Trwa listopad, a więc miesiąc akcji „Movember”, która zwiększa świadomość mężczyzn na temat występujących u nich nowotworów, głównie raka jąder i gruczołu krokowego. Ma ona zachęcić do badań profilaktycznych, a tym samym zagwarantować wczesne wykrycie schorzeń i odpowiednio szybkie wdrożenie leczenia.

Wielu nowotworom możemy zapobiegać również poprzez zmianę stylu życia, także (a może głównie) przez zmianę sposobu żywienia. Czy dotyczy to również wyżej wymienionych nowotworów?

Rak jądra i prostaty – kilka informacji

Rak jądra

Nowotwory jądra stanowią ok. 1-2% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce i na świecie, ale wśród młodych mężczyzn (20-34 lata) jest to już nawet 25% [1]. Leczenie przebiega stosunkowo łatwo i polega na wycięciu jądra (lub jąder) oraz ewentualnej chemio-/radioterapii [2].

Rodzaje raka jąder

Ze względu na rodzaj komórek, w których dochodzi do nowotworzenia, możemy wyróżnić raka nasieniakowatego (najczęstszy), zarodkowego, kosmówkowego (daje przerzuty do odległych organów) i potworniaka, a także wiele innych rodzajów (wszystkie zwykło się grupować jako nienasieniakowate).

Czynniki ryzyka

Poza płcią i wiekiem, czynnikami ryzyka jest też wnętrostwo, występowanie raka w rodzinie, rak drugiego jądra, zaburzenia w rozwoju płci (np. Zespół Klinefeltera)[2].

Rozpoznanie

Rozpoznanie rozpoczyna się od badania fizykalnego (które można i należy wykonywać co jakiś czas samemu), następnie USG i oznaczenia markerów nowotworowych we krwi [2].

Rak prostaty [3]

Dużo powszechniejszy niż rak jądra, a w częstości występowania nowotworów złośliwych w Polsce ustępuje tylko nowotworowi płuc. Najczęściej dotyczy osób po 65. roku życia. W większości przypadków jest to gruczolakorak (95%), rzadziej zmiany o innym podłożu.

Objawy

Początkowe objawy nie różnią się od tych, charakterystycznych dla rozrostu stercza. Pojawia się nagłe parcie na mocz, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza czy częste oddawanie moczu, zwłaszcza nocą. Wraz z zaawansowaniem może pojawić się krwinkomocz, problemy z nerkami i silny ból w lędźwiach.

Rozpoznanie

Rozpoznania dokonuje się na podstawie badania per rectum, oceny stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA) czy badania ultrasonografią przezodbytniczą (TRUS).

Styl życia a nowotwory u mężczyzn

Odpowiednią dietą możemy przeciwdziałać wielu nowotworom, a leczenie żywieniowe często wymaga dostosowania zaleceń do rodzaju nowotworu. Niemniej jednak istnieją ogólne czynności, które warto podjąć, aby dłużej cieszyć się zdrowiem.

Dieta

Bez wątpienia należy do nich zwiększenie ilości spożywanych warzyw. Są one źródłem cennych antyoksydantów i substancji o działaniu przeciwzapalnym, które będą chronić przed zmianami indukowanymi obecnością wolnych rodników i hamować stany zapalne w organizmie.

Podobne działanie wykazują wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, które znajdziemy w oleju rzepakowym, lnianym, orzechach czy tłustych rybach, natomiast zdecydowanie powinno się unikać tłuszczów nasyconych i trans, oraz nie przesadzać z ilością kwasów omega-6 (najlepiej, aby stosunek kwasów n-6 do n-3 był mniejszy niż 2:1).

Ważne będzie także utrzymanie prawidłowej masy ciała (aktywność fizyczna!), odpowiednia podaż błonnika i unikanie produktów bogatych w cukry proste (przede wszystkim słodyczy, ale pamiętajmy także o owocach – nie powinno być ich w diecie więcej niż warzyw).

