Dieta na regenerację wątroby. Jak wesprzeć pracę wątroby dietą?

Wątroba  to wielofunkcyjny  narząd należący do układu pokarmowego. Jest jednym z najważniejszych i największych gruczołów w naszym organizmie. [1,2]

Położona jest ona w górnej części, jamy brzusznej, pod przeponą, która oddziela ją od podstawy płuc i serca. [2]. Wątroba pełni różnorodne funkcje. Jest zaangażowana w gospodarkę węglowodanową, tłuszczową i białkową, gromadzenie witamin, odtruwanie organizmu, przemiany hemu, wytwarzanie żółci oraz reakcje immunologiczne. [1]

Spis treści:

1. Kiedy należy szczególnie zadbać o wątrobę?
2. Czynniki ryzyka chorób wątroby
3. Choroby wątroby
4. Czy wątroba może się regenerować?
5. Dieta wspomagająca regenerację wątroby
6. Kluczowe zasady diety
7. Specyficzne modyfikacje diety
8. Produkty zalecane
9. Produkty przeciwwskazane
10. Detoks i dieta oczyszczająca – czy działają?
11. Podsumowanie
12. Bibliografia

Kiedy wątroba wymaga uwagi?

Nadmierna eksploatacja i jej uszkodzenie może prowadzić do niewydolności, co wpłynie na cały organizm. [2] Wątroba jest narażona na wiele czynników przyczyniających się do powstania jej niewydolności. Wielu chorobom tego narządu można zapobiegać. Jeśli jednak dojdzie do ich wystąpienia, warto wprowadzić prawidłowe nawyki żywieniowe oraz jadłospis, który umożliwi jej regenerację.

Jak taka dieta powinna wyglądać, jakich produktów należy unikać oraz czy detoks i oczyszczanie organizmu naprawdę działa. Odpowiedzi na te pytania zostały przedstawione w poniższym artykule. 

Czynniki ryzyka chorób wątroby

Wątroba narażona jest na wiele czynników zewnętrznych i wewnętrznych, które mogą przyczyniać się do występowania chorób. Oczywiście, ich wpływ nie jest taki sam na rozwój wszystkich chorób tego narządu, jednak wydają one się mieć największy wpływ na szeroko pojęte patologie wątroby. Są to m.in.:

• otyłość / nadmierna masa ciała [3,4]
• cukrzyca i insulinooporność [3,4]
• czynniki metaboliczne [5]
• czynniki naczyniowe [5]
• czynniki autoimmunologiczne [5]
• czynniki idiopatyczne [5]
• czynniki genetyczne [6]
• nieprawidłowe spożycie cukrów prostych, kwasów tłuszczowych, protein, aminokwasów, witamin i minerałów [7]
• stosowane leki [3,5]
• wirusy hepatotropowe (m.in. wirus zapalenia wątroby typu B, C, D, E) [4,5] 
• toksyny [4,5] 
• alkohol [4,5] 
• wiek [8]
• płeć (np. większość pacjentów z alkoholową chorobą wątroby to mężczyźni, ale kobiety wydają się bardziej podatne na toksyczne działanie alkoholu) [6]
• różnice etniczne [6]
• rasa [3]
• choroby współistniejące [6]
• niedożywienie [8]
• urazy miąższu wątroby [8]
• nieprawidłowe parametry profilu lipidowego [3]
• podwyższony poziom aktywności aminotransferazy alaninowej, dwukrotnie przewyższający górną wartość normy [3]
• stosunek AST/ALT < 1[3]
• zmniejszenie motoryki jelit [3]
• nadmierne spożycie węglowodanów [3]
• nieprawidłowości w rozwoju jelitowej tkanki limfatycznej w młodości [3]
• polimorfizm genu TNF-α [3]
• czynniki związane z operacjami wątroby [8]
• hepatotoksyczność chemioterapii [8]

Najczęstsze choroby wątroby

Choroby wątroby to obszerna grupa patologii. Cechują się one różną patogenezą, intensywnością, objawami oraz epidemiologią. Najczęściej spotykanymi schorzeniami tego narządu są: 

• choroba wątroby związana z alkoholem [9] 
• marskość wątroby [9] 
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) [9] 
• zapalenie wątroby (wirusowe zapalenie wątroby typu A, B, C, D, E, alkoholowe zapalenie wątroby, autoimmunologiczne zapalenie wątroby) [9] 
• hemochromatoza [9] 
• pierwotna marskość żółciowa wątroby [9] 
• toksyczne uszkodzenie wątroby [10]
• stłuszczenie wątroby [2,10]
• uszkodzenie wątroby w mechanizmie włóknienia [10]
• encefalopatia wątrobowa [2]
• nowotwory (rak wątrobowokomórkowy, rak przewodów wewnątrzwątrobowych) [4]

Czy wątroba może się regenerować?

