Psiankowate – fakty i mity. Czy warto jeść warzywa psiankowate?

Na temat warzyw psiankowatych istnieje wiele mitów. Co jakiś czas spotykamy się z doniesieniami, że mogą być one szkodliwe dla zdrowia. Niewiele mówi się o ich prozdrowotnym działaniu. Często są odradzane osobom cierpiącym na choroby autoimmunologiczne. Całej prawdy o warzywach psiankowatych dowiesz się z artykułu.

1. Czym są warzywa psiankowate?
2. Rośliny użytkowe
3. Spożycie warzyw psiankowatych w Polsce
   1. Spożycie ziemniaków
   2. Spożycie pomidorów
   3. Spożycie papryki
4. Dlaczego warto jeść warzywa psiankowate?
   1. Dlaczego warto jeść ziemniaki?
   2. Dlaczego warto jeść pomidory?
   3. Dlaczego warto jeść paprykę?
   4. Dlaczego warto jeść bakłażany?
5. Substancje niekorzystne dla zdrowia
6. Warzywa psiankowate a choroby autoimmunologiczne
   1. Czym są choroby autoimmunologiczne?
   2. Wpływ warzyw psiankowatych
   3. Oficjalne zalecenia przy chorobach autoimmunologicznych
7. Alergie i nadwrażliwości
8. Warzywa psiankowate – jeść czy nie?

Czym są warzywa psiankowate?

Psiankowate (Solanacae) to systematyczna nazwa rodziny roślin. (1) Należy do niej 2500 gatunków, w tym wiele roślin użytkowych (2). Rośliny psiankowate wyróżnia obecność alkaloidów. Alkaloidy to związki organiczne zawierające azot (5). Służą roślinom do obrony przed owadami i zwierzętami roślinożernymi (1, 6). Z uwagi na występowanie alkaloidów, niektóre rośliny psiankowate są toksyczne dla ludzi. Ich spożycie może wywołać halucynacje, a nawet doprowadzić do śmierci. (1)

Rośliny użytkowe

Wiele roślin psiankowatych występuje w naszej diecie. Wśród nich znajdziemy ziemniaki, pomidory, paprykę, bakłażana, miechunkę, jagody goji i pieprz cayenne (2, 3, 4). Rośliny psiankowate są wykorzystywane również w medycynie np. pokrzyk wilcza jagoda i ashwaganda. Natomiast rośliną wykorzystywaną w przemyśle, do produkcji papierosów jest tytoń. (1)

Spożycie warzyw psiankowatych w Polsce

Spożycie ziemniaków

Przeciętne miesięczne spożycie ziemniaków w Polsce na jedną osobę wynosiło 2,75 kg w 2019 r. Od 2015 r. spożycie ziemniaków w Polsce spada. Najwięcej ziemniaków konsumują mieszkańcy województwa świętokrzyskiego. Natomiast najmniej ziemniaków zjadają mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego. (GUS)

Spożycie pomidorów

Pomidory są jednymi z najczęściej jadanych warzyw w Polsce. Zarówno przez osoby w średnim wieku, jak i przez studentów. (7, 9) Najczęściej pomidory są dodawane do sałatek. Polacy chętnie spożywają też przetwory pomidorowe – sosy, ketchupy, soki i przeciery. (8)

Spożycie papryki

Papryka cieszy się w Polsce popularnością. Polacy jedzą paprykę prawie tak często, jak pomidory. (10) Paprykę często dodaje się do sałatek. Poddaje się ją też marynowaniu w occie. (8)

Dlaczego warto jeść warzywa psiankowate? Właściwości prozdrowotne

Dlaczego warto jeść ziemniaki?

Ziemniaki są bogate w witaminę C, witaminę B6, niacynę, kwas foliowy, potas, fosfor, magnez, żelazo i związki fenolowe. Dwie średniej wielkości sztuki stanowią 45% dziennego zalecanego spożycia (RDI) witaminy C. Witamina C należy do antyoksydantów. Antyoksydanty zwalczają wolne rodniki. Wolne rodniki to cząsteczki, które niszczą strukturę białek, lipidów i DNA. (13) Dodatkowo spełnia wiele ważnych funkcji w organizmie. Zwiększa przyswajalność żelaza z pożywienia. Warto zatem łączyć ziemniaki z produktami bogatymi w żelazo. Szczególnie jeśli chorujemy na anemię. (15)

Witamina C jest niezbędna do syntezy kolagenu. Kolagen to białko występujące w skórze, ścięgnach oraz kościach. Wzmacnia zęby oraz dziąsła. Przyspiesza powrót do zdrowia po urazach kości. (16) Witamina C zwiększa również odporność organizmu na infekcje oraz ułatwia gojenie się ran. (17, 18)

Odpowiednia podaż witaminy B6 zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, cukrzycy i nowotworów. (28) Pomaga w utrzymaniu równowagi hormonalnej organizmu. (29) Bierze także udział w syntezie hemoglobiny i wielu neuroprzekaźników. (30)

Niacyna wchodzi w skład wielu enzymów. Bierze udział w przemianie węglowodanów i tłuszczów. Obniża poziom cholesterolu we krwi. Uczestniczy w syntezie hormonów płciowych. Zapewnia także odpowiedni stan skóry. (31)

