Progesteron — rola i dieta wspierająca jego wytwarzanie w organizmie

Progesteron jest żeńskim hormonem płciowym o budowie steroidowej. To jeden z najważniejszych hormonów wytwarzanych przez jajniki. Progesteron wytwarzany jest przez komórki ciałka żółtego w fazie lutealnej i w pierwszych tygodniach ciąży. Na późniejszym etapie ciąży, produkcja progesteronu odbywa się przez łożysko [1]. Progesteron jest również produkowany w korze nadnerczy i jądrach oraz w centralnym układzie nerwowym [1]. W połączeniu z estradiolem pobudza gruczoł mlekowy i przygotowuje go do laktacji [1].

Produkcja progesteronu wykazuje związki z przemianami innych hormonów. Oznacza to, że w następstwie kilku reakcji może być przekształcony w testosteron lub estrogeny. Mogą z niego powstawać także inne hormony, takie jak kortyzol i aldosteron.

Funkcje progesteronu

1. Progesteron w organizmie kobiety jest niezbędny do zapłodnienia i podtrzymania ciąży. Jest niezbędny przy zapłodnieniu, ponieważ wpływa na śluz szyjkowy i powoduje zmniejszenie jego przepuszczalności dla plemników. Odpowiada również za zagnieżdżenie się zarodka w błonie śluzowej macicy. 
2. Jeśli w cyklu miesiączkowym nie dojdzie do zapłodnienia i zagnieżdżenia się zarodka, poziom progesteronu zmniejsza się i występuje tzw. luteoliza ciałka żółtego. W ciałku żółtym dochodzi do odkładanie kolagenu w wyniku działania leukocytów oraz fibroblastów. Obniżenie stężenia progesteronu powoduje złuszczanie się błony śluzowej macicy. W fazie folikularnej (od 1 dnia miesiączki do owulacji – 14 dni) stężenie progesteronu jest niskie, a jajniki produkują głównie estrogeny. Stężenie progesteronu wzrasta na początku owulacji i zapowiada uwolnienie komórki jajowej. Przekształceniu komórki jajowej w ciałko żółte towarzyszy najwyższy poziom progesteronu.
3. Progesteron zmniejsza wrażliwość mięśnia macicy na substancje, które mają właściwości kurczące [1].
4. W drugim i trzecim trymestrze ciąży progesteron odpowiada za relaksację macicy. Neutralizuje działanie oksytocyny (hormonu indukującego skurcze macicy). Obniża również produkcję prostaglandyn, chroniąc przed rozwojem stanu zapalnego [1].
5. Łagodzi tkliwość piersi i chroni przed torbielowatością piersi.
6. Progesteron działa kojąco, zmniejsza niepokój i objawy depresji, wpływa rozluźniająco. Pomaga zlikwidować wahania nastrojów i ułatwia zasypianie.
7. Odpowiada za odprowadzenie nadmiaru płynów z organizmu. Ma działanie moczopędne [2].
8. Progesteron bierze udział w budowaniu kości. Zarówno estrogeny, jak i progesteron biorą czynny udział w ochronie przed osteoporozą. Estrogeny odpowiadają za podtrzymanie siły kości poprzez hamowanie utraty tkanki kostnej. Progesteron pomaga zbudować nową tkankę kostną. Hormony płciowe działają komplementarnie, chronią przed rozwojem osteoporozy [2].
9. Progesteron razem z estrogenem działają tak, aby pozostawać względem siebie w równowadze. Utrata równowagi hormonalnej jest jedną z głównych przyczyn problemów ginekologicznych, takich jak:
   • mięśniaki,
   • bardzo obfite lub nieregularne krwawienia,
   • bolesna menstruacja,
   • endometrioza
   • zespół napięcia przedmiesiączkowego [2].

Jak chronić pęcherzyki jajnikowe i zadbać o prawidłową owulację?

Zadbaj o prawidłową masę ciała

W przypadku nadmiernej masy ciała wystąpienie niepłodności powiązane jest z ilością i rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej. Nadmiar tkanki tłuszczowej powoduje zmiany w dystrybucji i metabolizmie hormonów płciowych [3]. Otyłość trzewna jest powiązana z insulinoopornością oraz hiperinsulinemią, które stanowią główną przyczynę niepłodności wśród kobiet.