Wątroba jest jednym z najważniejszych gruczołów naszego organizmu. Bierze udział w metabolizmie. Odtruwa organizm, wytwarza białka oraz czynniki krzepnięcia krwi, a także produkuje żółć. Od prawidłowego funkcjonowania tego narządu zależy zdrowie całego organizmu. [11]

Zabezpieczenia rozwinięte w toku ewolucji pozwoliły wątrobie na dalsze wykonywanie złożonych funkcji pomimo uszkodzeń narządowych. [12]

Wątroba ma spore zdolności regenerujące w odpowiedzi na uraz. Istnieje możliwość szybkiej odbudowy jej komórek po zadziałaniu czynników uszkadzających takich jak alkohol, wirusy oraz niektóre leki. [1] W przypadku stłuszczenia lub zapalenia, jeśli zostanie ona odciążona, może się sama zregenerować. [11]

To działanie jest możliwe, pod warunkiem że procesy niszczenia nie przekraczają możliwości naprawczych. [1]

Wątroba regeneruje się poprzez namnażanie komórek i może ulec niemal całkowitej odbudowie. [11]

W miejscu przewlekłych ubytków rozwija się tkanka łączna i kolagen. [1] Regenerację tego narządu można trafniej określić jako hiperplazję wyrównawczą, w której pozostała tkanka wątroby rozszerza się w celu zaspokojenia potrzeb metabolicznych organizmu. W przeciwieństwie do anatomicznej regeneracji rozszerzająca się wątroba nie odzyska swojej pierwotnej, gruboziarnistej struktury anatomicznej. W jej odbudowę zaangażowane są cytokiny, czynniki wzrostu i sieci metaboliczne. [12] Niezwykle pomocne mogą okazać się: zdrowa dieta, wysiłek fizyczny, rezygnacja z alkoholu oraz odstawienie zbędnych leków. [11]

Proces regeneracji umożliwia zastosowanie resekcji wątroby jako leczenia określonych chorób tego narządu, w tym usunięcia choroby nowotworowej. Po resekcji pozostała tkanka wątroby (tj. pozostałość wątroby) regeneruje się, aby utrzymać prawidłową czynność narządu. [13]

Dieta wspomagająca regenerację wątroby – główne zasady

Wybrane jednostki chorobowe wymagają konkretnych zaleceń dietetycznych. Nie istnieje jedna ogólna dieta wątrobowa, gdyż każdy model żywienia powinien być dobrany pod kątem danej choroby i schorzeń współistniejących. W artykule tym skupimy się na diecie, która w sposób ogólny wspomoże funkcjonowanie tego narządu. Warto pamiętać, że każdy przypadek jest indywidualny, wymaga odpowiednich wskazań i dostosowania leczenia do stanu pacjenta. Wybrane jednostki chorobowe mogą mieć różne zalecenia i nieznacznie różnić się od tych przedstawionych w artykule.

Należy pamiętać, że jeśli nie występują powikłania, żywienie ma być zbliżone do prawidłowego. Celem diety powinno być dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, potrzebnych do wyrównania niedoborów i regeneracji komórek wątroby [2] oraz zmniejszenie aktywności procesów katabolicznych, poprawa jakości życia i rokowania, a także zmniejszenie śmiertelności. [5] Zawsze należy uwzględnić zaawansowanie niewydolności narządowej, choroby współistniejące oraz rodzaj zaburzeń. [5, 14] W niektórych schorzeniach dieta nie jest głównym elementem leczenia, ponieważ najważniejsza jest farmakoterapia. Żywienie może mieć natomiast działanie wspomagające. [15]

Kluczowe zasady – dieta wątrobowa

By wesprzeć regenerację wątroby, należy wprowadzić kilka zasad zdrowego stylu życia, które wspomogą funkcjonowanie tego narządu i ewentualnie zmniejszą nasilenie procesów degeneracyjnych. [15]

