Zespół nocnego jedzenia (NES). Objawy, przyczyny i leczenie

Edukacja żywieniowa w wieku dziecięcym ma decydujący wpływ na późniejsze nawyki żywieniowe. Kluczowym autorytetem w tej kwestii są członkowie najbliższej rodziny, następnie szkoła, a w niej nauczyciele. Źródłem nawyków żywieniowych w społeczeństwie są kultura kraju lub regionu i religia. Na już wpojone nawyki żywieniowe, w dorosłym życiu mogą mieć wpływ presja społeczna, moda, nowości rynkowe, w tym reklamy. Rzadko kiedy wprowadzamy znaczące zmiany w swojej diecie, kiedy nie jest to podparte chęcią zmiany sylwetki. Przez niewłaściwie wprowadzone podstawy zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, wiele osób boryka się z problemami żywieniowymi i chorobami z nich wynikającymi. Jednym z problemów, dotykających takie osoby, może być zespół nocnego jedzenia, inaczej podjadanie w godzinach nocnych [1].

Spis treści:

1. Przyczyny
2. Czym jest NES, czyli Zespół Nocnego Jedzenia?
3. Skala problemu
4. Leczenie
5. Prawidłowa dieta
6. Podsumowanie

Przyczyny

Stres a dieta

Oprócz nawyków żywieniowych na nasz sposób żywienia oddziałuje również stres. Stres może wywoływać szereg różnych chorób m.in. nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia łaknienia – wzrost lub jego brak.

W trakcie narażenia na długotrwały stres nadrzędny wpływ na wzrost łaknienia ma kortyzol, wytwarzany przez nadnercza. Kiedy taki stan utrzymuje się przez dłuższy czas w organizmie, w tkance tłuszczowej kumulują się lipidy. Konsekwencją czego jest nadwaga bądź otyłość.

Spożywanie posiłków sprawia nam przyjemność, a to powoduje aktywacje dopaminy, która częściowo hamuje uwalnianie CHR, co prowadzi do obniżenia poziomu kortyzolu i zmniejszenia odczuwania negatywnych emocji. Efekt ten jest krótkotrwały, dlatego szybko sięgamy po kolejną przekąskę [2].

Sen, otyłość i jedzenie

Niska jakość snu, bezsenność, częste budzenie się w nocy mogą być przyczyną lub skutkiem otyłości. Przeciętna osoba dorosła potrzebuje około 7,5 godziny snu na dobę. To czas potrzebny do regulacji poziomu hormonów. Za krótki czas odpoczynku powoduje obniżenie się stężenia leptyny, zmniejszającej apetyt, oraz zwiększenie stężenia greliny zwiększającej wydzielanie soków trawiennych i pobudzającej apetyt. Osoby, u których czas snu był krótszy od średniej, wykazywały zwiększony apetyt na produkty wysokoenergetyczne, zwłaszcza o wysokiej zawartości węglowodanów.

Zaburzenia żywienia skorelowane z otyłością często współistnieją u osób, które w efekcie zaburzeń snu spożywają posiłki nocą. Spożycie pokarmu powoduje wahania glukozy, co skutkuje wydzieleniem insuliny, a to hamuje procesy regeneracyjne. Efektem takiego trybu życia jest pogłębiający się stan nadwagi, a następnie otyłość [3].

Rozrelugowany tryb życia

Niefizjologiczny rytm pracy dotyczy osób pracujących w różnych trybach zmianowych, obejmujących pracę w dzień oraz w nocy. Zmienność czasu pracy skutkuje brakiem synchronizacji między fizjologicznym rytmem sen-czuwanie i astronomicznym cyklem dzień-noc.

Dodatkowo tryb pracy w systemie nocnym powoduje wydłużenie ekspozycji pracownika na światło dzienne i sztuczne. Skutkuje to zaburzeniem rytmiki okołodobowej procesów fizjologicznych, które finalnie są efektem zespołu długu czasowego. Wieloletnie wystawienie organizmu na takie warunki objawia się rozregulowaniem spójności czasowej procesów rytmicznych zachodzących w układach: krwionośnym, nerwowym, trawiennym, termoregulacyjnym, hormonalnym, immunologicznym.

