Bioterroryzm żywnościowy

Systemowe zarządzanie bezpieczeństwem żywności zapewnia pełną kontrolę nad łańcuchem żywnościowym. W praktyce oznacza to stałe monitorowanie sekwencji etapów produkcji, przetwórstwa, obrotu i dystrybucji zaczynając od surowca pierwotnego aż po konsumpcję produktu ostatecznego. Zgodnie z przyjętymi normami, konsumenci mają pewność, że spożywana przez nich żywność nie spowoduje uszczerbku ani szkody na ich zdrowiu lub życiu. Społeczeństwo oczekuje, że spożywana przez nich żywność jest bezpieczna, niepowodująca zakażeń ani zatruć pokarmowych.

Pogwałcenie tych norm, celowe, nielegalne użycie czynników biologicznych, wymierzone w kierunku ludności w celu wywarcia określonego wpływu na zachowania, zastraszenie ludności i rządu dla celów politycznych, społecznych, religijnych lub osobistych nazywamy bioterroryzmem żywnościowym. Główne cele działań bioterroryzmu żywnościowego skupiają się na żywności przeznaczonej do spożycia przez społeczeństwo i skażenia jej czynnikami chemicznymi, radioaktywnymi lub biologicznymi.

Dodatki do żywności – czy jest się czego bać?

Czynniki skażenia żywności

Czynnikami chemicznymi nazywamy substancje syntetyczne oraz trucizny pochodzenia naturalnego. Za czynniki radiologiczne uważa się radioaktywne substancje, które przekraczając przyjęte normy, powodują uszkodzenie organizmu.

Za czynniki biologiczne uważane są wszystkie żywe organizmy naturalnie bytujące w środowisku (bakterie, wirusy, grzyby) oraz ich szkodliwe toksyny, mające właściwości chorobotwórcze, przyspieszające psucie lub obniżające jakość pokarmu. Amerykańskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (Center for Disease Control and Prevention – CDC) wydrębniło podział zagrożeń biologicznych na kilka podstawowych grup.

Rodzaje skażeń biologicznych

W grupie A znalazły się najgroźniejsze patogeny, które charakteryzują się wysoką zachorowalnością, śmiertelnością i szybkim czasem rozprzestrzeniania się. Są nimi: wirus ospy prawdziwej (Variola virus), wąglik (Bacillus anthracis), dżuma (Yersinia pestis), tularemia (Francisella tularensis), botulizm (toksyna Clostridium botulinum), wirusy gorączki krwotocznej – filowirusy (Ebola, Marburg) oraz arenawirusy (Lassa, Machupo).

Do grupy B zaliczamy czynniki, które cechują się umiarkowaną zachorowalnością, śmiertelnością i tempem rozprzestrzeniania się. Można wśród nich znaleźć także czynniki wywołujące choroby wśród zwierząt. Są nimi: gorączka Q (Coxiella burnetii), bruceloza (Brucella), nosacizna (Burkholderia pseudomallei), papuzica (Chlamydia psitacci). Choroby, które wywołane są przez przez patogeny żywnościowe : salmonellozy (Salmonella), czerwonka (Shigella dysenteriae), biegunki krwotoczne (E. coli), cholera (Vibrio cholerae) ,toksyna Epsilon (Clostridium perfringens), enterotoksyna gronkowcowa B (Staphylococcus aureus), wirusy zapalenia mózgu oraz toksyna rycynowa (Ricinus communis).

W grupie C można znaleźć mikroorganizmy, które w przyszłości mogą stać się obiektem badań inżynierii genetycznej. Cechuje je perspektywa łatwej produkcji i szybkiego rozprzestrzeniania się wraz z dużą śmiertelnością oraz zachorowalnością.

Dodatkowo wyróżnia się grupę D, która posiada patogeny, które teoretycznie nigdy nie zostaną wykorzystane jako broń biologiczna.

Jakie są cele bioterroryzmu żywnościowego?

Bioterroryzm żywnościowy może być skierowany na dowolny etap łańcucha żywieniowego. Celem ataku może być zanieczyszczenie środowiska, wywołanie chorób pośród ludności, zaburzenie ciągłości procesu dystrybucji, nieprawidłowości ekonomiczne w rolnictwie oraz manipulacja mediami masowymi. Główną rolą świata wirtualnego jest wywołanie wśród społeczeństwa sztucznej paniki, leku, ograniczenie zaufania i wzbudzenie obaw przed utratą bezpieczeństwa.