• Jadłospis powinien zapewnić prawidłowe odżywienie. Na ogół stosuje się dietę normokaloryczną dostosowaną do wzrostu, masy ciała, aktywności fizycznej i zapotrzebowania. [2,14,16] Jeśli występują objawy niedożywienia, należy zwiększyć ilość kalorii odpowiednio do potrzeb pacjenta. [2,5]
• Jeżeli występuje nadwaga lub otyłość, należy dążyć do normalizacji masy ciała. Dieta powinna opierać się na zasadach zdrowego żywienia, a tempo szczuplenia powinno być umiarkowane (by nie nasilić dolegliwości ze strony wątroby) tj. ok. 0,5-1 kg/tydzień. [15,17,18,19] 
• Jadłospis powinien być smaczny i urozmaicony, a wszelkie preferencje oraz inne schorzenia powinny zostać uwzględnione przy jego planowaniu. [2,16,17]
• Posiłki powinny być spożywane regularnie. [2,5,14] Lepiej jadać częściej, ale mniejsze porcje. W dolegliwościach wątroby zaleca się, by w ciągu dnia zjadać 4 – 6 (lub 7) posiłków. [2,5] W miarę możliwości należy ograniczyć podjadanie między daniami. [17]
• Warto zrezygnować ze spożywania alkoholu lub znacznie go ograniczyć. Produkty powstające w trakcie metabolizmu alkoholu mają działanie toksyczne na wątrobę. Substancje te mogą przyczyniać się do rozwoju innych schorzeń tego narządu i utrudniać proces leczenia. [14,15,17]
• Należy zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu. Najlepiej, by podstawę wypijanych w ciągu dnia płynów stanowiła woda. [15,17] 
• Jeśli nie istnieją ku temu przeciwwskazania, warto wprowadzić regularną aktywność fizyczną. [15,16,17,18,19]
• Białko w chorobach wątroby odgrywa istotną rolę. Stymuluje proces regeneracji komórek wątrobowych i zabezpiecza przed odkładaniem się tłuszczu w tym narządzie. [2,15]  Ilość tego składnika w diecie powinna wynosić od 1 g/ kg m.c. do 1,2 g/kg m.c. [2] (lub nawet 1,8 g/ kg m.c. [5]). Podaż białka należy dostosować do stopnia niedożywienia, wydolności nerek i występowania białkomoczu. [5]. 
• Jeśli nie ma ku temu przeciwwskazań, nie istnieje konieczność ograniczenia tłuszczu w diecie. [2,14] 
• Tłuszcze nasycone nie powinny dominować jadłospisu. Warto zamienić je na tłuszcze nienasycone, które znajdziemy w orzechach, nasionach, olejach roślinnych czy rybach. Ograniczyć należy również tłuszcze typu trans. [15,16,17]
• Jeśli nie istnieją ku temu przeciwwskazania, powinno się wybierać węglowodany złożone oraz o niskim indeksie glikemicznym. Pszenne pieczywo, białe makarony, czy rozgotowane potrawy powinny w diecie występować jedynie okazjonalnie. [2,17,18] 
• W miarę możliwości należy zrezygnować z cukrów prostych. Słodycze powinny zostać ograniczone do minimum. [2,17,18] 
• Warzywa i owoce to cenne źródło antyoksydantów i polifenoli, których nie powinno zabraknąć w diecie. [15,16,19] Zaleca się jedzenie surowych warzyw i owoców ze względu na dużą zawartość błonnika. Wpływa on korzystnie na pracę jelit, hamuje apetyt oraz obniża kaloryczność diety (chyba że choroba wymaga obniżenia jego zawartości). Jeśli warzywa są źle tolerowane, należy spożywać je w postaci gotowanej i rozdrobnionej. [2,17] Owoce natomiast w postaci soków przecierów lub w całości, najlepiej bez pestek i skórek. [2]
• Jeśli występują wzdęcia, należy ograniczyć spożycie warzyw kapustnych, strączkowych, cebulowych, buraków, gruszek, czereśni i śliwek. [2]
• W przypadku wystąpienia niedoborów witamin należy je koniecznie wyrównać. Przy chorobach wątroby zaleca się większe spożycie witaminy A, K, C oraz witamin z grupy B. Najlepiej by zapotrzebowanie na te składniki pokryć z produktów spożywczych. [2,5,14] 
• Ilość soli w diecie powinna zostać ograniczona. Zamiast niej można stosować naturalne przyprawy i aromatyczne zioła. [17]
• W przypadku chorób wątroby, cholesterol powinien być ograniczony do <300 mg na dzień. Jeśli występuje hipercholesterolemia, należy przestrzegać bardziej restrykcyjnych norm — do <200 mg/dzień. [18]
• W miarę możliwości należy ograniczyć spożycie produktów wysoko przetworzonych w diecie. Są one bogate w cukry proste, sól, tłuszcz czy substancje konserwujące. Składniki te mogą negatywnie wpływać na funkcjonowanie wątroby. [15,17]
• Należy unikać potraw tłustych i smażonych. Techniki kulinarne, jakie powinny dominować na co dzień to: gotowanie na parze, pieczenie w piekarniku, gotowanie na wodzie, duszenie, przyrządzanie w sosie własnym lub pergaminie. [2,17]
• Należy unikać produktów zepsutych, spleśniałych, zjełczałych czy przygotowanych na przypalonym tłuszczu. [15]
• W przypadku skłonności do wzdęć lub biegunek należy ograniczyć spożycie błonnika, zawartego m.in. w warzywach i owocach ze skórką, otrębach, produktach razowych i grubych kaszach. [2,14] Przy braku restrykcji jego podaż powinna pozostać jak w żywieniu podstawowym [14]
• Jeśli nie ma ku temu przeciwwskazania, istnieje możliwość zastosowania diety DASH lub śródziemnomorskiej, które uznawane są za jedne z najzdrowszych modeli żywieniowych [15,16,19]
• Nie zaleca się stosowania radykalnych diet takich jak dieta Atkinsa, Zone oraz South Beach ze względu na ich wysoką zawartość tłuszczu, białka i szybką utratę masy ciała. Może to przyczynić się do pogorszenia przebiegu choroby. [16] 
• Jeśli występują trudności z utrzymaniem diety, warto pracować nad samokontrolą, ustalić cele, eliminować bariery utrudniające zmianę i opracować (wraz z zespołem terapeutycznym) strategie dotyczące utrzymywania długoterminowych zmian w stylu życia. [18]