Kwas foliowy jest niezbędny do syntezy DNA, aminokwasów i wzrostu czerwonych krwinek. Reguluje wzrost i funkcjonowanie komórek w organizmie. Usprawnia proces trawienia pokarmów. Zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Decyduje o dobrym samopoczuciu psychicznym. (23) Jest szczególnie ważny dla kobiet w ciąży. Wpływa pozytywnie na wagę urodzeniową noworodków i zapobiega wadom cewy nerwowej. (24, 25)

Potas obniża ciśnienie krwi. W związku z tym zapobiega powstawaniu chorób serca i nerek. Niski poziom potasu w organizmie wiąże się z nietolerancją glukozy. W związku z tym odpowiednia podaż potasu może zapobiegać cukrzycy. (26)

Fosfor jest bardzo ważnym makroelementem. Wchodzi w skład białek, kości, kwasów nukleinowych, nukleotydów i lipidów. Znajdziemy go również w ATP (adenozyno-5’-trifosforanie). Jest to organiczny związek, który stanowi nośnik energii chemicznej. W związku z tym jest potrzebny do przebiegu wielu procesów w naszym organizmie. (32)

Magnez bierze udział w przemianach węglowodanów, białek i tłuszczów. Odpowiada za prawidłowy poziom wapnia i witaminy D w organizmie. Stabilizuje strukturę DNA. Reguluje stężenie glukozy we krwi. Niedobór magnezu skutkuje zaburzeniami wydzielania insuliny. Może to prowadzić do rozwoju zespołu metabolicznego czy cukrzycy. Magnez przeciwdziała nadciśnieniu i zaburzeniom rytmu serca. Zbyt niski poziom magnezu objawia się zmęczeniem, nadmierną drażliwością, spadkiem nastroju i koncentracji. Następstwem może być rozwój depresji. Inne objawy niedoboru magnezu to skurcze łydek, drętwienie nóg, wypadanie włosów i łamliwość paznokci. (33)

Żelazo jest składnikiem hemoglobiny. Hemoglobina to białko, które występuje w czerwonych krwinkach. Odpowiada za transport tlenu w organizmie. Niedobór żelaza może skutkować anemią. Żelazo bierze również udział w syntezie DNA oraz wielu enzymów. Enzymy te odpowiadają za syntezę hormonów, neurotransmiterów i aminokwasów. (34)

Związki fenolowe to grupa związków o właściwościach antyoksydacyjnych. Należą do nich m.in. polifenole. Neutralizują wolne rodniki. Dzięki temu zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób serca i nowotworów. (14)

Dlaczego warto jeść pomidory?

Pomidory są źródłem karotenoidów oraz polifenoli. Zawierają witaminę C, witaminę E, kwas foliowy i potas. (11) Jeden średniej wielkości pomidor dostarcza 28% zalecanego dziennego spożycia (RDI) witaminy C.

Karotenoidy, które występują w pomidorach to barwniki roślinne. Odpowiadają za kolor pomidorów. (12) Wśród nich wyróżnia się likopen. Likopen jest silnym antyoksydantem. Dzięki temu zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych. Przede wszystkim miażdżycy, a tym samym chorób serca. Ma także działanie przeciwnowotworowe. Likopen wykazuje najwyższą przyswajalność z przetworów pomidorowych poddanych obróbce termicznej. Najlepiej poddać obróbce pomidory ze skórką. Najwięcej likopenu przyswoimy z koncentratu, przecieru, pure, sosu czy zupy. Przyswajalność likopenu zwiększają tłuszcze. Najlepszym wyborem jest dodatek oliwy lub awokado. Przyswajalność likopenu zmniejsza natomiast zbyt duża ilość błonnika, sterole roślinne i leki obniżające poziom cholesterolu. (11)

Witamina E wpływa korzystnie na płodność. (19, 20). Hamuje starzenie się komórek ze względu na właściwości antyoksydacyjne. Przeciwdziała miażdżycy, nadciśnieniu oraz stanom zapalnym w organizmie. Zwiększa odporność i działa przeciwnowotworowo. (21, 22)

Dlaczego warto jeść paprykę?

Papryka zawiera dużą ilość witaminy C. (35) Ponadto stanowi źródło kapsaicyny. Kapsaicyna to organiczny związek, który odpowiada za piekący, ostry smak. W dużych ilościach znajdziemy go w papryce chili. Badania wykazały, że kapsaicyna łagodzi objawy refluksu przełykowego i zespołu jelita drażliwego. (36) Działa także przeciwbólowo. Wspomaga odchudzanie i utrzymanie odpowiedniej masy ciała. Zmniejsza poziom glukozy we krwi, a tym samym przeciwdziała insulinooporności i cukrzycy. (37)

Dlaczego warto jeść bakłażany?

