Sarkopenia. Czym jest sarkopenia, objawy i zalecenia

Duży odsetek osób w wieku podeszłym wykazuje tendencję do „nadprogramowych kilogramów” mających swój udział w tłuszczowej masie ciała, na rzecz tkanki mięśniowej. Brak ruchu, nieprawidłowa dieta, stres i używki w młodości prowadzą do niekorzystnych skutków zdrowotnych w przyszłości. Jednym ze schorzeń dotykających osoby starsze jest sarkopenia polegająca na narastającej z upływem lat utracie masy mięśniowej i/lub równoczesne osłabienie ich siły.

Czym jest sarkopenia?

Sarkopenia to związana z wiekiem chroniczna utrata masy mięśniowej, która w 2010 roku uznana została za oficjalny zespół geriatryczny. Z języka greckiego termin ten oznacza „stratę ciała”, a pierwszy raz został zasugerowany przez Rosenberga w 1989 roku. Dokładniej obejmuje ona utratę funkcji mięśniowych, a także masy mięśniowej, współwystępujące z wiekiem. Ma charakter wieloczynnikowy. Tak, jak we wszystkich pozostałych komórkach organizmu, białka mięśni ulegają ciągłej degradacji i syntezie. U osób zdrowych procesy te pozostają w równowadze, jednak w wieku podeszłym może dojść do jej zaburzenia.

Przypadłość ta staje się coraz powszechniejsza i coraz bardziej niebezpieczna z uwagi na fakt, iż większość wysokorozwiniętych krajów to populacje starzejące się. Problem ten szczególnie zauważalny jest w środowisku społecznym (szpitale, domy opieki), gdzie chorzy często zapominają o jakimkolwiek ruchu lub nie są w stanie wykonywać go samodzielnie. Warto wspomnieć, iż w 2000 roku w USA na jej terapię wydano ok. 18,5 miliarda dolarów.

Wbrew niektórym domysłom nadwaga nie chroni przed rozwojem przypadłości. Niestety jak dotąd choroba ta jest mało znana, dlatego jej diagnoza bywa rzadka. Niebezpieczeństwo stanowi fakt, iż mięśnie niezbędne są do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jej rozwój związany jest ściśle z ryzykiem kalectwa, ułomności, a także licznych złamań. Przede wszystkim prowadzić może do skróconej długości życia, zwłaszcza u osób charakteryzujących się słabą przyczepnością i wolnym chodem.

Dodatkowo stanowi ona czynnik zniechęcający osoby starsze do utraty masy ciała i zadbania o kondycję ze strachu o nadmierną utratę właśnie mięśni. Współwystępowanie tej przypadłości wraz z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) skutkuje gorszym rokowaniem, dłuższą hospitalizacją oraz w specyficznych przypadkach przedwczesną śmiercią.

Przyczyny sarkopenii

Bez wątpienia częstość zachorowania zwiększa się wraz z wiekiem podobnie jak i wskaźnik utraty mięśni. Jej etiologia jest bardzo skomplikowana.

Do innych predysponujących zachowań zalicza się m.in. brak aktywności fizycznej, choroby przewlekłe, rozwój we wczesnych latach życia, dieta czy specyficzne leczenie farmakologiczne. Zarówno w początkowych okresach choroby, jak i jej progresji dojść może do rozwoju powikłań takich jak: insulinooporność, zaburzenia hormonalne, niedożywienie, wyniszczenie, stan zapalny czy upośledzone wchłanianie niektórych składników pokarmowych.

🔎 Do innych czynników skorelowanych z występowaniem sarkopenii należą: płeć męska, BMI, choroba zwyrodnieniowa stawów, palenie tytoniu, upośledzenie funkcji poznawczych, cukrzyca, depresja i choroby serca [19]

Oczywiście istnieją czynniki żywieniowe wpływające korzystnie na obraz kliniczny chorych. Dotknięci ową przypadłością koniecznie winni zastosować się do określonych zaleceń dietetycznych i ściśle kontrolować masę ciała biorąc pod uwagę zawartość w niej tkanki tłuszczowej oraz mięśniowej.

Otyłość sarkopeniczna

Jeszcze do niedawna uważano, że nadwaga może należeć do czynników chroniących przed wystąpieniem sarkopenii. Stan nadmiernej masy ciała nie jest w żadnym przypadku zalecany i prozdrowotny. Również w tym przypadku okazało się, iż twierdzenia są błędne.