Specyficzne modyfikacje diety

Specyficzne objawy i wybrane jednostki chorobowe wymagają modyfikacji sposobu żywienia. Należy pamiętać, że dane schorzenia narzucają konieczność zastosowania odpowiedniego leczenia i prawidłowo dobranej diety. Przedstawione poniżej restrykcje stanowią jedynie pogląd na to, co najczęściej jest modyfikowane w przypadku wybranych chorób wątroby. 

• Ograniczenie podaży tłuszczu — w zaburzeniach wydzielania i zastojach żółci, zaburzeniach wydzielania enzymów trawiennych, w zaostrzonym przewlekłym zapaleniu wątroby oraz stłuszczeniu wątroby [2]
• Dodatkowy posiłek nocny obfitujący w węglowodany — w skłonności do hipoglikemii nocnych w przewlekłych zapaleniach wątroby [2,5]
• Ograniczenie podaży soli/sodu — w ryzyku wystąpienia wodobrzusza, obrzękach [2,5]
• Obniżenie spożycia płynów (1-1,5l w ciągu doby) – w trakcie leczenia wodobrzusza  [2]
• Dieta wysokobiałkowa — w niewyrównanych chorobach wątroby i niedożywieniu  [2]
• Ograniczenie spożycia białka – przy objawach encefalopatii wątrobowej (tj.: zakłócenia snu, spowolnienie psychiczne, dezorientacja, pobudzenie, drżenie dłoni) [2]
• Zastosowanie farmakologicznych preparatów białkowych zawierających aminokwasy o rozgałęzionym łańcuchu bocznym – przy złej tolerancji na białko i zagrożeniu niedoboru białkowego [2,5] 
• Wprowadzenie środków farmakologicznych (takich jak neomycyna, laktuloza, wlewy kwasu glutaminowego i argininy) – w zapobieganiu objawów encefalopatii, zwiększeniu tolerancji na białko [2]
• Dieta łatwostrawna – w stłuszczeniu wątroby, marskości, dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego, przy współistniejących żylakach przełyku [2,5]
• Ograniczenie spożycia błonnika – w skłonności do wzdęć lub biegunek [2]
• Ograniczenie/zaprzestanie suplementacji żelaza (chyba że stwierdzona jest niedokrwistość i było to zalecenie lekarza) – przy wirusowym zapaleniu wątroby typu C [15]
• Wprowadzenie leczenia probiotycznego – w zaburzeniu równowagi flory bakteryjnej [5]

Produkty, po które warto sięgać w przypadku problemów z wątrobą

Są to produkty, które warto wprowadzić do diety, jeśli nie występują ku temu przeciwwskazania lub dietetyk/lekarz nie zdecydował inaczej. 