Bakłażan dostarcza dużo witamin, minerałów, związków fenolowych i antyoksydantów. Zawarte w nim fitozwiązki działają przeciwnowotworowo, przeciwzapalnie i przeciwastmatycznie. Redukują ryzyko wystąpienia zakrzepów i nadciśnienia. (38, 39)

W bakłażanie znajdziemy witaminę A, kompleks witamin z grupy B, witaminę C, witaminę E oraz witaminę K. (38) Odpowiednia podaż witaminy K zapewnia mocne i zdrowe kości. Zmniejsza ryzyko wystąpienia osteoporozy. (40) Witamina K bierze także udział w procesie krzepnięcia krwi. Jej niedobór może skutkować wydłużonym czasem gojenia się ran i krwawieniami (41)

Bakłażan jest też cennym źródłem minerałów: wapnia, żelaza, manganu, magnezu, fosforu, potasu i cynku. (38) Wapń odpowiada za mineralizację kości. Jest niezbędny do aktywacji wielu enzymów. Bierze udział w skurczu mięśni, wytwarzaniu hormonów i neuroprzekaźników. Zapewnia prawidłowy przebieg procesu krzepnięcia krwi. Reguluje również procesy zapalne. (42)

Mangan także jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Neutralizuje wolne rodniki, aktywuje wiele enzymów. Bierze również udział w wytwarzaniu neuroprzekaźników. (43)

Cynk jest składnikiem wielu enzymów w organizmie. W związku z tym wpływa na syntezę białek, hormonów i czerwonych krwinek. Odpowiada za prawidłowy stan skóry oraz błon śluzowych. Bierze udział w przewodnictwie neuronalnym. Zbyt niska podaż cynku z dietą może skutkować rozwojem depresji. Jest niezbędny do utrzymania ciąży i do prawidłowego rozwoju płodu. Niedobór cynku może skutkować wadami cewy nerwowej u płodu, niską masą urodzeniową czy przedwczesnym porodem. W kolejnych etapach życia dziecka może doprowadzić do opóźnienia rozwoju psychomotorycznego. Zaburza także funkcjonowanie układu odpornościowego. (44)

Substancje niekorzystne dla zdrowia

Warzywa psiankowate zawierają niekorzystne dla zdrowia substancje. Wyróżnić wśród nich możemy m.in. alkaloidy, saponiny i lektyny. (2) Alkaloidy to organiczne związki, zawierające azot. (5) W ziemniakach, pomidorach i bakłażanie znajdziemy glikoalkaloidy. W papryce kapsaicynoidy – również należą do grupy alkaloidów.

Do objawów zatrucia glikoalkaloidami należą ból brzucha, wymioty i biegunka krwotoczna. Pojawiają się też symptomy ze strony układu nerwowego: apatia, senność, ślinotok, paraliż, osłabienie, duszności, rozszerzenie źrenic, brak koordynacji ruchów i drgawki. Na ogół niebezpieczne dla ludzi substancje zawierają liście i zielone, niedojrzałe owoce. Toksyny występujące w jadanych częściach tracą aktywność pod wpływem gotowania. Wyjątkiem są bulwy ziemniaka. (2)

Ziemniaki zawierają α-solaninę i α-chakoninę. Związki te należą do teratogennych glikoalkaloidów. Są gromadzone we wszystkich częściach rośliny – korzeniach, siewkach, liściach i jadanych powszechnie bulwach. W bulwach stężenie glikoalkalodiów jest stosunkowo niskie. Bulwy o zielonym zabarwieniu zawierają więcej toksycznych substancji. Nie należy ich spożywać. Również w skórce stężenie glikoalkaloidów jest o około 65% wyższe niż w miąższu bulwy. (2,46)

Tradycyjna obróbka termiczna nie obniża znacząco stężenia glikoalkaloidów w ziemniakach. Gotowanie w wodzie zmniejsza zawartość glikoalkaloidów o 3,5%. Natomiast gotowanie w kuchence mikrofalowej o 15%. Podgrzewanie ziemniaków w temperaturze 210^oC przez 10 minut redukuje zawartość α-solaniny i α-chakoniny o 40 %. (2, 46) Mimo to, zatrucia solaniną odnotowano sporadycznie. Wystąpiły na skutek wzrostu stężenia solaniny w komercyjnych odmianach ziemniaków. Najczęściej zatruciu ulegały dzieci, z powodu spożycia trujących części rośliny. Przypadki dotyczyły ziemniaków dziko występujących odmian. (46)

W ziemniakach oprócz glikoalkaloidów występują inne toksyczne związki. Należą do nich inhibitory proteinaz. Proteinazy są enzymami odpowiedzialnymi za m.in. trawienie białek. Jednakże pod wpływem obróbki termicznej, inhibitory proteinaz tracą aktywność. To samo dotyczy lektyn, które występują w ziemniakach. (46) Lektyny mogą powodować dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Niszczą komórki dwunastnicy oraz jelita czczego. Powodują zmiany mikroflory w jelicie cienkim. Obniżają aktywność enzymów proteolitycznych. Są to enzymy, które odpowiadają za trawienie białek. Zaburzają również syntezę i wydzielanie insuliny. (47) Na szczęście, dopóki nie spożywamy ziemniaków na surowo, powyższe problemy nam nie grożą. (46)

Pomidory zawierają glikoalkaloidy takie jak α-tomatyna i dehydrotomatyna. Jednakże występują one głównie w liściach, łodygach i korzeniach. Glikoalkaloidów zazwyczaj nie wykrywa się w czerwonych owocach pomidora, które spożywamy. Są za to obecne w niedojrzałych, zielonych owocach. Tradycyjne metody gotowania pozwalają na pozbycie się 28% alkaloidów z zielonych pomidorów.