Wysoki poziom insuliny utrzymujący się przez długi okres przyczynia się do zwiększenia syntezy i sekrecji androgenów w komórkach jajnika. Pochodzi również do zmniejszenia syntezy globuliny wiążącej hormony płciowe. Zwiększona ekspresja androgenów oraz zaburzenia w wydzielaniu gonadoliberyny i gonadotropin, powodują:

• Nieprawidłowy wzrost pęcherzyków jajnikowych;
• Zaburzenia czynności jajnika;
• Zmniejszenie częstości owulacji [3,4].

Komórki tłuszczowe wydzielają wiele związków biologicznie czynnych (adipokin), które w otyłości mogą być wydzielane nieprawidłowo. Będzie to skutkować obniżeniem płodności [8,9]. Zmniejszone wydzielanie adiponektyny i zwiększone leptyny, rezystyny, IL-6 i TNF alfa wpływają na zaburzenia owulacji oraz upośledzają implantację [5, 6, 7].

U osób zmagających się z otyłych stwierdzono zmniejszone stężenie greliny, hormonu regulującego łaknienie i przemianę materii. Grelina wpływa również na płodność poprzez kontrolę procesu steroidogenezy w jajnikach [8]. W kontekście niepłodności otyłość jest powiązana z obniżeniem wydzielania FSH, LH, zmniejszeniem wydzielania progesteronu przez ciałko żółte, nadprodukcją estrogenów, zespołem policystycznych jajników (PCOS) [9].

Dieta wpływająca na zwiększenie produkcji progesteronu

Antyoksydanty — wspomagają pęcherzyki jajnikowe i podnoszą jakość komórek jajowych

Witaminy antyoksydacyjne, przede wszystkim witaminy A, C i E poprzez swoje działanie zapobiegają wystąpieniu zakażeń dróg rodnych, jak również wpływają na cykl menstruacyjny [11,12]. Rolą antyoksydantów jest zwalczanie w komórkach powstałych w wyniku nadmiernego stresu oksydacyjnego wolnych rodników [10, 11, 14]

Witamina E

Niedobór witaminy E może wpływać na nieprawidłowy stan śródbłonka naczyń krwionośnych, wzrost ryzyka poronień, jak również zaburzenia owulacji [12,13]. Badania przeprowadzone przez Takasaki i.in. (2009) pokazują, że witamina E może zwiększyć poziom progesteronu u kobiet. Wyniki pozwoliły zaobserwować lepszy przepływ krwi ciałka żółtego, aż u 83% pacjentek leczonych witaminą E (600 mg dziennie). U 67% kobiet przyjmujących witaminy E poprawie uległ również szczytowy poziom progesteronu w fazie lutealnej [15].Witamina E jest więc niezbędna dla kobiet borykających się z niskim poziomem progesteronu.

Witamina E dostępna jest w takich produktach spożywczych jak: orzechy laskowe, migdały, nasiona słonecznika, tłuste ryby, oleje roślinne.

Witamina C

Działanie witaminy C przekłada się na prawidłowy wzrost pęcherzyków jajnikowych, przebieg owulacji oraz fazy lutealnej [16]. Hemni i.in.(2003) w swoich badaniach udowodnili, że czynnikiem przyczyniającym się do niskiego poziomu progesteronu może być nadmiar wolnych rodników, czyli atomów lub cząsteczek, które zawierają niesparowane elektrony. Wolne rodniki uszkadzają komórki, a tym samym zakłócają funkcjonowanie organizmu. Przeciwutleniacze, takie jak witamina C, pomagają je neutralizować.  W badaniu przeprowadzonym na 122 kobiet z niskim poziomem progesteronu, wraz z dzienną suplementacją 750 mg witaminy C jego poziom we krwi wzrastał [16].

Badania przeprowadzone przez Hemni i.in. (2003) pokazują, że witamina C może pomóc w podniesieniu poziomu progesteronu i skorygowaniu problemów związanych z fazą lutealną [16].

Źródłem witaminy C jest: Papryka, natka pietruszki, owoce dzikiej róży, owoce jagodowe, owoce cytrusowe.

Witamina D

Receptory dla witaminy D znajdują się m.in. w jajnikach, endometrium oraz łożysku [21,22]. W jajnikach witamina D stymuluje produkcję progesteronu, estradiolu i estronu [23]. W badaniach przeprowadzonych przez Chavarro i.in. (2007) powiązano niedobór witaminy D z występowaniem insulinooporności, hirsutyzmem oraz niepłodnością, szczególnie w zespole PCOS [24].