Tacy pracownicy są zdecydowanie bardziej narażeni na utratę zdrowia, w odniesieniu do osób tej samej płci i w tym samym wieku, pracujących w trybie dziennym.

Skupiając się na zaburzeniach układu trawiennego, pracownicy zmianowi znacznie częściej doświadczają niedyspozycji takich jak biegunka, zaparcia, zgaga, wzdęcia, bóle brzucha, brak łaknienia lub wzmożony apetyt w nietypowych porach. Tłumaczyć to można zmianami rytmiki wydzielania hormonów, kwasów i enzymów trawiennych do aktywności w porze nocnej [4].

Czym jest NES, czyli Zespół Nocnego Jedzenia?

Przy jednocześnie narastającym problemie bezsenności oraz rozwijającą się otyłością wzrasta ryzyko wystąpienia zaburzenia odżywiania związanego ze snem, tzw. zespołu jedzenia nocnego (NES).

Czym jest Zespół Nocnego Jedzenia?

Zespół Nocnego Jedzenia charakteryzuje się występowaniem bezsenności co najmniej 3 razy w tygodniu lub częściej, spożywaniem około połowy dziennego zapotrzebowania kalorycznego na dzień po godzinie 19:00 oraz uczuciem porannego głodu.

Spożywanie posiłku najczęściej wówczas nie jest kojarzone z uczuciem przyjemności.

Badani opisują je jako przymusowe, niepohamowane i kompulsywne. Jednostka chorobowa, jakim jest Zespół Nocnego Jedzenia, związana jest z obniżeniem psychicznej jakości życia, depresją i lękiem, ponieważ stanowi źródło ciągłego stresu [3,5].

Skala problemu NES

Zespół nocnego jedzenia u osób z prawidłową masą ciała zdiagnozowano u około 0,4% badanych. Rozpowszechnienie NES u osób z nadwagą szacuje się na 8,9-10%, natomiast u otyłych 7,9-15%.

🔎 W jednym w badań w Indiach stwierdzono lżejsze lub cięższe objawy NES u 37,3% badanych studentów. Częściej występował on u kobiet i osób z wyższym BMI. Uczestnicy z NES częściej cierpieli również na depresję [8].

Badania donoszą, że kobiety są bardziej narażone na tę jednostkę chorobową, a nieprawidłowości zaczynają się już we wczesnej młodości. Sprzyjające wystąpieniu NES są m.in. takie zaburzenia, jak zespól niespokojnych nóg (RLS), obstrukcyjny bezdech nocny (OSA), zespół okresowych ruchów kończyn. NES może być także skutkiem odstawienia alkoholu, kawy, papierosów, opiatów. Również stres jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia zaburzenia [6].

Leczenie

Osoby z podejrzeniem NES powinny udać się do poradni leczenia zaburzeń snu, gdzie zostaną wykonane badania EEG, EMG, EOG. Leczenie farmaceutyczne przy zastosowaniu leków uspokajających i nasennych ma znikome zastosowanie, rezultaty takiej terapii są mierne. Terapia behawioralna, hipnoterapia i biofeedback okazały się również ogólnie nieskuteczne.

Badania wskazują jednak, że zastosowanie farmakoterapii z psychologicznym wsparciem ma znaczenie w poprawie stanu zdrowia. Poprawę może wywołać także nauka technik relaksacyjnych. Istnieją doniesienia na temat korzystnej roli terapii światłem, przy okazji której obserwowano również utratę masy ciała u otyłych, cierpiących na NES ze współistniejącą depresją [6].

Prawidłowa dieta

Prawidłowe odżywianie wiąże się z dostarczeniem do organizmu składników odżywczych niezbędnych do wytworzenia energii i budowania tkanek oraz prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nadmierne dostarczanie tych składników przez dłuższy okres czasu wiąże się ze wzrostem masy ciała i dalszymi konsekwencjami zdrowotnymi.

Do oszacowania właściwej masy ciała najczęściej stosuje się wskaźnik BMI – Body Mass Index.