Papryka zawiera kapsaicynoidy, do których należy kapsaicyna. Jak wspomniano wcześniej, ma wiele prozdrowotnych właściwości. Jednak może być toksyczna w bardzo wysokich stężeniach. Zatrucia kapsaicyną są niezwykle rzadkie. Konkretnie dotyczą papryczki chili. (2) Papryczka chili, to odmiana papryki, która zawiera najwyższe stężenie kapsaicyny. (48) Zatrucie kapsaicyną objawia się problemami z oddychaniem, zsinieniem skóry i drgawkami. Kapsaicyna jest wykorzystywana do produkcji gazu pieprzowego. (2) Jest to aerozol stosowany do samoobrony.

W bakłażanach tak jak w ziemniakach znajdziemy solaninę. Występuje ona w całej roślinie, również w zjadanych owocach. Jednak w przypadku bakłażanów solanina pod wpływem temperatury traci aktywność. (2)

W warzywach psiankowatych znajdziemy też saponiny. Saponiny to grupa związków chemicznych, które należą do glikozydów. Są to metabolity roślinne o gorzkim smaku. (2, 49) Mają zdolność do obniżania napięcia powierzchniowego wody. W wodzie pienią się jak mydło. Tworzą emulsje typu olej w wodzie. Z jednej strony saponiny mogą mieć korzystny wpływ na organizm. Saponiny działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwnowotworowo i moczopędnie. Obniżają poziom cholesterolu we krwi, poprawiają odporność organizmu. Chronią też przed utratą masy kostnej. Jednak mogą wykazywać działanie niepożądane. Posiadają aktywność hemolityczną – przyczyniają się do rozpadu czerwonych krwinek. (2) Na szczęście działanie wysoką temperaturą na warzywa psiankowate dezaktywuje saponiny. (49)

Lektyny również są uważane za substancje antyodżywcze. Lektyny są białkami, które występują w roślinach. Układ pokarmowy człowieka jest przystosowany do trawienia różnych białek roślinnych oraz zwierzęcych. Lektyny mogą być toksyczne, ale pod wpływem długiej obróbki cieplnej zostają zinaktywowane. (49)

Warzywa psiankowate a choroby autoimmunologiczne

Czym są choroby autoimmunologiczne?

Choroby autoimmunologiczne to grupa chorób. W ich przebiegu układ immunologiczny niszczy komórki, tkanki i całe organy gospodarza. Możemy podzielić je na układowe i na takie, które dotyczą tylko jednego organu. Do układowych chorób autoimmunologicznych zalicza się reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń rumieniowaty układowy i zapalenie skórno-mięśniowe. Do chorób dotyczących jednego organu zaliczamy: chorobę Hashimoto, chorobę Gravesa-Basedowa, zapalenie żołądka, celiakię, bielactwo nabyte, cukrzycę typu 1, stwardnienie rozsiane, pęcherzycę zwykłą, miastenię, pierwotne zapalenie dróg żółciowych, autoimmunologiczne zapalenie wątroby, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Leśniowskiego-Crohna.

Na ich rozwój mają wpływ czynniki genetyczne oraz środowiskowe. (50, 52) Do czynników środowiskowych zaliczamy dietę, styl życia, podatność na stres, przebyte infekcje i przyjmowane leki. Choroby autoimmunologiczne występują coraz częściej. Dotyczą 3-8% ogólnej populacji światowej. Częściej dotyczą kobiet niż mężczyzn. (51)

Choroby autoimmunologiczne często są powiązane ze zwiększoną przepuszczalnością bariery jelitowej. Każdego dnia mamy do czynienia z wieloma patogenami: wirusami, bakteriami i grzybami. Odporność organizmu jest zdolnością do rozpoznawania ich i zwalczania. Odporność możemy podzielić na wrodzoną i nabytą. Odporność nabytą uzyskujemy w trakcie życia po kontakcie z patogenami.

Na odporność wrodzoną składają się fizyczne bariery, które stają na drodze patogenom. Mowa tu m.in. o niskim pH skóry i żołądka, bakteriobójczych substancjach zawartych we łzach czy ślinie i o nabłonku błon śluzowych. Błony śluzowe znajdują się np. w nosie, krtani i w przewodzie pokarmowym. Na barierę jelitową składają się komórki nabłonka jelitowego, śluz oraz mikrobiota jelitowa. Bariera jelitowa pozwala na wchłanianie składników odżywczych, witamin i minerałów. Stanowi jednak przeszkodę dla wnikania patogenów.

Między komórkami nabłonka jelitowego występują ścisłe połączenia. Wiele czynników w tym niezdrowa dieta może prowadzić do rozszczelnienia tych połączeń. Często równocześnie dochodzi do zmniejszenia liczby korzystnych bakterii jelitowych na rzecz niekorzystnych. Właśnie taką sytuację nazywamy zwiększoną przepuszczalnością bariery jelitowej. Może ona prowadzić do wchłaniania z jelit do krwiobiegu niestrawionych resztek pokarmowych. Następstwem tego procesu jest rozwój stanu zapalnego w organizmie. Może to prowadzić do rozwoju choroby autoimmunologicznej. (53, 54, 55, 56)

Wpływ warzyw psiankowatych na zdrowie

Co jakiś czas pojawiają się doniesienia o tym, że warzywa psiankowate mogą być szkodliwe. Są szczególnie odradzane osobom z chorobami autoimmunologicznymi. Jednak nie ma na to dowodów naukowych w postaci badań na ludziach.