• Pieczywo pełnoziarniste, kasze, brązowy ryż, makarony, płatki (np. owsiane) [17,20,21]
  Należy zwrócić uwagę, że w niektórych dolegliwościach zamienia się pełnoziarniste produkty na jasne, lekkie pieczywo, biały ryż i cienkie makarony (np. w marskości) [5]
• Chudy nabiał (mleko, jogurty, twaróg) [17,20]
• Chude mięso (kurczak, indyk, cielęcina), wędliny, ryby [5,17,20]
• Oleje roślinne (rzepakowy, oliwa z oliwek, sojowy), margaryny miękkie – w ograniczonych ilościach  [17,20,21]
• Świeże warzywa i owoce – surowe lub gotowane [17,20,21] Niekiedy wskazane spożycie bez skórek i pestek [5]
• Słodycze bez cukru lub o jego obniżonej ilości, takie jak: kompoty, galaretki, musy, sałatki owocowe, koktajle mleczne z owocami, pieczone jabłka [17,20]
• Woda, herbaty, soki owocowe lub warzywne bez cukru (w ograniczonych ilościach) [17,20]
• Delikatne przyprawy (majeranek, kolendra, natka pietruszki, bazylia, koperek, cynamon) [5,17]
• Niezbyt mocna kawa, bez cukru [21]

Produkty, których należy unikać

Może nastąpić konieczność wyeliminowania i unikania większej ilości produktów. W wypadku wszelkich wątpliwości lub występowania chorób wątroby, wymagających postępowania terapeutycznego, wszystkie ograniczenia dotyczące diety należy skonsultować z lekarzem lub dietetykiem.

• Alkohol [2,14,17,21]
• Bardzo ostre przyprawy (papryka ostra, musztarda, ocet, chili) [2,17]
• Sól w dużych ilościach [17]
• Pokarmy wzdymające (kapusta, cebula, rośliny strączkowe, czereśnie, śliwki) – przy występujących wzdęciach [2,5]  
• Pokarmy ciężkostrawne [2]
• Potrawy smażone [2,17] 
• Ciasta i wypieki (zwłaszcza te z dużą zawartością cukru i tłuszczu) [2,17,20]
• Słodycze [2,17,20,21]
• Duża ilość jasnego pieczywa [17,20]
• Tłusty nabiał, śmietana, tłuste sery (żółte, topione, pleśniowe) [5,20]
• Tłuste mięso (wieprzowina, gęsina, baranina), tłuste pasztety, kiełbasa, smażone ryby [5,17,20]
• Smalec, słonina, boczek, twarde margaryny [17,20]
• Fast food, chipsy [20,21]
• Zasmażki, tłuste sosy, majonez [17,20]
• Słodkie, gazowane napoje [17,20]
• Dżemy wysokosłodzone [17]
• Bardzo mocna kawa [17]

Dieta oczyszczająca i detoksykująca – czy to naprawdę działa?

Diety detoksykacyjne lub „odtruwające” to krótkoterminowe interwencje mające na celu wyeliminowanie toksyn z organizmu, promowanie zdrowia i wspomaganie odchudzania. Obejmują one głównie: głodówki, posty sokowe, metody modyfikacji żywności oraz często stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych, witamin, składników mineralnych lub „pokarmów oczyszczających”. Atrakcyjność tego typu diet prawdopodobnie wynika z obietnicy oczyszczenia i odkupienia, które są ideałami głęboko zakorzenionymi w ludzkiej psychologii. [22]

Toksyny w organizmie

W medycynie konwencjonalnej słowo “toksyna” odnosi się zazwyczaj do narkotyków, alkoholu, niektórych leków, produktów przemiany bakterii, pozostałości środków ochrony roślin [2,22]. „Detoks” to proces odzwyczajania pacjentów od substancji uzależniających. Natomiast, w kontekście komercyjnych diet detoksykujących termin ten jest znacznie mniej klarowny.

