Produkty odzwierzęce. Co kryje ta nazwa i jak wpływają na zdrowie?

O ile każdy potrafi zidentyfikować produkty odzwierzęce, z których sporządza się rosół czy kiełbasę, to niektórych produktów nie podejrzewamy o pochodzenie zwierzęce. Tak jest w przypadku lanoliny, którą stosują kobiety karmiące na popękane piersi. Pochodzi ona z owczej wełny. Kupując jogurty, często nie zdajemy sobie sprawy, że za czerwone zabarwienie odpowiada koszenila, pozyskiwana z pancerzy owadów. Jak można zauważyć, produkty odzwierzęce nie zawsze są widoczne gołym okiem. 

Co to są produkty odzwierzęce i gdzie można je znaleźć?

Wydawać by się mogło, że odpowiedź jest bardzo prosta. Do produktów odzwierzęcych zaliczymy wszelkie produkty pozyskiwane od zwierząt tj. mięso, mleko, jaja czy miód. Na pewno też słyszeliście o butach, torebkach do produkcji, których wykorzystuje się skórę zwierząt.

W kosmetyce produkty odzwierzęce także znalazły zastosowanie. Śluz ślimaka czy ekstrakt z jego jaj zawarty w kosmetykach jest znany niemal każdemu. Ma on działanie nawilżające, regenerujące oraz hamuje procesy starzenia się skóry. Obok lanoliny i śluzu ze ślimaka znajdziemy również łój zwierzęcy. Stosowany jest do wytwarzania szarych mydeł oraz balsamów. Na opakowaniu znaleźć można go jako „Sodium tallowate”. A czy zastanawialiście się, jaki składnik jest odpowiedzialny za utrzymywanie się perfum na skórze? Mowa o substancji woskowej zwanej ambrą (Ambergris tincture). Pozyskuje się ją z jelita kaszalotów-produkt niestrawności i zaparć. Z norek natomiast pozyskujemy nie tylko futra, ale również olej z ich tkanek podskórnych. Obfituje on w kwas oleopalmitynowy o działaniu łagodzącym oraz zmiękczającym.

Czy wiedzieliście, że w przetwórstwie alkoholowym również wykorzystuje się produkty odzwierzęce? Na przykład do klarowania wina oraz piwa stosuje się wysuszone pęcherze rybie zwane karukiem. W obecnym asortymencie są dostępne także wina wegańskie, które pomijają te praktyki. W kuchni na pewno chociaż raz zetknęliście się z żelatyną, którą wykorzystuje się do zagęszczania. Żelatyna powstaje w procesie gotowania skór, ścięgien lub kości krowy czy świni [1,2,3,4].

Wpływ produktów odzwierzęcych na zdrowie

W tej części dowiecie się, jak produkty odzwierzęce wypływają na organizm człowieka. Czy niosą więcej szkód niż korzyści? A może to weganie popełniają błąd, wykluczając je ze swojej diety? 

Mięso

Budzi ono najwięcej kontrowersji wśród produktów zwierzęcych, jeśli chodzi o jego rolę i znaczenie dla organizmu człowieka. Mięso stanowi cenne źródło pełnowartościowego białka w tym aminokwasów egzogennych. Niezbędne do prawidłowego funkcjonowania są także żelazo, cynk, selen oraz witaminy z grupy B. Jak każdy produkt, tak i mięso można zastąpić innym produktem np.: roślinnym. Jednak jeśli chodzi o żelazo, lepiej przyswajalne jest to pochodzenia zwierzęcego. Bierze ono udział w transporcie tlenu do tkanek i mięśni. Spożywanie mięsa zwłaszcza czerwonego w dużych ilościach sprzyja jednak powstawaniu chorób sercowo-naczyniowych. Na niekorzyść czerwonego mięsa wpływają zawarte w nim nasycone kwasy tłuszczowe oraz cholesterol. Przyczyniają się do rozwoju zmian miażdżycowych, cukrzycy i otyłości [5,6].

Mleko i produkty mleczne

Mleko oraz jego przetwory są głównym źródłem wapnia w diecie. Napoje mleczne typu kefir czy jogurt wspomagają procesy trawienne oraz poprawiają odporność organizmu. Z drugiej strony produkty mleczne typu ser żółty, masło i śmietana zawierają duże ilości nasyconych kwasów tłuszczowych. Może to wpływać na powstawanie chorób sercowo-naczyniowych. Wyjątek stanowić będą odtłuszczone produkty mleczne, po które warto sięgać [6,7]. 

Jaja

Jaja są zasobne w związki biologicznie aktywne tj. fosfolipidy, lizozym, cholinę. Pełnią one w organizmie funkcje antyoksydacyjne oraz antyzapalne. Jaja piętnowane są za zawarty w nich cholesterol, który rzekomo podwyższa cholesterol całkowity we krwi. Pełni on jednak ważną rolę w organizmie, zwłaszcza podczas syntezy witaminy D oraz kwasów żółciowych. W przypadku osób z cukrzycą częste spożycie jajek może przyczyniać się do wystąpienia chorób układu krążenia. Zachowany umiar nie pociąga za sobą negatywnego wpływu na organizm [8]. 