O szkodliwy wpływ na organizm podejrzewa się m.in. glikoalkaloidy i lektyny. Przypuszcza się, że przyczyniają się one do rozszczelnienia bariery jelitowej. W związku z tym mogłyby wzmagać proces zapalny. A co za tym idzie pogarszać stan osób z chorobami autoimmunologicznymi. Naukowcy przeprowadzili eksperymenty na myszach z nieswoistym zapaleniem jelit. Jest to grupa przewlekłych chorób zapalnych. Należą do niej choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Naukowcy testowali wpływ solaniny i chakoniny na przepuszczalność bariery jelitowej. Stwierdzili, że glikoalkaloidy zwiększają przepuszczalność bariery jelitowej, co pogorszyło stan zdrowia zwierząt. Jednakże podawali wspomniane glikoalkaloidy w dawkach o wiele wyższych, niż występują one w warzywach psiankowatych. (57, 58) Dodatkowo należy wziąć pod uwagę, że część glikoalkaloidów jest inaktywowana w czasie obróbki cieplnej. Poza tym wciąż brakuje badań na ludziach, które potwierdzałyby postawioną hipotezę. 

Podobne badania przeprowadzono z użyciem lektyn i kapsaicyny. Wyniki również wskazywały, że te substancje zwiększają przepuszczalność bariery jelitowej. (61, 62) Jednak tak samo, jak w przypadku glikoalkalodiów brakuje badań na ludziach.

Choroby autoimmunologiczne mogą współwystępować. Przykładowo 5% chorujących na Hashimoto, cierpi równocześnie na celiakię. (59) Choroba Hashimoto często współwystępuje także z nietolerancją nabiału. Osoby chorujące na Hashimoto eliminują ze swojej diety różne pokarmy, aby poprawić stan zdrowia. Jednakże badania ankietowe wykazały, że tylko 1/3 z nich robi to z uwagi na zdiagnozowaną alergię lub nietolerancję pokarmową. Jedynie w takim przypadku jest to uzasadnione i może być pomocne. (60)

Oficjalne zalecenia przy chorobach autoimmunologicznych

Warto zwrócić uwagę jak Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej odnosi się do eliminacji warzyw psiankowatych z diety. Dieta FODMAP jest zalecana dla osób cierpiących na choroby zapalne jelit. (63) FODMAP to akronim od angielskich słów „Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols”. Po polsku oznacza to “Fermentujące Oligosachardy, Disacharydy, Monosacharydy i Poliole”. Jest to grupa krótkołańcuchowych węglowodanów, które szybko fermentują i są słabo wchłanianie w przewodzie pokarmowym. Przyczyniają się do wytwarzania nadmiaru gazów w jelitach. (64, 65) W związku z tym mogą wywoływać objawy występujące w przebiegu chorób zapalnych jelit. Do objawów należą m.in. ból brzucha, biegunka i mdłości. (66) Dlatego też zaleca się wyeliminować na kilka tygodni produkty bogate w FODMAP. Zalecane są produkty o niskiej zawartości FODMAP. Należą do nich m.in. bakłażan, papryka, ziemniaki i pomidory. (64) Wychodzi na to, że warzywa psiankowate są wręcz zalecane w przebiegu choroby autoimmunologicznej.

Przyjrzymy się zaleceniom dla osób zmagających się z chorobami tarczycy. Choroba Hashimoto i choroba Gravesa-Basedowa to choroby autoimmunologiczne. Pierwsza prowadzi do niedoczynności tarczycy, a druga do nadczynności. W zaleceniach dla osób z niedoczynnością tarczycy nie ma informacji o eliminacji warzyw psiankowatych. Osoby chorujące na Hashimoto powinny zwrócić uwagę na odpowiednią podaż m.in. żelaza, cynku, manganu, i witamin z grupy B. (67, 68, 69) Powyższe minerały i witaminy znajdziemy w warzywach psiankowatych. Jeśli chodzi o nadczynność tarczycy, to też nie znajdziemy informacji o eliminacji warzyw psiankowatych. Zaleca się stosować dietę bogatą w antyoksydanty, których warzywa psiankowate zawierają bardzo dużo. (70)

W zaleceniach dotyczących diety dla osób chorujących na RZS znajdziemy informację o ograniczeniu spożywania warzyw psiankowatych. Jednak nie ma mowy o całkowitym wykluczeniu z diety tych produktów. (71)

Alergie i nadwrażliwości

Eliminacje z diety warzyw psiankowatych zaleca się w przypadku stwierdzonej alergii czy nadwrażliwości. Alergia to niepożądana reakcja organizmu na spożyty pokarm. Skutkuje wytworzeniem przeciwciał. Natomiast w przypadku nadwrażliwości pokarmowej w proces nie zawsze jest zaangażowany układ immunologiczny. Termin nadwrażliwość pokarmowa obejmuje alergię pokarmową i nietolerancję pokarmową. Przykładem nietolerancji pokarmowej jest nietolerancja laktozy. (72)

Istnieją badania potwierdzające występowanie alergii na warzywa z rodziny psiankowate. Reakcja alergiczna na pomidory jest rzadka, ale możliwa. Objawia się wystąpieniem pokrzywki, zapalenia skóry, nieżytem nosa i dolegliwościami ze strony układu oddechowego. Możliwy jest też obrzęk krtani i wstrząs anafilaktyczny. U osób z objawami alergii wykryto swoiste przeciwciała. (73) Przeciwciała są również produkowane w odpowiedzi na alergeny zawarte w papryce. (74)

Naukowcy zbadali również przypadek alergii na bakłażana. Objawami alergii były pokrzywka, swędzenie gardła i chrypka. Jednakże u uczulonej osoby nie wykryto przeciwciał. Powodem była bardzo niska masa substancji uczulającej. Wykryto ją w ekstrakcie sporządzonym z bakłażana. (75)

Podsumowanie. Warzywa psiankowate – jeść czy nie?

