Aloes, roślina do zadań specjalnych

Aloes to roślina, pochodząca z krajów śródziemnomorskich. Należy do rodziny sukulentów i jest szeroko rozpowszechniony na wschodzie Afryki, Półwyspie Arabskim, w Chinach oraz na Madagaskarze. Na świecie znanych jest ponad 360 różnych gatunków aloesu, jednak zaledwie 20 z nich wykazuje prozdrowotne działanie. Do najbardziej popularnych gatunków należą aloes drzewiasty (Aloes arborescens Mill.) i aloes zwyczajny (Aloe barbadensis Mill., nazywany również Aloe vera L.). Aloes charakteryzuje się bogactwem różnych substancji bioaktywnych, dzięki czemu jest szeroko wykorzystywany w kosmetologii i farmakologii. Jego stosowanie niesie za sobą szereg prozdrowotnych właściwości – wykazuje on silne działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające, wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego oraz wspomaga utrzymanie prawidłowej masy ciała. [1]

UWAGA: należy podkreślić, że weszło w życie rozporządzenie unijne [5], które wciąga ekstrakty z liści aloesu zawierające pochodne hydroksyantracenu na listę substancji zakazanych w przemyśle spożywczym i suplementach diety. Jego spożycie ma istotne skutki uboczne, wpływa także na wchłanianie leków. Najpoważniejszym zarzutem jest jego potencjalna rakotwórczość. Europejski urząd bezpieczeństwa żywności EFSA wskazał, że nie da się obecnie wyznaczyć dopuszczalnej dawki hydroksyantracenu, więc nie powinien być stosowany jako składnik żywności w ogóle – przyp. redakcji

Kilka słów o aloesie

Aloes jest odporny na suszę. Rośnie na terenach pustynnych, półpustynnych i sawannach. Posiada on rozgałęzione lub nierozgałęzione pędy oraz rozetę mięsistych, ostro zakończonych liści, które zawierają mleczny sok o żółtej lub brązowej barwie. W okresie kwitnienia aloes wytwarza długi pęd, zakończony dzwonkowatymi kwiatami o różowopomarańczowym kolorze. Zbiory grubych, szarozielonych liści mają miejsce po ok. 3-4 latach, kiedy obserwuje się optymalną zawartość składników biologicznie aktywnych. [1,2]

Miąższ znajdujący się wewnątrz liści aloesu składa się w 96% z wody. Pozostałe 4% stanowią składniki odżywcze odpowiedzialne za jego prozdrowotne działanie. Do najważniejszych bioaktywnych substancji zawartych w aloesie należą: polisacharydy, glikoproteiny, enzymy roślinne oraz związki polifenolowe.

Stanowi on także bogate źródło witamin z grupy B, witaminy C oraz mikroelementów, tj.: sód, potas, wapń, magnez, fosfor, cynk, żelazo, chrom, mangan, miedź, kobalt, nikiel, molibden, stront i bar. Substancje te wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwbólowe, grzybobójcze, immunosupresyjne, przeczyszczające oraz chronią przed promieniowaniem ultrafioletowym. [1, 3]

Prozdrowotne działanie aloesu

Uroda

Aloes posiada szerokie zastosowanie w kosmetologii, dermatologii oraz farmakologii – stanowi on składnik kremów, toników, maseczek, szamponów, balsamów, a nawet dezodorantów. Produkty te wykazują działanie nawilżające oraz łagodzą stany zapalne skóry.

Skóra

Polisacharydy i glikoproteiny zawarte w miąższu aloesowym występują naturalnie również w skórze człowieka. Wspomagają one prawidłowe funkcjonowanie bariery ochronnej naskórka – zapewniają integralność białek oraz struktur lipidowych, tworząc spoiwo międzykomórkowe. Co więcej, ułatwiają wiązanie wody w skórze, utrzymując prawidłową wilgotność i zapobiegając jej przesuszaniu, łagodzą podrażnienia skóry oraz wykazują działanie osłaniające. Produkty zawierające żel aloesowy świetnie sprawdzą się u osób ze skórą wrażliwą i trądzikową – związki bioaktywne zawarte w miąższu aloesowym pobudzają odnowę naskórka, likwidują przebarwienia, wypryski i wysięki skórne oraz chronią naszą skórę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. Aloes stosowany miejscowo wykazuje działanie odkażające, przeciwzapalne i ściągające, dzięki czemu skóra staje nawilżona, jędrna i wygładzona.