Obejmujące on zazwyczaj zanieczyszczenia, syntetyczne chemikalia, metale ciężkie, przetworzoną żywność i inne potencjalnie szkodliwe produkty. Przemysł diet oczyszczających wychodzi z założenia, że chemikalia można stanowczo podzielić na te “dobre” i “złe”. Nie uwzględnia on, że to zazwyczaj dawka czyni truciznę. [22]

Diety detoksykujące i oczyszczające

Uzasadnieniem tego typu diet jest fakt, że powinniśmy okresowo usuwać toksyczne substancje z naszego organizmu, aby zachować zdrowie. Głównym celem ich stosowania jest: utrata masy ciała, lepsze trawienie, poprawa kondycji skóry, włosów i paznokci, wzmocnienie układu odpornościowego oraz zwiększona energia. Niestety, koncepcja diet detoksykujących wydaje się mało naukowa. [23]

Istnieją bardzo ograniczone dowody na to, że krótkoterminowe detoksykacje są skuteczną długoterminową strategią odchudzania [24]. Rygorystyczne badania kliniczne diet oczyszczających nie zostały do tej pory przeprowadzone. Dodatkowo doniesienia naukowe nie skupiają się na skuteczności diet detoksykacyjnych w procesie odchudzania. Obecnie nie ma przekonujących dowodów na poparcie stosowania diet detoksykujących w celu kontrolowania masy ciała lub eliminacji toksyn. [22]

Negatywne aspekty detoksów

Stosowanie tego typu diet niesie ze sobą spore ryzyko. Ograniczenie dostarczanej energii wiąże się ze znacznymi niedoborami żywieniowymi. [22]Pozbawienie organizmu kalorii powoduje gromadzenie ketonów, które mogą powodować nudności, odwodnienie, osłabienie, zawroty głowy i drażliwość. [23]

Post, stosowany w celu odtruwania organizmu, może doprowadzić do niedostatecznej podaży białka, witamin, składników mineralnych, zaburzenia równowagi elektrolitowej, kwasicy mleczanowej, a w skrajnych przypadkach do śmierci. [22]

Przedłużający się brak białka może doprowadzić do rozkładu mięśni i osłabienia układu odpornościowego. Szybki spadek masy ciała w trakcie intensywnego, krótkotrwałego postu wynika głównie z utraty wody oraz glikogenu i nie powoduje obniżenia ilości tkanki tłuszczowej. Dodatkowo może nastąpić zmniejszenie energii oraz pogorszenie samopoczucia. [23]

Często osoby chcące “odtruć” organizm rezygnują z pszenicy lub nabiału. Dla pacjentów niemających alergii lub nadwrażliwości pokarmowej ograniczenie tego typu produktów jest niewskazane oraz potencjalnie szkodliwe. [23]

Diety detoksykujące mogą być również związane z przedawkowaniem suplementów, środków przeczyszczających, moczopędnych, a nawet wody. [22] W rzeczywistości niektóre suplementy diety mogą wyrządzić szkodę wątrobie, prowadząc do uszkodzeń wywołanych przez leki, dlatego należy je stosować ostrożnie. [25]

Warto również uwzględnić aspekt ekonomiczny. Diety oczyszczające mogą okazać się niezwykle kosztowne. [22]

Dodatkowo pod koniec rygorystycznych diet detoksykujących zazwyczaj powracają stare, nieprawidłowe nawyki żywieniowe. [23]

Co zamiast detoksów?

Niestety diety detoks to w większości mit, a nie zdrowa, zrównoważona, żywieniowa rzeczywistość. By zadbać o swój organizm i wspomóc jego funkcjonowanie warto wprowadzić zbilansowaną dietę oraz prawidłowe nawyki żywieniowe. W naszym jadłospisie nie powinno zabraknąć różnorodnych, regularnie spożywanych posiłków, produktów pełnoziarnistych, warzyw, owoców, chudego mięsa, ryb (oraz produktów alternatywnych), roślin strączkowych, a także nabiału. [23]Prawidłowe nawyki żywieniowe i poprawnie skonstruowany jadłospis zapewnią wszystkie efekty, które obiecują produkty i diety detoksykujące. [24]

Najlepszą ochroną dla naszej wątroby będzie ograniczenie spożywania alkoholu, utrzymanie prawidłowej masy ciała, wprowadzenie zbilansowanej diety, aktywność fizyczna oraz ochrona przed wirusowym zapaleniem wątroby. Warto również regularnie wykonywać badania krwi. [26] Należy także zapoznać się z czynnikami ryzyka chorób wątroby. Dodatkowo konkretne patologie wątroby wymagają wprowadzenia prawidłowego leczenia pod okiem specjalisty. W tym wypadku żaden detoks nie pomoże. Jeśli wystąpi uszkodzenie wątroby, warto od razu skontaktować się z lekarzem i dietetykiem, by opracować najlepszy plan leczenia. [25]

Czy nasz organizm się sam detoksykuje?