Warzywa psiankowate są owiane złą sławą z uwagi na niedokładnie przeprowadzone badania. Wiele osób niepotrzebnie wyklucza je z diety. Jest to duży błąd z uwagi na zawarte w nich składniki odżywcze. Stanowią cenne źródło witamin oraz składników mineralnych. Przy tym mają niską wartość kaloryczną. Warzywa psiankowate są bezpieczne dla zdrowia. Część z nich należy poddać odpowiedniej obróbce termicznej. Eliminacja warzyw psiankowatych z diety powinna być uzasadniona potwierdzoną badaniami nietolerancją lub alergią pokarmową.

Bibliografia:

1. http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/
2. Pomilio, B. P., Falzoni, E. M., Vitale, A. A. (2008). Toxic chemical compounds of Solanaceae, NPC 3(4), 593-628
3. Kulczyński, B., Gramza-Michałowska, A. (2014). Kompleks polisacharydowy jagód Goji (Lycium barbarum) jako element fitoterapii – przegląd literatury, Postępy fitoterapii 4, 247-251
4. Puente, L. A., Pinto-Muñoz, C. A., Castro, E. A., Cortés, M. (2011). Physalis peruviana Linnaeus, the multiple properties of a highly functional fruit: A review, Food Research International 44, 1733–1740
5. Moss, G. P., Smith, P. A. S., Tavernier, D. (1995). Glossary of Names of Organic Compounds and Reactive Intermediates Based on Structure, Pure &Appl. Chem., 67(819), 1307-1375,
6. Baldwin, I. T. (1988). Short-term damage-induced increases in tobacco alkaloids protect plants, Oecologia 75, 367-370
7. Ilow, R., Regulska-Ilow, B., Misiewicz, D., Różańska, D., Kowalisko, A., Biernat, J. (2011). Ocena spożycia warzyw i owoców w grupie 50-letnich mieszkańców Wrocławia, Roczn PZH 2011, 62(3), 301-306
8. Korzeniowska-Ginter, R. (2017). Przygotowanie przetworów z warzyw jako przejaw racjonalnej konsumpcji żywności w polskich gospodarstwach domowych, Studia i Prace WNEIZ US 47(3), 257-270
9. Malczyk, E., Całyniuk, Z., Syc, M. (2016) Ocena częstości spożycia warzyw i owoców przez studentów uniwersytetu medycznego w Lublinie, Chem. Toksykol. 49(4), 780-787
10. Całyniuk, B., Bucka, I., Karpe, J., Bucki, B. (2020) Badanie preferencji i częstotliwości spożycia wybranych warzyw wśród studentek dietetyki, Acad. Med. Siles. 74, 60-67
11. Basu, A., Imrhan, V. (2007). Tomatoes versus lycopene in oxidative stress and carcinogenesis: conclusions from clinical trials, European Journal of Clinical Nutrition, 61, 295–303
12. Stahl, W., Sies, H. (2003). Antioxidant activity of carotenoids, Molecular Aspects of Medicine, 24, 345–351
13. Fang, Y., Yang, S., Wu, G. (2002). Free Radicals, Antioxidants, and Nutrition, Nutrition 18, 872– 879
14. Sadowska, A., Świderski, F., Kromołowska, R. (2011). Polifenole – źródło naturalnych przeciwutleniaczy, Postępy techniki przetwórstwa spożywczego 1, 108-111
15. Lane, D. J. R., Richardson, D. R. (2014). The active role of vitamin C in mammalian iron metabolism: Much more than just enhanced iron absorption!, Free Radical Biology and Medicine, 75, 69–83
16. DePhillipo, N. N., Aman, Z. S., Kennedy, M. I., Begley, J. P., Moatshe, LaPrade, F. (2018). Efficacy of Vitamin C Supplementation on Collagen Synthesis and Oxidative Stress After Musculoskeletal Injuries, The Orthopaedic Journal of Sports Medicine, 6(10), 1-9
17. Hemilä, H. (2017). Vitamin C and Infections, Nutrients, 9(339), 1-28
18. Moores, J. (2013). Vitamin C: a wound healing perspective, British Jorunal of Community Noursing, 2013, 6-11
19. Jeznach-Steinhagen, A., Czerwonogrodzka-Senczyna, A. (2013). Postępowanie dietetyczne jako element leczenia zaburzeń płodności u mężczyzn z obniżoną jakością nasienia, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 9(1), 14-19
20. Cicek, N., Eryilmaz, O. G., Sarikaya, E., Gulerman, C., Gene, Y. (2012). Vitamin E effect on controlled ovarian stimulation of unexplained infertile women, J Assist Reprod Genet, 29, 325–328
21. Zaborska A., Krol J., Brodziak A. (2015). Witamina E właściwości i znaczenie dla człowieka, Przemysł spożywczy, 69(12), 28-31
22. Schneider, K. (2005). Chemistry and biology of vitamin E, Nutr. Food Res., 49, 7-30
23. Cieślik, E., Kościej, A. (2012). Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, Probl Hig Epidemiol, 93, 1-7