BMI to stosunek masy ciała w kilogramach do wzrostu podniesionego do potęgi drugiej w metrach. Jeśli wskaźnik mieści się w zakresie 18,5–24,9 kg/m2, oznacza to prawidłową masę ciała. Wartości poniżej przedziału oznaczają niedowagę. Im wynik poniżej normy tym większa niedowaga bądź wychudzenie, a nawet wygłodzenie. Wartości powyżej przedziału oznaczają nadwagę, a im wartość wskaźnika jest wyższa, tym bardziej posunięte jest stadium otyłości.

Aby zachować zdrowie i właściwą masę ciała Instytut Żywności i Żywienia zgodnie z wymogami Światowej Organizacji Zdrowia opracował dla obywateli 10 zasad racjonalnego żywienia:

• Różnorodność posiłków.
• Aktywność ruchowa.
• Produkty zbożowe powinny być głównym źródłem kalorii.
• Codzienne spożywanie nabiału.
• Jedzenie mięsa z umiarem.
• Codzienne spożywanie warzyw i owoców.
• Ograniczanie tłuszczów zwierzęcych.
• Regularne dostarczanie organizmowi płynów.
• Ograniczanie soli i cukru.
• Unikanie alkoholu [7].

Podsumowanie

Jakość i ilość spożywanych przez nas posiłków ma duży wpływ na zdrowie i rozwój naszego organizmu. Prawidłowe żywienie jest kluczowe w każdym okresie życia, w szczególności w czasie pierwszych lat, kiedy to rozwój organizmu jest najbardziej intensywny.

Na to, jak jemy, ma wpływ wiele czynników. Począwszy od przyzwyczajeń żywieniowych wyniesionych z domu, kultury kraju czy obecnej mody. Na nasze praktyki żywieniowe mogą także wpływać emocje, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. Do tych niepożądanych należy wszędobylski stres, który zaburza funkcjonowanie naszego organizmu.

Ważnym czynnikiem regulującym nasz apetyt jest także prawidłowy sen, dlatego warto zadbać o higienę snu i zapewnić sobie właściwy odpoczynek nocą.

Bibliografia:

1. Ciążyńska J., Prokopczyk A. (2019): Edukacja żywieniowa jako nieodłączny element rozwoju i samorealizacji w XXI wieku. ГУМАНІТАРНИЙ КОРПУС Випуск 27 (2): 129-134.
2. Kozłowska K., Kwiecień M., Rusinek-Prystupa E., Śnieżek A., Winiarska-Mieczan A. (2017): Effect of stress-inducing factors on eating habits. Probl Hig Epidemiol 98 (1): 57-62.
3. Sykut A., Ślusarska B. (2016): Obesity and sleep disorders, feeding pattern disorders and control of factors related to health. Journal of Education, Health and Sport 6 (5): 266-275.
4. Zużewicz K. (2017): Skutki zdrowotne pracy w niefizjologicznym rytmie. Zeszyty Naukowe SGSP 62 (1/2): 127-138.
5. Bersani G., Iannitelli A., Iorio C., Pacitti F., Pompili A., Riccobono G., Rossi R., Stratta P. (2020): Night Eating Syndrome, circadian rhythms and seasonality: a study in a population of Italian university students. Rivista di Psichiatr 55 (1): 47-52.
6. Cubała W., Jakuszkowiak K. (2004): Zespół jedzenia nocnego — rozpowszechnienie, diagnoza i leczeni. Psychiatria 1 (2): 107-111.
7. Bajger B., Brukwicka I., Kollár R., Kollárová M., Kopański Z., Woźniak M. (2015): Health as a resultant of various factors. Journal of Clinical Healthcare 4: 15-20.
8. Murthy G, Gollapalli PK, Jasmine M, Surya BN, P M, P M NKS, Syed R, S V, Sundaraboopathy K, Kumar A. Night Eating Syndrome and Its Association With Depression Among College Students: A Cross-Sectional Study. Cureus. 2024 Dec 20;16(12):e76109. doi: 10.7759/cureus.76109. PMID: 39834971; PMCID: PMC11744212.

• Data pierwotnej publikacji: 10.01.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 27.01.2025