Witamina B6

Witaminy z grupy B są niezbędnym elementem w walce ze stresem, a także wspierają wątrobę w rozkładaniu produktów ubocznych estrogenu. Wpływa na zmniejszenie dominacji estrogenu i zwiększenie produkcji progesteronu [25].

Źródłem witaminy B6 jest: łosoś, tuńczyk, banany, szpinak, orzechy włoskie, wołowina, kurczak, słodkie ziemniaki, fasola i suszone śliwki [25].

Cynk

Cynk jest jednym z propłodnościowych składników mineralnych. Jest niezbędny do prawidłowej syntezy żeńskich hormonów płciowych. Odpowiada za utrzymania regularnych cykli menstruacyjnych. Cynk odgrywa istotną rolę w produkcji hormonów folikulotropowy przez przysadkę mózgową. Poprawne wydzielanie tych hormonów umożliwia owulację oraz w istotny sposób wpływa na wydzielanie progesteronu.

Źródłami cynku są m.in.: ostrygi, krewetki, wołowina, jagnięcina, wątroba, skorupiaki, nasiona dyni i orzechy nerkowca.

Magnez

Magnez jest niezbędnym składnikiem mineralnym do utrzymania prawidłowego poziomu progesteronu w organizmie. Bierze udział w rozpadzie antagonistycznych metabolitów estrogenu, zmniejszając jednocześnie jego dominację. 

Magnez wspomaga pracę przysadki mózgowej. Reguluje wydzielanie istotnych dla układu rozrodczego kobiety hormonów:

• FSH – odpowiedzialnego za stymulowanie wzrostu pęcherzyków jajnikowych,
• LH – pobudzającego wydzielanie progesteronu przez ciałko żółte
• TSH – wspierającego właściwe funkcje tarczycy.

Magnez najlepiej wchłania się przez skórę. Jest to tzw. droga transdermalna. Magnez można uzupełnić poprzez kąpiele/moczenie stóp w wodzie z chlorkiem magnezu, jak również stosowanie oliwki magnezowej.

Źródłem magnezu są: orzechy nerkowca, zielone warzywa liściaste, nasiona dyni, czarna fasola, soczewica i inne rośliny strączkowe, kakao.

L-arginina

Aminokwas ten znajduje się w wysokobiałkowych pokarmach. L-arginina bierze udział w syntezie tlenku azotu, który rozszerza i rozluźnia tętnice oraz naczynia krwionośne zwiększając przepływ krwi w organizmie. Warunkuje to lepszy przepływ krwi przez ciałko żółte i inne narządy, takie jak jajniki.

Lepszy przepływ krwi przez ciałko żółte jest istotne, ponieważ warunkuje większe wydzielanie progesteronu, poprawia produkcję płynu szyjkowego oraz wpływa na lepszą jakość komórki jajowej.

W badaniach Takasaki i i.in (2009) wykazano, że przyjmowanie 6 g L-argininy na dzień poprawiło przepływ krwi ciałka żółtego u wszystkich badanych kobiet.  U 75% badanych odnotowano również wyższy poziom progesteronu. [15]

Dobre źródła: soczewica i ciecierzyca, ryby, takie jak łosoś, tuńczyk i pstrąg, indyk, kurczak, wieprzowina, pestki dyni, orzechy włoskie i produkty mleczne (jeśli są dobrze tolerowane).

Podsumowanie

Odpowiednia dieta uwzględniająca wszystkie niezbędne składniki odżywcze pełni kluczową funkcję przy zachowaniu równowagi hormonalnej. Niektóre składniki odżywcze mają szczególne znaczenie, ponieważ korzystnie wpływają na pęcherzyki jajnikowe oraz podnoszą jakość komórek jajowych. Witaminy antyoksydacyjne, witaminy z grupy B czy L-arginina mogą w istotny sposób wpłynąć na zwiększenie poziomu progesteronu.