Oprócz diety, warto zadbać także o odpowiednią ilość ruchu. Regularna aktywność fizyczna zwiększa syntezę związków chroniących przed uszkodzeniami wolnorodnikowymi, a tym samym uodparnia na nie. Prowadzi też do szeroko rozumianego „wzmocnienia” organizmu, co może okazać się niebywale ważne w walce z nowotworem.

Wpływ diety na ryzyko rozwoju raka jądra

Badania nad czynnikami diety, mogącymi mieć wpływ na rozwój lub hamowanie nowotworu jąder, trwają już kilka lat, jednak nadal nie objęto w tej spawie jednogłośnego stanowiska. Swego czasu mówiło się, że nadmiar nabiału w diecie może zwiększać ryzyko zachorowania na raka jąder. Odpowiedzieć w stu procentach na pytanie, czy tak jest, jeszcze się  nie udało, ale nie jest wykluczone, że sprawa bardziej dotyczy serów żółtych i innych produktów mlecznych o dużej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych.

Pod koniec XX wieku miało miejsce badanie, w którym przeanalizowano wpływ różnych składników diety na ryzyko powstania nowotworu [4].

Wzięto w nim pod uwagę całkowitą podaż energii, podaż tłuszczów nasyconych, warzyw, owoców, mleka, mięsa, cholesterolu i błonnika i dla każdego czynnika określono prawdopodobieństwo testowe (w dużym uproszczeniu – wartość p<0,05 świadczy o istotności statystycznej). Wyniki zaprezentowano w tabeli:

Zamieszczone wyniki wskazują na dodatnią korelację pomiędzy energetycznością diety, podażą tłuszczów nasyconych oraz spożyciem mięsa i cholesterolu a ryzykiem zachorowania na nowotwór (osoby zdrowe z grupy kontrolnej spożywały znacznie mniej owych składników, a ich dieta była mniej kaloryczna).

Ujemna korelacja dotyczyła natomiast błonnika, wapnia i warzyw w przypadku nasieniaka – zmniejszone spożycie owocowało większym ryzykiem zachorowania. Można zatem wysnuć wniosek, że największy udział w zwiększaniu ryzyka nowotworzenia mają produkty odzwierzęce, bogate w tłuszcze nasycone i cholesterol.

W nieco nowszej publikacji przebadano ponad sześciuset Kanadyjczyków cierpiących na nowotwór i również przeanalizowano ich sposób żywienia [5]. Grupę kontrolną stanowiło niespełna 800 zdrowych osób. Wyniki, z uwzględnieniem prawdopodobieństwa testowego i prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia (OR, >1 oznacza zwiększone ryzyko nowotworzenia) oraz z uwzględnieniem wielkości spożycia danych produktów (gdzie 5 to bardzo duże spożycie) zaprezentowano poniżej:

Ogólne wyniki wskazują na niekorzystny wpływ dużego spożycia słodkich wypieków i wędlin, zatem ponownie mamy do czynienia z nadmierną podażą nasyconych kwasów tłuszczowych, ale także cukrów prostych. Uczonych zaniepokoił też wysoki współczynnik ryzyka dla nienasieniaków w przypadku spożycia dużych ilości nabiału. Zdecydowali się oni zatem przeanalizować osobno ser żółty, masło, mleko i jaja (które de facto nabiałem nie są). Jedyną, bardzo silną korelację z wystąpieniem nowotworu wykazywał jedynie ser żółty, być może ze względu na spore ilości nasyconych kwasów tłuszczowych.

Dieta przy raku prostaty

W najnowszej pracy przeglądowej poświęconej tematowi raka gruczołu krokowego i diety, przyjrzano się znacznej ilości składników odżywczych i produktów spożywczych.

W jednym z przytaczanych tam badań zaobserwowano zwiększone ryzyko nowotworzenia u osób ze zmniejszoną insulinowrażliwością. Pomocny w zapobieganiu rakowi prostaty może z kolei być zawarty w pomidorach likopen a także kawa, w ilości około 3 filiżanek dziennie.

