., Chan, D. S. M., Vingeliene, S., Polemiti, E., Stevens, C., Greenwood, D., & Norat, T. (2017). Foods and beverages and colorectal cancer risk: a systematic review and meta-analysis of cohort studies, an update of the evidence of the WCRF-AICR Continuous Update Project. Annals of oncology : official journal of the European Society for Medical Oncology, 28(8), 1788–1802. 
12. Turati, F., Galeone, C., Rota, M., Pelucchi, C., Negri, E., Bagnardi, V., Corrao, G., Boffetta, P., & La Vecchia, C. (2014). Alcohol and liver cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. Annals of oncology : official journal of the European Society for Medical Oncology, 25(8), 1526–1535. 
13. Nash, V., Ranadheera, C. S., Georgousopoulou, E. N., Mellor, D. D., Panagiotakos, D. B., McKune, A. J., Kellett, J., & Naumovski, N. (2018). The effects of grape and red wine polyphenols on gut microbiota – A systematic review. Food research international (Ottawa, Ont.), 113, 277–287.
14. Silva, C. B. P., Elias-Oliveira, J., McCarthy, C. G., Wenceslau, C. F., Carlos, D., & Tostes, R. C. (2021). Ethanol: striking the cardiovascular system by harming the gut microbiota. American journal of physiology. Heart and circulatory physiology, 321(2), H275–H291. 
15. Fudała J., Bezpieczne picie alkoholu, mp.pl, dostęp: 26.01.2025
16. https://www.niaaa.nih.gov/alcohols-effects-health/alcohol-topics/alcohol-facts-and-statistics/alcohol-and-human-body
17. https://psychologia.edu.pl/czytelnia/51-alkohol-i-nauka/283-interakcje-alkoholu-z-lekami.pdf