24. Fekete, K., Beri, C., Trovato, M., Lohner, S., Dullemeijer, C., Souverein, O. W., Cetin, I., Decsi, T. (2012). Effect of folate intake on health outcomes in pregnancy: a systematic review and meta-analysis on birth weight, placental weight and length of gestation, Nutrition Journal, 11(75), 1-8
25. Barua, S., Kuizon, S., Junaid, M. A. (2014). Folic acid supplementation in pregnancy and implications in health and disease, Journal of Biomedical Science, 21(77), 1-9
26. He, F. E., Macgregor, G., A. (2008). Beneficial effects of potassium on human health, Physiologia Plantarum, 133, 725–735.
27. Andre, C. M., Ghislain, M., Bertin, P., Oufir, M., Herrera, M. R., Hoffman, L., … & Evers, D. (2007), Agric. Food Chem., 55, 366-378
28. Czaja, J., Knyszewski, K., Martyniuk, N., Michalska, A., Szefer, P., Lebiedzińska, A. (2016). Zawartość witaminy B6 w wybranych suplementach diety i preparatach leczniczych, Chem. Toksykol., 49(3), 257-260
29. Hsu, J. M. (1964). Interrelations between Vitamin B6 and Hormones, Vitam Horm., 21, 113-134
30. Stover, P. J., & Field, M. S. (2015). Vitamin B-6, Advances in Nutrition, 6(1), 132–133
31. Kułas-Krełowska, M. (2008). Szkodliwy wpływ niedoboru lub nadmiaru witamin na organizm człowieka, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 781, 33-45
32. Maciá, E. (2005). The role of phosphorus in chemical evolution, Soc. Rev., 34, 1-14
33. Iskra, M., Krasińska, B., Tykarski, A. (2013). Magnez — rola fizjologiczna, znaczenie kliniczne niedoboru w nadciśnieniu tętniczym i jego powikłaniach oraz możliwości uzupełniania w organizmie człowieka, Arterial Hypertension, 17(6), 447-459
34. Gupta, C. P. (2014). Role of Iron (Fe) in Body, Journal of Applied Chemistry, 7(11), 38-46
35. Golcz, A., Kozik, E. (2004). Effect of Several Agrotechnical Factors on Vitamin C Content in Pepper (Capsicum annuum L.) and Lettuce (Lactuca sativa L.), Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, 356, 67-75
36. Bortolotti, M., Coccia, G., Grossi, G., Miglioli, M. (2002). The treatment of functional dyspepsia with red pepper, Aliment Pharmacol Ther., 16, 1075–1082
37. Singletary, K. (2011). Red pepper, Overview of Potential Health Benefits, Nutr Today., 46(1), 33-47
38. Naeem, M. Y., Ugur, S. (2019). Nutritional Content and Health Benefits of Eggplant, Turkish Journal of Agriculture – Food Science and Technology, 7(sp3), 31-36
39. Gürbüz, N., Uluişik, S., Frary, A., Frary, A., Doğanlar, S. (2018). Health benefits and bioactive compounds of eggplant, Food Chemistry, 268, 602–610
40. Shea, M. K., Booth, S. L. (2008). Update on the role of vitamin K in skeletal health, Nutrition Reviews, 66(10), 549-557
41. Dowd, P., Ham, S. W., Naganathan, S., & Hershline, R. (1995). The Mechanism of Action of Vitamin K, Annual Review of Nutrition, 15(1), 419–440
42. Szeleszczuk, Ł., Kuras, M. (2014). Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie, Wydz. Farm. WUM, 3, 16-22
43. Michniowski, A., Galas, D., Szyszkowska, A. (2015). Znaczenie jonów manganu w procesach fizjologicznych w organizmach żywych, Edukacja Biologiczna i Środowiskowa, 4, 11-18
44. Szcześniak, M., Grimling, B., Meler, J. (2014). Cynk – pierwiastek zdrowia, Farm Pol, 70(7), 363-366
45. Prema, T. P., & Raghuramulu, N. (1996). Vitamin D3 and its metabolites in the tomato plant, Phytochemistry, 42(3), 617–620
46. Barceloux, D. G. (2009). Potatoes, Tomatoes, and Solanine Toxicity (Solanum tuberosum L., Solanum lycopersicum L.), Dis Mon 55, 391-402
47. Wociór, A., Kostrya, H., Kuśmierczyk, M. (2008). Lektyny żywności, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 6 (61), 16 – 24
48. Othman, Z. A. A., Ahmed, Y. B. H., Habila, M. A., Ghafar, A. A. (2011). Determination of Capsaicin and Dihydrocapsaicin in Capsicum Fruit Samples using High Performance Liquid Chromatography, Molecules 16, 8919-8929
49. Parca, F., Koca, Y. O., Unay, A. (2018). Nutritional and Antinutritional Factors of Some Pulses Seed and Their Effects on Human Health, IJSM 5(4), 331-342
50. Marrack, P., Kappler, J., Kotzin, B., J. (2001). Autoimmune disease: why and where it occurs, Nature Medicine 7(8), 899-905
51. Szczeblowska, D., Hebzda, A., Wojtuń, S. (2011). Choroby autoimmunizacyjne w praktyce lekarskiej, Pediatr Med Rodz , 7(3), 218-222