Wówczas powstał termin „otyłość sarkopeniczna”, który miał na celu określenie jednoczesnego występowania otyłości oraz niskiej masy mięśniowej. Przypadłość taka znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia czynnościowego upośledzenia oraz niepełnosprawności fizycznej niż sarkopenia występująca samodzielnie.

Bardzo często występuje równocześnie z nowotworem złośliwym czy reumatoidalnym zapaleniem stawów, gdzie beztłuszczowa masa ciała ulega utraceniu, a tłuszcz zostaje zachowany, niekiedy nawet jego ilość ulega zwiększeniu. Uzyskanie utraty masy ciała u takich osób może okazać się trudne, a niekiedy wręcz niemożliwe bez niepożądanej utraty masy mięśniowej. Dodatkowo stanowi w pewnym sensie czynnik demotywujący chorych otyłych i z nadwagą w walce o utratę nadmiernych kilogramów.

Pamiętać należy, że dieta reedukacyjna zaplanowana przez specjalistę, która cechować się będzie odpowiednym zbilansowaniem składników odżywczych, a także racjonalnym deficytem energetycznym przynieść może odpowiednie efekty. Przyjmuje się, że całkowicie bezpieczny jest spadek o 5-10% początkowej masy ciała i umożliwia on uzyskanie poprawy w chronicznych czynnikach ryzyka rozwoju choroby. Istotna jest również w tym przypadku dbałość o aktywność fizyczną, która rozwijać będzie naszą tkankę mięśniową, przez co obawa o jej redukcję będzie niepotrzebna. Uznawana jest ona za jedną z głównych terapii przypadłości, przynoszącą najlepsze efekty.

Sarkopenia – sposoby na utrzymanie beztłuszczowej masy ciała

Istnieją potencjalne metody leczenia schorzenia. Przede wszystkim liczy się świadomość ludzi w wieku starszym, a także ich bliskich oraz dbałość o ocenę funkcji i masy mięśni podczas wizyt w placówkach zdrowia. Zalicza się do nich także specjalistyczny program ćwiczeń wraz z wprowadzeniem modyfikacji dietetycznych i oczywiście farmakoterapia.

Ćwiczenia

Wielu badaczy skupiało się przez lata na problemie sarkopenii. Okazuje się bowiem, jak już wspomniałam, że niezwykle istotne jest wdrożenie aktywności fizycznej do codziennego stylu życia. Według niektórych badań, zwłaszcza dla starszych kobiet, w celu utrzymania masy mięśniowej najskuteczniejsze są ćwiczenia aerobowe. Z tego względu powinny one stanowić nieodłączny dodatek do diety redukcyjnej kobiet po menopauzie.

Poza tym trening z progresywnym oporem (PRT) stanowi najbardziej przebadaną formę interwencji wysiłkowej o wpływie od umiarkowanego po korzystny na siłę mięśni oraz szybkość chodu. Bez wątpienia osoba aktywna fizycznie w wieku średnim niezwykle pozytywnie oddziałuje na swoje zdrowie w przyszłości i wieku podeszłym.

Podaż energetyczna

Na piedestale postawić winno się prawidłową podaż kaloryczną. Okazuje się bowiem, że większość osób w wieku podeszłym spożywa ok. 50-70% swego zapotrzebowania energetycznego. Spowodowane jest to różnorodnymi czynnikami, m.in. pogorszeniem apetytu, upośledzeniem żucia, niewystarczającą ilością pieniędzy czy brakiem sił i chęci na przygotowywanie posiłków.

Witamina D

Dodatkowo warto pamiętać o witaminie D3, której receptory znajdują się w ludzkim mięśniu szkieletowym, a jej suplementacja wpływa wzmacniająco na siłę mięśni osób starszych.

🔎 Przegląd badań [16] wykazał, że połączenie witaminy D z BCAA może być dodatkowo przydatne w leczeniu sarkopenii i zwiększać aktywność bioenergetyczną i redoks mitochondriów

Białko

Bardzo ważne jest również białko. Zapewnia ono bowiem aminokwasy które natomiast niezbędne są do syntezy mięśni. Co ciekawe niektóre źródła donoszą, iż jeden z nich – leucyna, może aktywować szklaki sygnałowe prowadzące właśnie do syntezy białek. Wykazano widoczny związek między odpowiednim spożyciem białka [1,2 g/kgmc/d], a ilością beztłuszczowej masy ciała. Oczywiście w przypadku ostrej czy chronicznego przebiegu choroby ilość ta może zwiększyć się do 1,5, a nawet 2g (w przypadku ciężkiego niedożywienia).