Bibliografia:

1. JAROSŁAW KALINKA Progesteron w profilaktyce porodu przedwczesnego Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 4, zeszyt 1, 6-10, 2011
2. DR MARION GLUCK, VICKI EDGSON, Zdrowe Hormony; 2019
3. Wickiewicz D., Zimmer M.,Otyłość a problem niepłodności u kobiet. Perinatol Neonatol Ginekol 2008; 1(2): 138-140.
4. Barg E.,Rola PPAR w powstawaniu zaburzeń metabolicznych u dzieci urodzonych z niską masą urodzeniową (poniżej 2500g). Pediatr Endocrinol Diabetes Metab 2009; 15(2): 108-113.
5. Chavarro J.E., Willett W.C., Skerrett P.J.,The fertility diet. Mc Grew Hill, New York, 2007.
6. Szostak-Węgierek D.,Sposób żywienia a płodność. Med Wieku Rozwoj 2011; 15(4): 431-436.
7. Siemińska L.,Tkanka tłuszczowa. Patofizjologia, rozmieszczenie, różnice płciowe oraz znaczenie w procesach zapalnych i nowotworowych. Pol J Endocrinol. 2007; 58(4): 330-342.
8. Katulski K., Męczekalski B.,Grelina a płodność. Prz Menopauz. 2012; 1: 26-30.
9. Przysławski J., Górna I., Florek E., Szymanowski K., Rola wybranych składników pożywienia w profilaktyce niepłodności u kobiet.Bromat. Chem. Toksykol., 2010; 138 – 144.
10. Buhling K.J., Grajecki D., The effect of micronutrient supplements on female fertility. Curr Opin Obstet Gynecol. 2013; 25: 173-180.
11. Cetin I., Berti C., Calabrese S. Role of micronutrients in the periconceptional period. Hum Reprod Update. 2010; 16(1): 80-95.
12. Jarosz M., Stoś K., Walkiewicz A., Stolińska H., Wolańska D., Gielecińska I., Kłys W., Przygoda B., Iwanow K. Witaminy. (W) Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, Red. Jarosz M., Wyd. IŻŻ, Warszawa, 2012, 86-122.
13. Raczyński P., Kubik P., Niemiec T. Zalecenia dotyczące suplementacji diety u kobiet podczas planowania ciąży, w ciąży i w czasie karmienia piersią. Ginekol Prakt. 2006; 4: 2-7.
14. Chavarro J.E., Rich-Edwards J.W., Rosner B.A., Willett W.C. Iron intake and risk ovulatory infertility. Obstet Gynecol. 2006; 108: 1145-52.
15. Takasaki, A., Tamura, H., Taniguchi, K., Asada, H., Taketani, T., Matsuoka, A., Yamagata, Y., Shimamura, K., Morioka, H., & Sugino, N. (2009). Luteal blood flow and luteal function. Journal of Ovarian Research, 2(1).
16. Henmi, H., Endo, T., Kitajima, Y., Manase, K., Hata, H., & Kudo, R. (2003). Effects of ascorbic acid supplementation on serum progesterone levels in patients with a luteal phase defect. Fertility and Sterility, 80(2), 459–461.
17. Parikh G, Varadinova M, Suwandhi P, et al. Vitamin D regulates steroidogenesis and insulinlike growth factor binding protein-1 (IGFBP-1) production in human ovarian cells. Horm Metab Res. 2010;42:754-7.
18. Tanamura A, Nomura S, Kurauchi O, Furui T, Mizutani S, Tomoda Y. Purification and characterization of 1,25(OH)2D3 receptor from human placenta. J Obstet Gynaecol. 1995;21:631-9
19. Lerchbaum E., Obermayer-Pietsch B. Vitamin D and fertility: a systematic review. Eur J Endocrinol. 2012; 166: 765-778.
20. Krul-Poel Y.H.M., Snackey C., Louwers Y., Lips P., Lambalk C.B., Laven J.S.E., Simsek S. The role of vitamin D in metabolic disturbances in polycystic ovary syndrome: a systematic review. Eur J Endocrinol. 2013; 169: 853-865.
21. Górna I., Wpływ sposobu żywienia oraz wybranych parametrów stylu życia na płodność i rozrodczość kobiet. Rozprawa doktorska, Poznań 2014.
22. Gaskins, Audrey J. et al.,Diet and fertility: a review. American Journal of Obstetrics & Gynecology.2017;379 – 389.
23. Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, Willett WC., Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility. Obstet Gynecol. 2007;110:1050-8.
24. Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner B, Willett WC.,A prospective study of dairy foods intake and anovulatory infertility. Hum Reprod.2007;22:1340-7
25. G E Abraham Nutritional factors in the etiology of the premenstrual tension syndromes, J Reprod Med . 1983 Jul;28(7):446-64.