Wątroba to centrum detoksykacji naszego organizmu. Najlepszą rzeczą, jaką można zrobić w celu pozbycia się toksyn, jest zadbanie o ten narząd. [24]

Wątroba posiada funkcje odtruwające. [1] Najczęstszymi toksynami dostającymi się do ustroju są: alkohol, niektóre leki, hormony, pozostałości środków ochrony roślin, konserwanty, produkty przemiany bakterii jelitowych, amoniak – produkt rozpadu białek. Zdrowa wątroba doskonale radzi sobie z neutralizacją toksyn lub przekształcaniem ich w nieaktywne substancje, które zostaną usunięte z organizmu. [2]

Jeżeli funkcjonowanie tego narządu będzie zaburzone, zakłócone zostaną procesy przemiany materii, trawienie, magazynowanie substancji odżywczych oraz wzrośnie ilość wytwarzanego tłuszczu, który odłoży się w wątrobie. Dodatkowo ilość enzymów niezbędnych do odtruwania i detoksykacji ulegnie zmniejszeniu, co może powodować nagromadzenie się tych substancji w organizmie. [2]

Wątroba poradzi sobie z zanieczyszczeniami, o ile jest zdrowa, a jej działanie nie zostało zaburzone. Jeśli zostanie ona uszkodzona, zacznie powoli tracić swoje właściwości i w tym wypadku żadna dieta oczyszczająca nie pomoże.  [24]

Podsumowanie

Wątroba to narząd wielofunkcyjny, który zapewnia prawidłowe funkcjonowanie naszego organizmu. Jest ona narażona na wiele czynników, które mogą przyczynić się do jej uszkodzenia i prowadzić do niewydolności.
Modyfikacja stylu życia, dieta, unikanie zachowań ryzykownych i używek, wykonywanie regularnych badań oraz zapobieganie niedożywieniu — dzięki takim działaniom wspomożemy pracę naszej wątroby. Należy pamiętać, że wybrane jednostki chorobowe wymagają specjalnego traktowania, leczenia i prawidłowo dobranego jadłospisu.

By wspomóc regenerację tego narządu, możemy zastosować kilka ogólnych zasad, które przyczynią się do dobrego samopoczucia, zapobiegną rozwojowi chorób dietozależnych i wspomagają odbudowę wątroby.

Pomimo że coraz częściej słyszy się o detoksach i dietach oczyszczających, to nie są one wskazane. Należy pamiętać, że wątroba to centrum detoksykacji organizmu. Najlepszą rzeczą, jaką możemy zrobić w celu pozbycia się toksyn to zadbanie o ten narząd. Diety, które możemy rozważyć, by poprawić nasze zdrowie i samopoczucie to dieta DASH i śródziemnomorska.

Bibliografia:

1. Juszczyk, J. Wątroba – budowa i funkcje. Pobrano 05.07.2022 z: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50948,watroba-budowa-i-funkcje
2. Korab, T., Konturek, A. Dieta w chorobach wątroby. Pobrane dnia 05.07.2022 z: https://www.narutowicz.krakow.pl/uploaded/FSiBundleContentBlockBundleEntityBlockFilesElement/filePath/578/dieta-w-chorobach-watroby-wyd.ii.pdf 
3. Kargulewicz, A., Stankowiak-Kulpa, H., Grzymisławski, M. (2010). Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie. Nowiny Lekarskie 2010, 79 (5), 410–418
4. Krajowy Rejestr Nowotworów. Wątroba. Pobrano dnia 05.07.2022 z: http://onkologia.org.pl/nowotwory-watroby/
5. Grzymisławski, M. (2019). Dietetyka kliniczna. Warszawa: PZWL
6. Gramenzi, A., Caputo, F., Biselli, M., Kuria, F., Loggi, E., Andreone, P., Bernardi, M. (2006). Review article: alcoholic liver disease – pathophysiological aspects and risk factors. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 24 (8), 1151-1161
7. Yang, W., Zeng, X., Liu, Z., Zhao, Q., Tan, Y., Gao, J., Hong-Lan, L., Xiang, Y. (2020). Diet and liver cancer risk: A narrative review of epidemiological evidence. British Journal of Nutrition, 124(3), 330-340
8. Van den Broek, M. A. J., Olde Damink, S. W. M., Dejong, C. H. C., Lang, H., Malagó, M., Jalan, R., Saner, F. H. (2008). Liver failure after partial hepatic resection: definition, pathophysiology, risk factors and treatment. Liver International, 28 (6), 767-780
9. National Health Service. Liver disease. Pobrano dnia 05.07.2022 z: https://www.nhs.uk/conditions/liver-disease/
10. Bąk, M., Czerniak, M., Kicińska-Krogulska, M., Michowicz, A., Krakowiak, A. (2011). Toksyczne uszkodzenie wątroby – współczesny pogląd na etiopatogenezę. Część I. Medycyna pracy, 62 (1), 47-55
11. Mroczek, M. (2021). Co regeneruje wątrobę? Jak szybko ją odbudować?. Pobrano dnia 05.07.2021 z: https://www.welbi.pl/regeneracja-watroby-ile-trwa-jak-ja-wspomoc/ 
12. Mao, S. A., Glorioso, J. M., Nyberg S. L. (2014).  Liver regeneration. Translational research : the journal of laboratory and clinical medicine, 163 (4), 352-362
13. Starlinger, P., Luyendyk, J. P., Groeneveld, D. J. (2020). Hemostasis and Liver Regeneration. Seminars in thrombosis and hemostasis, 46(6), 735–742
14. Włodarek, D., Lange, E., Kozłowska, L., Głąbska, D. (2014). Dietoterapia. Warszawa: PZWL
15. Siuba-Strzelińska, M. Dieta w leczeniu wirusowego zapalenia wątroby. Pobrano 05.07.2022 z: https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-w-leczeniu-wirusowego-zapalenia-watroby/
16. Kargulewicz, A., Stankowiak-Kulpa, H., Grzymisławski, M. (2010). Leczenie żywieniowej niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Nowiny Lekarskie, 79 (4), 320-329
17. Szpital Uniwersytecki w Krakowie. Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby (NALFD). Pobrano dnia 05.07.2022 z: https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/33-ds-33-dieta-w-niealkoholowym-stluszczeniu-watroby-nalfd/file 
18. Jian-Gao, F., Hai-Xia, C. (2013). Role of diet and nutritional management in non-alcoholic fatty liver disease. Journal of Gastroenterology and Hepatology, 28  (4), 81-87
19. Anania, C., Perla, F. M., Olivero, F., Pacifico, L., Chiesa, C. (2018). Mediterranean diet and nonalcoholic fatty liver disease. World journal of gastroenterology, 24 (19), 2083–2094
20. Jaczewska-Schuetz, J. Produkty zalecane w chorobie stłuszczeniowej wątroby. Pobrano dnia 05.07.2022 z: https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/produkty-zalecane-w-chorobie-stluszczeniowej-watroby/
21. George, E. S., Forsyth, A., Itsiopoulos, C., Nicoll, A. J., Ryan, M., Sood, S., Roberts, S. K., Tierney, A. C. (2018). Practical Dietary Recommendations for the Prevention and Management of Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Adults. Advances in Nutrition, 9 (1), 30-40
22. Klein, A. V., Kiat, H. (2015). Detox diets for toxin elimination and weight management: a critical review of the evidence. Journal of human nutrition and dietetics : the official journal of the British Dietetic Association, 28(6), 675–686
23. Johnson, A. (2006). TheTruth About…Detox Diets. Pobrano dnia 05.07.2022 z: https://www.nhs.uk/livewell/tiredness-and-fatigue/documents/truthdetoxdiets.pdf
24. Alexander, H. (2020). 4 detox myths: Get the facts. Pobrano dnia 05.07.2022 z: https://www.mdanderson.org/cancerwise/the-facts-behind-4-detox-myths-should-you-detox-your-body.h00-159385890.html 
25. Woreta T. A. Detoxing Your Liver: Fact Versus Fiction. Pobrano dnia 05.07.2022 z: https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/detoxing-your-liver-fact-versus-fiction
26. Pearson, Ch. (2022). Look after your liver. Pobrano dnia 05.07.2022 z: https://www.royalsurrey.nhs.uk/news/look-after-your-liver-6695/