🔎 Dodajmy, że badacze podkreślają, że należy jak ze wszystkim zachować umiar. O ile pacjenci z sarkopenią mogą poprawić swoją kondycję zdrowotną łącząc trening oporowy z konsumpcją białka, to zbyt duża jego ilość to pewne ryzyko. [18]

Warto w tym miejscu obalić mit, iż białko zwierzęce skutkuje szybszym przyrostem masy beztłuszczowej niż to roślinne. Najnowsze badania sugerują, iż na wzrost siły i wielkości mięśni nie ma wpływu dominujące źródło białka spożywane w diecie. Należy jednak stosować się do zalecanej jego ilości w diecie osób starszych, gdyż wzmożona jego zawartość prowadzić może do stępionej aktywności procesu syntezy protein.

Antyoksydanty

Nie bez znaczenia pozostają antyoksydanty zapobiegające występowaniu zjawiska stresu oksydacyjnego w ustroju uważanego za centralny mechanizm w patogenezie sarkopenii. Uszkodzenia oksydacyjne związane są bowiem z atrofią oraz utratą funkcji mięśni i włókien w schorzeniu.  Dodatkowo akumulacja jądrowych i mitochondrialnych uszkodzeń DNA w jego wyniku ostatecznie upośledza ich funkcję prowadząc do utraty miocytów. Oprócz tego wolne rodniki mogą bezpośrednio uszkadzać tkankę mięśniową oraz wyzwalają ekspresję cytokin dając w efekcie stan zapalny. Właśnie dlatego antyoksydanty tj. witamina E, C i karotenoidy odgrywać powinny istotą rolę w profilaktyce sarkopenii. Te ostatnie dezaktywują reaktywne formy tlenu i mają zdolność do zwiększania siły mięśni.

🔎 Przegląd badań [17] wskazał na szczególną wartość wzbogacenia diety we flawonoidy.

Obserwacje te zgodne są z rosnącą liczbą badań wykazujących, iż wysokie spożycie owoców i warzyw skutkuje redukcją ryzyka rozwoju zapalenia, cukrzycy, nadciśnienia i innych chorób sercowo-naczyniowych, a także sarkopenii. Z tego względu w opisywanej przypadłości bardzo często zalecana jest dieta śródziemnomorska, która oprócz powyższej dyrektywy dopuszcza większy udział w diecie produktów z pełnego ziarna i jednocześnie ograniczoną podaż czerwonego mięsa oraz tłuszczów nasyconych.

Witaminy

Zarówno witamina C, jak i E usprawnia wskaźnik stresu oksydacyjnego, dlatego ich ilość powinna być na poziomie zgodnym z normami, a nawet nieco je przewyższająca. Poza tym witamina E oddziałuje korzystnie na siłę mięśni osób starszych. Kilka źródeł wykazuje jej pozytywne działanie w odwracaniu uszkodzeń mięśni podczas ich rozległego skurczu.

Tłuszcze

Co więcej wykazano, iż olej z ryb łagodzi oporność anaboliczną syntezy białek mięśniowych. Zatem stanowić mogą niejako źródło profilaktyki.

Wapń

Niektóre wyniki sugerują również odwrotny związek między dziennym spożyciem wapnia, a występowaniem sarkopenii u starszych dorosłych.

Magnez

🔎 Badanie Thornton [20] nad interwencjami żywieniowymi w kontekście składników mięśniowych sarkopenii u kobiet wykazał poza powyżej wspomnianymi składnikami również na pozytywny wpływ suplementacji magnezem wraz z witaminą D na syntezę białek mięśniowych, siłę i funkcję mięśni. Warto dodać, że stosowanie samego magnezu nie wykazało takiego wpływu.

Podsumowanie

Podsumowując sarkopenia to schorzenie znacząco pogarszające jakość życia osób w wieku podeszłym oraz zwiększa ryzyko kalectwa, złamań, a nawet przedwczesnej śmierci. Jej rozwojowi możemy zapobiec już w młodości dbając o aktywny tryb życia i prawidłowe żywienie. Ten drugi czynnik niezwykle istotny jest w przypadku osób starszych zdrowych oraz tych chorych, w których diecie szczególną uwagę zwrócić należy na podaż białka, witaminy D, wapnia oraz antyoksydantów. Najważniejsze jest wprowadzenie u tych osób odpowiedniego wysiłku fizycznego, co może wyraźnie poprawić stan chorego.

