Czym jest dyslipidemia? Objawy, rodzaje, leczenie i rekomendowana dieta

Tłuszcze w organizmie człowieka pełnią wiele istotnych funkcji. Są zapasowym materiałem energetycznym, wchodzą w skład błon komórkowych. Są również prekursorami syntezy hormonów steroidowych kory nadnerczy i hormonów płciowych. Wpływają również na wrażenia sensoryczne spożywanej żywności, podnoszą sytość posiłków. Stanowią źródło witamin rozpuszczalnych w tłuszczach [1]. Jednakże tłuszcze mogą niekorzystnie wpływać na skład krwi. W szczególności na występowanie w niej cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL oraz triglicerydów. Podwyższone stężenia tych wskaźników surowicy krwi skutkuje zaburzeniem przebiegu przemian lipidowych w organizmie. W ten sposób mogą prowadzić do rozwoju zmian miażdżycowych [2]. Stan, w którym stężenia lipidów i lipoprotein osocza są zbyt wysokie, określany jest mianem dyslipidemii. Ogół zaburzeń lipidowych można podzielić na: hipercholesterolemię, aterogenną dyslipidemię, mieszaną hiperlipidemię oraz zespół chylomikronemii [3].

Hipercholesterolemia

Hipercholesterolemia jest jednoznaczna ze zwiększonym stężeniem cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w organizmie. Przy czym wyróżnia się hipercholesterolemię pierwotną, wynikającą z czynników genetycznych i żywieniowych. Wyróżnia się też będącą skutkiem innych chorób, hipercholesterolemię wtórną.

🔎 Szacuje się [10], że aż 60% populacji dorosłej w Polsce może mieć problem z poziomem cholesterolu. Oznacza to aż 21 milionów osób

Przyczyny:

Do chorób, mogących spowodować to zaburzenie należą: niedoczynność tarczycy, choroby wątroby przebiegające z cholestazą. Przy tym rodzaju dyslipidemii istnieje szczególne ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Dzieje się tak, ponieważ właśnie cholesterol LDL pełni najistotniejszą funkcję w powstawaniu blaszki miażdżycowej. Do czynników uszkadzających nabłonek wewnętrzny tętnic, przyspieszających przebieg wspomnianych zmian, należy nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu, a także infekcje bakteryjne i wirusowe.

Dyslipidemia aterogenna

Dyslipidemia aterogenna objawia się podwyższonym stężeniem triglicerydów, małym stężeniem HDL cholesterolu oraz nieprawidłową ilością cząsteczek LDL. Najczęściej diagnozowana jest u osób cierpiących na cukrzycę typu 2, otyłość, insulinooporność, a także zespół metaboliczny.

Z tego względu częścią leczenia jest redukcja masy ciała, wyeliminowanie alkoholu w diecie, a także zwiększeniu aktywności fizycznej.

Natomiast rozwój hipertriglicerydemii wynika z oporności mięśni szkieletowych i wątroby na insulinę. Doprowadza to do: nasilonej syntezy triacylogiceroli w wątrobie, wydzielenia lipoprotein o bardzo małej gęstości, a także upośledzenia katabolizmu VLDL [4].

Diagnostyka dyslipidemii

Szybkie rozpoznanie i skuteczne leczenie dyslipidemii stanowi kluczową kwestię w prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego. Zalecane jest, aby wszyscy mężczyźni po 40. roku życia oraz kobiety po 50. roku życia wykonywali badania w kierunku zaburzeń lipidowych [5].

Diagnostyce powinny poddać się również osoby chorujące na cukrzycę, choroby układu krążenia, osoby otyłe czy z chorobą niedokrwienną. Podstawą diagnostyki jest ocena profilu lipidowego – stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL i HDL, a także triglicerydów [6].

Dieta w dyslipidemii – zalecenia żywieniowe

Dieta osób chorujących na dyslipidemię nie różni się od diety osób zdrowych, z wyjątkiem spożycia tłuszczów. W przypadku dyslipidemii aterogennej także węglowodanów. W przypadku hipercholesterolemii należy ograniczyć spożycie tłuszczu poniżej 30% całkowitej dziennej podaży energii, podaży nasyconych kwasów tłuszczowych poniżej 7% oraz cholesterolu pokarmowego poniżej 200 mg na dzień.

Produkty niewskazane

Pacjent powinien unikać masła, twardych margaryn, tłustego mięsa, kiełbas, podrobów czy smalcu.

Ponadto winien wybierać produkty o niższej zawartości tłuszczu (dotyczy w szczególności produktów typu: jogurty, kefiry, śmietany, czy majonezy). Musi też zwracać uwagę na tłuszcze ukryte w wyrobach cukierniczych: czekoladach, tortach, a także lodach. W końcu należy niemalże zupełnie wyeliminować spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych. Obfitują w nie batony, ciastka, krakersy, chipsy, zupy w proszku, a także dania typu fast food [7].

Produkty wskazane

Zalecane ogólne wskazania Piramidy Zdrowego Żywienia – LINK.

Techniki kulinarne

Kluczową rolę odgrywa sposób przygotowania posiłku, gdyż smażenie lub duszenie z wcześniejszym smażeniem istotnie zwiększa spożycie tłuszczu. W razie konieczności należy smażyć krótko, w małej ilości tłuszczu roślinnego, takiego jak olej rzepakowy.

W swojej diecie szczególną uwagę pacjenci powinni skupić na prawidłowym spożyciu kwasów tłuszczowych n-3, czyli kwasu α-linolenowy, eikozapentanowy czy dokozaheksaenowy. Z tego względu zalecana jest rezygnacja z tłuszczy zwierzęcych na poczet tłuszczy roślinnych, obfitujących w jednonienasycone kwasy tłuszczowe i wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-6.