Produkty zwierzęce pomimo wielu cennych składników, spożywane w nadmiarze mogą niekorzystnie wpływać na zdrowie. Mianowicie przyczynią się do wystąpienia chorób dietozależnych w tym otyłości czy cukrzycy. Dla tych produktów istnieją zamienniki z nasion roślin strączkowych, warzyw, owoców czy orzechów. Jednak biodostępność wielu składników odżywczych jest bardziej ograniczona w produktach roślinnych niż w zwierzęcych. Na przykład witamina B12, która występuje w produktach odzwierzęcych, a jej niedobór podnosi stężenie homocysteiny. Ta natomiast jest czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Zatem weganie, niesuplementujący witaminy B12 są bardziej narażeni na choroby układu krążenia niż mięsożercy. Ważnym składnikiem zawartym w produktach zwierzęcych są kwasy tłuszczowe omega-3. Ich źródłem są przede wszystkim tłuste ryby morskie, które przez wegan zostały wykluczone. Kwasy omega-3 są niezbędne do obniżenia ciśnienia tętniczego oraz wpływają na insulinowrażliwość tkanek. Wśród produktów roślinnych kwasy omega-3 znaleźć możemy w oleju mikroalg morskich, a także siemieniu lnianym. W tym przypadku istnieje alternatywna forma zastąpienia produktów odzwierzęcych [5].

Produkty odzwierzęce w modelu diety planetarnej

W 2019 Komisja EAT-Lancet opracowała dietę planetarną, która miała na celu zapobiec katastrofie ekologicznej. Według ich doniesień rolnictwo przyczyniało się do powstawania dużych ilości gazów cieplarnianych, w następstwie ocieplenia klimatu. Produkty zwierzęce wymagają większych nakładów wody niż żywność roślinna. Do wyprodukowania 1 kilograma wołowiny zużywa się 10-30 litrów wody. Naukowcy uznali, że zmiany diety korzystnie wpłyną nie tylko dla globu, ale też i dla ludzkości. Dieta planetarna ma na celu zwalczanie otyłości w krajach wysokorozwiniętych oraz głodu w krajach ubogich.

Założenia diety planetarnej 

Dieta planetarna zakłada optymalne spożycie produktów roślinnych z ograniczeniem żywności odzwierzęcej oraz wysokoprzetworzonej. Wykorzystywane są produkty lokalne oraz sezonowe. Powyższe założenia mają zapobiec wysokiej emisji gazów cieplarnianych oraz hamować niekorzystne zmiany klimatyczne.

Dieta powinna być zbilansowana oraz dopasowana indywidualnie. Należy wybierać węglowodany pełnoziarniste typu brązowy ryż czy pieczywo razowe. Do diety warto włączyć warzywa, owoce, niewielkie ilości nabiału. Źródło białka stanowić powinny rośliny strączkowe (soczewica, soja), a także orzechy. Mięso i jego przetwory powinny zostać ograniczone do 100 g tygodniowo. Tłuszcze należy wybierać pochodzenia roślinnego np.: oliwa z oliwek czy olej słonecznikowy. Ograniczeniu ulegają natomiast nasycone kwasy tłuszczowe (tłuszcze pochodzenia zwierzęcego). Dieta planetarna zakłada ograniczenie cukrów dodanych, maksymalna ilość w ciągu doby wynosi 31 g [9,10].

Podsumowanie

Po produkty odzwierzęce sięgamy każdego dnia, choć nie zawsze w postaci pożywienia. Stanowią one bogactwo wielu składników odżywczych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Alternatywne produkty roślinne świetnie zastępują je w postaci np.: roślinnych steków, wędlin, serów, napojów czy innych. Jednak pod względem zawartości składników odżywczych, wybierane bez dogłębnej analizy składów, mogą okazać się niekompletne. Dlatego też źle zbilansowane diety roślinne będą narażone na deficyty składników pokarmowych. W takim przypadku warto zastanowić się nad suplementacją, która zapobiegnie niedoborom.  Podsumowując produkty odzwierzęce spożywane w umiarkowanej ilości, będą stanowić doskonałe źródło białka, wapnia i witamin z grupy B. Zbilansowana dieta to klucz do zdrowia oraz dobrego samopoczucia. 

Bibliografia:

1. https://sianko.org/ukryte-produkty-odzwierzece-poradnik-dla-wegetarian-i-wegan/
2. Gunia-Krzyżak Agnieszka, Sowa Aleksandra, Piska Kamil, Żelaszczyk Dorota, Marona Henryk: Zaskakujące i niezwykłe składniki współczesnych
   kosmetyków, Farmacja Polska, vol. 77, no. 5, 2021, pp. 287-296, DOI: 10.32383/farmpol/138771
3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Karuk 
4. https://www.peta.org/living/food/animal-ingredients-list/
5. Parol D., Mamcarz A., 2015, Dieta roślinna w kontekście chorób układu sercowo-naczyniowego, Folia Cardiologica, tom 10, nr 2, str. 92-99
6. Krzęcio-Nieczyporuk E., Antosik K., 2015, Spożycie wybranych produktów pochodzenia zwierzęcego a zachorowalność na choroby cywilizacyjne
7. https://mir.krakow.pl/resources/articles/8281/Wartosc%20odzywcza_mleko_i_przetwory_mleczne.pdf
8. Seweryn E., Królewicz E., Stach K., Kustrzeba-Wójcicka I., 2018, Właściwości odżywcze i alergizujące jaj kurzych, Postęp higieny i medycyny doświadczalnej 
9. Healthy Diets From Sustainable Food Systems. Food Planet Health. Summary Report of the EAT-Lancet Commission;https://eatforum.org/content/uploads/2019/01/EATLancet_Commission_Summary_Report.pdf
10. 7 Kongres Żywieniowy, kongres-zywieniowy.waw.pl