Literatura

1. Barazzoni R., Bischoff S., Boirie Y., et al.: „Sarcopenic Obesity: Time to Meet the Challenge.”, Obes Facts., 2018.
2. Bjorkman MP., Suominen MH., et al.: Porvoo sarcopenia and nutrition trial: effects of protein supplementation on functional performance in home-dwelling sarcopenic older people – study protocol for a randomized controlled trial.”, Trials., 2013.
3. Costa TM., Costa FM., Moreira CA., et al.: “Sarcopenia in COPD: relationship with COPD severity and prognosis.”, J Bras Pneumol., 2015.
4. Cruz-Jentoft AJ., Baeyens JP., et al.: „Sarcopenia: European consensus on definition and diagnosis: Report of the European Working Group on Sarcopenia in Older People.”, Age Ageing., 2010.
5. Denison HJ., Cooper C., Sayer AA., Robinson SM.: “Prevention and optimal management of sarcopenia: a review of combined exercise and nutrition interventions to improve muscle outcomes in older people.”, Clin Interv Aging., 2015.
6. Doods Rm., Roberts HC., et al.: “The Epidemiology of Sarcopenia.”, J Clin Densitom., 2015.
7. Doods R., Sayer AA.: „Sarcopenia.”, Arq Bras Endocrinol Metabol., 2014.
8. Goisser S., Kemmler W., Porzel S., et al.: “Sarcopenic obesity and complex interventions with nutrition and exercise in community-dwelling older persons–a narrative review.”, Clin Interv Aging., 2015.
9. Landi F., Marzetti E., Martone AM., et al.: Exercise as a remedy for sarcopenia.”, Curr Opin Clin Nutr Metab Care., 2014.
10. Martinez BP., Batista AK., Gomes IB., et al.: “Frequency of sarcopenia and associated factors among hospitalized elderly patients.”, BMC Musculoskelet Disord., 2015.
11. Mason C., Xiao L., et al.: “Influence of diet, exercise, and serum vitamin d on sarcopenia in postmenopausal women.”, Med Sci Sports Exerc., 2013.
12. Milliward DJ.: “Nutrition and sarcopenia: evidence for an interaction.”, Proc Nutr Soc., 2012.
13. Rondanelli M., Faliva M., Monteferrario F., et al.: “Novel insights on nutrient management of sarcopenia in elderly.”, Biomed Res Int., 2015.
14. Seo MH., Kim MK., Park SE., et al.: “The association between daily calcium intake and sarcopenia in older, non-obese Korean adults: the fourth Korea National Health and Nutrition Examination Survey (KNHANES IV) 2009.”, Endocr J., 2013.
15. Yanai H.: “Nutrition for Sarcopenia.”, J Clin Med Res., 2015.
16. Cochet C, Belloni G, Buondonno I, Chiara F, D’Amelio P. The Role of Nutrition in the Treatment of Sarcopenia in Old Patients: From Restoration of Mitochondrial Activity to Improvement of Muscle Performance, a Systematic Review. Nutrients. 2023 Aug 24;15(17):3703. doi: 10.3390/nu15173703. PMID: 37686735; PMCID: PMC10490489.
17. Wu C, Suzuki K. The Effects of Flavonoids on Skeletal Muscle Mass, Muscle Function, and Physical Performance in Individuals with Sarcopenia: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. Nutrients. 2023 Sep 7;15(18):3897. doi: 10.3390/nu15183897. PMID: 37764681; PMCID: PMC10537400.
18. Cheah, K., Cheah, L. Benefits and side effects of protein supplementation and exercise in sarcopenic obesity: A scoping review. Nutr J 22, 52 (2023). https://doi.org/10.1186/s12937-023-00880-7
19. Liu J, Zhu Y, Tan JK, Ismail AH, Ibrahim R, Hassan NH. Factors Associated with Sarcopenia among Elderly Individuals Residing in Community and Nursing Home Settings: A Systematic Review with a Meta-Analysis. Nutrients. 2023 Oct 11;15(20):4335. doi: 10.3390/nu15204335. PMID: 37892411; PMCID: PMC10610239.
20. Thornton M, Sim M, Kennedy MA, Blodgett K, Joseph R, Pojednic R. Nutrition Interventions on Muscle-Related Components of Sarcopenia in Females: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. Calcif Tissue Int. 2024 Jan;114(1):38-52. doi: 10.1007/s00223-023-01157-1. Epub 2023 Dec 3. PMID: 38043101.

• Data pierwotnej publikacji: 24.07.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 21.01.2024