Zdrowe tłuszcze w diecie

Do podstaw profilaktyki dyslipidemii zalicza się dzienne spożycie kwasu α-linolenowego na poziomie minimum 2% energii diety, kwasów z rodziny n-6 na poziomie 5-8% oraz 250-500 mg długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-3. W tym celu polecane są produkty roślinne, takie jak oliwa, olej rzepakowy, olej arachidowy, czy orzechy [8].

Probiotyki

Jednakże prawidłowe żywienie w dyslipidemii nie opiera się wyłącznie na kontroli spożywanych tłuszczy. Istotną rolę odgrywają również bakterie jelitowe. W szczególności dotyczy to Lactobacillus (acidophilus, casei, plantarum) oraz Bifidobacterium bifidum. Mają one zdolność asymilowania cholesterolu, a także rozkładania kwasów żółciowych w jelicie cienkim. Uniemożliwia to ich ponowne wchłanianie.

W związku z tym warto w diecie pacjenta uwzględnić spożycie żywności pre- i probiotycznej, np. kefiru o obniżonej zawartości tłuszczu lub fermentowanych soków warzywnych.

Sterole

Zbliżone do powyższego działanie wykazują sterole. Powodują one bowiem hamowanie wchłaniania cholesterolu w jelitach, co skutkuje zmniejszeniem jego stężenia we krwi. Do naturalnych źródeł steroli należą nasiona, orzechy, niskoprzetworzone produkty zbożowe czy warzywa.

Jednak zawartość fitosteroli, mających kluczowe znaczenie profilaktyczne, jest zbyt niska, ażeby skutecznie mogły odgrywać pożądaną rolę. Z tego względu korzystnie jest włączyć do diety produkty wzbogacane w te składniki, takie jak margaryny. Należy jednak pamiętać, że przy zbyt dużym spożyciu fitosteroli (powyżej 3 g/dzień), obserwuje się zaburzenie wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Dlatego ich spożycie powinno oscylować wokół 2-2,5 g na dzień.

Błonnik

Ostatnim istotnym czynnikiem, mającym wpływ na gospodarkę lipidową w organizmie jest błonnik. Zawarte w nim β-glukany wpływają na wzrost lepkości treści pokarmowej, zmniejszają jelitowy wychwyt cholesterolu oraz nasilają przemiany cholesterolu do kwasów tłuszczowych. Dodatkowo hamują ich reabsorpcję.

Minimalna dzienna dawka błonnika dla osoby dorosłej powinna wynosić minimum 25 g. Najkorzystniejszym źródłem tego składnika są produkty zbożowe, a także nasiona warzywa i owoce.

Witaminy

Należy ponadto zwrócić uwagę na podaż witamin, w szczególności A, E i C, które wykazują działanie antyoksydacyjne. Dzięki temu zapobiegają utlenianiu cząsteczek LDL cholesterolu. Chronią w ten sposób przed zachorowaniem na choroby sercowo-naczyniowe [9].

Podsumowanie

Stosowana dieta i styl życia jest niezwykle istotny w leczeniu i w profilaktyce dyslipidemii. Prawidłowy sposób żywienia wpływa na optymalne stężenie cholesterolu LDL w surowicy krwi. Ograniczając spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu można istotnie zmniejszyć prawdopodobieństwo zmian w organizmie.

Dlatego prawidłowo zbilansowana dieta, obfitująca w wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz sterole roślinne, jest podstawą leczenia zaburzeń lipidowych. Powyższe działania należy wspierać poprzez redukcję masy ciała, a także odpowiednią podaż błonnika i probiotyków. Trwałe zmiany w żywieniu umożliwią prawidłowe funkcjonowanie organizmu, a także przyczynią się do ograniczenia występowania chorób sercowo-naczyniowych.

Bibliografia:

1. Coodley G.O., Jorgensen M., Kirschenbaum J. i inn. (2008). Lowering LDL cholesterol in adults: a prospective, community-based practice initiative. The American Journal of Medicine, 121, s. 604-610.
2. G.B.J. Mancini G. B. J., i in. (2018). Dyslipidemia. Can J Diabetes, 42, s.178–S185.
3. Chang Y., & Robidoux J. (2017). Dyslipidemia management update. Current Opinion in Pharmacology, 33, s. 47–55.
4. Ostrowska L., Orywa K., & Stefańska E. (2018). Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Warszwa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 169 -172.
5. Malczewska-Malec M., Góralska J., Wybrańska I. i in. (2017). Biochemia kliniczna i diagnostyka zaburzeń gospodarki lipidowej. W: A. Dembińska-Kieć, J.W. Naskalski
6. B. Solnica (red), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Wrocław: Edra Urban & Partner.
7. Reguła J. (2009). The role of diet in treatment of lipid metabolism disorders. Acta Scientarum Polonorum Technologia Alimentaria, 8, s. 97-113
8. Sadovsky R., & Kris-Etherton P. (2009). Prescription omega-3-acid ethyl esters for treatment of very high triglycerides. Postgraduate Medicine, 121, s. 145 – 153.
9. Ostrowska L., Orywa K., & Stefańska E. (2018). Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 176-183.
10. Rynek Zdrowia, 60 proc. dorosłych ma wysoki cholesterol. Genetycznie odpowiada za to receptor w wątrobie, dostęp: 27.01.2024

• Data pierwotnej publikacji: 4.05.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 27.01.2024