52. Baumgart, D. C., Sandborn, W. J. (2007). Inflammatory bowel disease: clinical aspects and established and evolving therapies, Lancet, 369, 1641–57
53. König, J., Wells, J., Cani, P. D., García-Ródenas, C. L., MacDonald, T., Mercenier, A., … & Brummer, R. J. (2016). Clinical and Translational Gastroenterology, 7, 1-13
54. Maffeis, A. Martina, M. Corradi, S. Quarella, N. Nori, S. Torriani, M. Plebani, G. Contreas, G.E. Felis, Association between intestinal permeability and faecal microbiota composition in Italian children with beta cell autoimmunity at risk for type 1 diabetes, Diabetes Metab. Res. Rev., 32(7), 700–709.
55. Ławniczek-Wałczyk, A., Orysiak, J., Stobnicka-Kupiec, A. (2020). Wspomaganie dietą układu odpornościowego w walce z infekcją, Bezpieczeństwo pracy, 6, 12-16
56. Vancamelbeke, M., Vermeire, S. (2017). The intestinal barrier: a fundamental role in health and disease, Expert Rev Gastroenterol Hepatol., 11(9), 821–834
57. Patel, B., Schutte, R., Sporns, P., Doyle, J., Jewel, L., Fedorak, R. N. (2002) Potato Glycoalkaloids Adversely Affect Intestinal Permeability and Aggravate Inflammatory Bowel Disease, Inflammatory Bowel Diseases, 8(5), 340–346
58. Iablokov, V., Sydora, B. C., Foshaug, R., Meddings, J., Driedger D., Churchill, T., Fedorak, R. N. (2010). Naturally Occurring Glycoalkaloids in Potatoes Aggravate Intestinal Inflammation in Two Mouse Models of Inflammatory – Bowel Disease, Dig Dis Sci, 55, 3078–3085
59. Florczyk, I., Florczyk, M., Junik, R. (2018). Dieta bezglutenowa a choroba Hashimoto — obecny stan wiedzy, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 9(4), 152–159
60. Konieczny, S., Lange, E., Krusiec, J. (2019). Wpływ diet eliminacyjnych na jakość życia osób z wybranymi chorobami autoimmunologicznymi, Kosmos 68(2), 215-226
61. Carreno-Gómez, B., Woodley, J. F., & Florence, A. T. (1999). Studies on the uptake of tomato lectin nanoparticles in everted gut sacs. International Journal of Pharmaceutics, 183(1), 7–11.
62. Jensen-Jarolim, E., Gajdzik, L., Haberl, I., Kraft, D., Scheiner, O., & Graf, J. (1998). Hot Spices Influence Permeability of Human Intestinal Epithelial Monolayers, The Journal of Nutrition, 128(3), 577–581
63. Zhan, Y., Zhan, Y., & Dai, S. (2018). Is a low FODMAP diet beneficial for patients with inflammatory bowel disease? A meta-analysis and systematic review. Clinical Nutrition, 37(1), 123–129
64. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-fodmap-zasady-i-zastosowanie/
65. Barret, J. S. (2017). How to institute the low-FODMAP diet, Journal of Gastroenterology and Hepatology, 32(1), 8–10
66. Singh, S., Blanchard, A., Walker, J. R., Graff, L. A., Miller, N., Bernstein, C. N. (2011). Common Symptoms and Stressors Among Individuals With Inflammatory Bowel Diseases, Clinical Gastroenterology and Hepatology, 9(9), 769-775
67. Ratajczak, A. E., Moszak, M., Grzymisławski, M (2017). Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto, Piel Zdr Publ., 7(4), 305–311
68. Ertek, S., Cicero, A. F. G., Caglar, O., Erdogan, G. (2010). Relationship between serum zinc levels, thyroid hormones and thyroid volume following successful iodine supplementation, Hormones, 9(3), 263-268
69. Soldin, O. P., Achner, M. (2007). Effects of Manganese on Thyroid Hormone, Neurotoxicology, 28(5), 951–956.
70. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/zalecenia-zywieniowe-w-nadczynnosci-tarczycy/
71. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-rzs-w-punktach/
72. Cielecka, E. K., Dereń, K., Grzegorczyk, A. (2010). Nadwrażliwość pokarmowa, Alergia Astma Immunologia, 15(3), 118-124
73. Zacharisen, M. C., Elms, N. P., Kurup, V. P. (2002). Severe tomato allergy (Lycopersicon esculentum), Allergy Asthma Proc., 23(2), 149-52.
74. Ebner, C., Jensen-Jarolim, E., Leitner, A., & Breiteneder, H. (1998). Characterization of allergens in plant-derived spices: Apiaceae spices, pepper (Piperaceae), and paprika (bell peppers, Solanaceae). Allergy, 53, 52–54
75. Pramod, S. N., Venkatesh, V. P. (2008). Allergy to Eggplant (Solanum melongena) Caused by a Putative Secondary Metabolite, J Investig Allergol Clin Immunol, 18(1), 59-62