Żywność traktowana jest jako swoista „broń”, która umiejętnie użyta pozwala na osiągnięcie zamierzonych celów. Następstwami ataku bioterrorystycznego może być epidemia, wywołująca straty ekonomiczno-społeczne lub śmierć dużej liczby osób. Utrata plonów lub hodowli zwierząt rolnych, zwiększają deficyt żywności, prowadzą do podwyżek cen, mogą generować bezrobocie w odpowiednich sektorach przemysłu. Paraliż ekonomiczny i dezorganizacja życia wzmacnia poczucie niestabilności społecznej.

Działania bioterroryzmu żywnościowego skierowane na ludność charakteryzują się groźbą lub użyciem substancji toksycznych lub organizmów patogennych, które ostatecznie wywołują proces chorobotwórczy. Amerykańska Organizacja ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (The US Centers for Disease Control and Prevention) opublikowała oficjalny raport dotyczący drobnoustrojów uznanych za potencjalną „broń”. Zaliczamy do nich między innymi: laseczkę jadu kiełbasianego Clostridium botulinum, pałeczki jelitowe z rodzaju Salmonella spp. i Escherichia coli O157:H7 i przecinkowiec cholery Vibrio cholerae. W przypadku zwierząt hodowlanych najbardziej niebezpiecznymi chorobami są: cholera świń, ptasia grypa, zaraza bydlęca, afrykańska gorączka świń, pryszczyca. Największymi zagrożeniami dla roślin są drobnoustroje wywołujące choroby zbóż (rdza lub zaraza grzybicza pszenicy) lub ryżu (plamica lub zaraza ryżu), rdza kukurydziana lub zaraza ziemniaczana.

Przykłady bioterroryzmu na świecie

W świetle rosnących zagrożeń związanych z bioterroryzmem do tej pory zanotowano sporadyczne działania mające nie do końca wyjaśnioną celowość i pochodzenie.

Między 1964 a 1966 rokiem zanotowano wystąpienie ognisk epidemiologii gorączki tyfoidalnej i czerwonki w placówkach szpitalnych w Japonii. Napoje oraz żywność zostały skażone przez szpitalnego mikrobiologa, a skutkiem tego było zarażenie ponad 100 osób, z których 4 zmarły.

W 1995 roku jedna z japońskich sekt – Aum Shinrikyo – podjęła próbę rozpylenia toksyny botulinowej w tokijskim metrze. Był to dziewiąta – nieudana – próba ataku bioterrorystycznego. Ta sama grupa podjęła próbę rozpylenia gazu neurotoksycznego zawierającego sarin. Kilka tysięcy osób wymagało udzielenia im pomocy. Zginęło 19 osób.

W 1996 roku jeden z pracowników laboratoryjnych w stanie Texas zaraził słodkie wypieki pałeczkami Salmonella dysenteriae i spowodował wystąpienie 12 ognisk chorobowych.

W 1998 roku anonimowa osoba rozesłała po kilku szpitalach w Stanach Zjednoczonych listy zawierające wąglika. Korespondencja była wymierzona na placówki, w których dokonywało się aborcji. 

W 2001 roku niezidentyfikowana dotąd osoba rozesłała listy w New Jersey skażoną przez przetrwalniki wąglika.

W 2002 roku jeden z chińskich właścicieli pojazdu typu „food-truck”, zanieczyścił żywność śniadaniową trutką na szczury. Około 200 osób zostało hospitalizowanych, a 40 osób zmarło.

W 2003 roku jeden z brytyjskich pracowników supermarketów zanieczyścił około 200 funtów wołowiny insektycydem, który w swoim składzie posiadał nikotynę. Ponad 100 osób zostało zatrutych. 

Przepisy prawne w Polsce

Bardzo istotne znaczenie nabiera proces zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony żywności na każdym etapie jej produkcji, przetwarzania surowca, magazynowania, transportowania oraz dystrybucji. Mając na uwadze dobro i ochronę zdrowia społeczeństwa, w Polsce wyodrębniono przepisy regulujące nadzór nad żywnością i żywieniem. Jest nim Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia, która została oficjalnie podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej dnia 14 września 2006 roku oraz opracowana w Instytucie Żywienia i Żywności – „Strategia Bezpieczeństwa Żywności”.

Literatura

1. Gawęcki J., Roszkowski W., Żywienie człowieka a zdrowie publiczne, PWN, 345-349.
2. Czuba K., Kamiński K., Mazurkiewicz M., Różewski F., Skrajnowska D., Tokarz A. Bioterroryzm – zagrożenie, zasady postępowania, regulacje prawne, Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, 2011.
3. Binczycka-Anholcar M., Imiołek A., Bioterroryzm jako jedna z form współczesnego terroryzmu., Hygeia Public Health, 2011, 46, 3, 326-333.