Podobnie jak w przypadku nowotworów jąder, niekorzystne działanie może wywierać nadmierna podaż czerwonego mięsa, tłustego nabiału i innych źródeł tłuszczów zwierzęcych (bardzo wysokie ryzyko w populacji mężczyzn na Hawajach, którychdieta obfituje w tego rodzaju produkty) [6].

W kilku badaniach wykazano także zależność pomiędzy ryzykiem raka a nieprawidłową masą ciała. U mężczyzn otyłych ryzyko zgonu i powikłań było znacznie większe, jednak paradoksalnie wykazano u nich zmniejszoną zachorowalność [6].

Pozytywnego wpływu nie wykazywała także suplementacja witaminy E (400 IU) i selenu (200 mcg) – zarówno stosowane osobno jak i razem zwiększały ryzyko incydentu nowotworowego o nawet 90%. Ich podaż nie powinna zatem przekraczać poziomu RDA. Korzyści można jednak czerpać ze zwiększonej podaży witaminy D [6].

🔎 Wyższe poziomy cynku mogą mieć ochronną rolę w przypadku raka prostaty, co może być wykorzystane jako interwencja terapeutyczna lub profilaktyczna [8].

🔎 W jednym z badań [9] dowodzono, że dieta ketogeniczna może poprawić skuteczność terapii blokady punktów kontrolnych układu odpornościowego w leczeniu raka prostaty, poprzez zmiany epigenetyczne i immunologiczne. Należy jednak zwrócić uwagę, że nieprawidłowo stosowana może powodować inne problemy zdrowotne i powinna być prowadzona pod okiem specjalisty.

Na koniec jednak dobra wiadomość dla wszystkich miłośników zielonej herbaty – zawarty w jej liściach galusan epigallokatechiny (EGCG) zmniejsza ryzyko choroby, obniża stężenie PSA i indukuje apoptozę komórek nowotworowych, poprzez aktywację białka p53 [7]. Inne flawonoidy zawarte wroślinach mogą wykazywać podobne działanie.

Podsumowanie

Profilaktyczne badania i wczesne reagowanie to bardzo ważny czynnik, gwarantujący sukces w walce z nowotworami. Nie należy jednak zapominać, że równie ważna będzie dieta i aktywność fizyczna, będąca częścią naszego stylu życia. Jego zmiana na lepsze pozwoli wszystkim mężczyznom dłużej cieszyć się zdrowiem i sprawnością oraz zadbać o swoich najbliższych.

Źródła:

1. Krajowy Rejestr Nowotworów – stan na rok 2010, onkologia.org.pl
2. Nowotwory złośliwe jądra – artykuł dra Andrzeja Komorowskiego, Medycyna Praktyczna 2014, mp.pl
3. Rak prostaty – artykuł dra Wojciecha Wysockiego, Medycyna Praktyczna 2014, mp.pl
4. Sigurdson A. J. iwsp.: A Case-Control Study of Diet and Testicular Carcinoma., Nutrition and Cancer 1999
5. Garner, M. J. i wsp.: Dietary risk factors for testicular carcinoma., International Journal of Cancer 2003
6. Ballon-Landa, E., & Parsons, J. K. (2017). Nutrition, physical activity, and lifestyle factors in prostate cancer prevention.,Current Opinion in Urology, 1. 
7. Chhabra C. i wsp.: Prostate cancer chemoprevention by natural agents: Clinical evidence and potential implications., CancerLetters 2018
8. Shahrokhi Nejad S, Golzari Z, Zangiabadian M, Salehi Amniyeh Khozani AA, Ebrahimi R, Nejadghaderi SA, Aletaha A. The association between zinc and prostate cancer development: A systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2024 Mar 20;19(3):e0299398. doi: 10.1371/journal.pone.0299398. PMID: 38507438; PMCID: PMC10954196.
9. Murphy, S., Rahmy, S., Gan, D., Liu, G., Zhu, Y., Manyak, M., … & Lu, X. (2024). Ketogenic diet alters the epigenetic and immune landscape of prostate cancer to overcome resistance to immune checkpoint blockade therapy. Cancer Research, 84(10), 1597-1612.

• Data pierwotnej publikacji: 26.11.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 5.10.2024