Warto również wiedzieć, że maści z dodatkiem aloesu są pomocne przy łagodzeniu świądu spowodowanego ukąszeniami owadów oraz podrażnień skóry wywołanych oparzeniami słonecznymi. Stosowane są także w przypadku odmrożeń – hamują syntezę tromboksanu, który gromadząc się w uszkodzonych tkankach, powoduje martwicę.

Włosy

Aloes znajduje również szerokie zastosowania w preparatach pielęgnacyjnych do włosów. Aloes wzmacnia i uelastycznia włosy, zapobiega ich nadmiernemu wypadaniu, jest pomocny w walce z łupieżem oraz wykazuje działanie nawilżające.

Jako ciekawostkę warto dodać, że aloes neutralizuje przykry zapach potu oraz wykazuje działanie antybakteryjne. Dzięki temu stanowi on składnik naturalnych dezodorantów.

Jama ustna

Aloes sprawdza się również w leczeniu chorób przyzębia i śluzówki jamy ustnej. Maści aloesowe przyspieszają proces gojenia się ran i oparzeń znajdujących się w jamie ustnej. Łagodzą obrzęki oraz ból zęba.

Układ kostno-mięśniowy

Aloesowe okłady można stosować jako wsparcie w leczeniu chorób stawów. Polecane są również na bolące, przemęczone mięśnie, gdyż wykazują działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Przewód pokarmowy

W badaniach stwierdzono korzystny wpływ aloesu na pracę przewodu pokarmowego. Zawarte w nim składniki bioaktywne stanowią świetną pożywkę dla bakterii jelitowych. Sprzyja to rozwojowi „dobrej” mikroflory probiotycznej, która hamuje rozwój bakterii chorobotwórczych. Co więcej, aloes wpływa na regulację pracy jelit oraz pomaga unormować rytm wypróżnień i zawartość wody w kale. Wykazuje działanie przeczyszczające, co pozwala zapobiegać i leczyć zaparcia, które bardzo często są efektem błędów dietetycznych (wysoko przetworzona żywność, niedostateczna ilość błonnika).

Aloes stosowany był wspomagająco w zaburzeniach funkcji wątroby, gdzie działał jako środek żółciotwórczy i żółciopędny. Jest również przydatny w leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy – łagodzi ból, ułatwia trawienie pokarmów, wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe, przyspieszając gojenie się nadżerek i owrzodzeń. Analogicznie zaleca się go także w przypadku leczenia zespołu jelita drażliwego oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Układ odpornościowy

Aloes działa jak naturalny antybiotyk. Hamuje rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych oraz wykazuje działanie bakteriostatyczne. Powoduje efekt przeciwzapalny, hamując konwersję kwasu arachidonowego do jego metabolitów, które inicjują i uczestniczą w procesach zapalnych. Polisacharydy zawarte w aloesowym miąższu biorą udział w inicjowaniu reakcji obronnych oraz wspierają procesy regeneracyjne organizmu. Dzięki takim właściwościom aloes jest składnikiem środków wzmacniających w stanach osłabienia organizmu oraz preparatów stosowanych podczas rekonwalescencji po długich i ciężkich chorobach.

Gospodarka lipidowo-węglowodanowa

Wśród prozdrowotnych właściwości aloesu znajduje się także pozytywny wpływ na pracę gospodarki lipidowo–węglowodanowej. Zalecany jest on w profilaktyce i leczeniu otyłości i cukrzycy, które w dzisiejszych czasach są problemem ludzi w każdym wieku. Dzięki wysokiej zawartości wapnia, aloes pomaga w regulacji wydzielania insuliny i tym samym umożliwia wyrównanie poziomu glukozy we krwi. Wapń zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, ogranicza syntezę kwasów tłuszczowych oraz aktywuje uwalnianie nadmiaru trójglicerydów z komórek tłuszczowych. W regulacji przemiany węglowodanów w organizmie uczestniczą również chrom, który współdziała z insuliną oraz witaminy z grupy B, działające synergistycznie wraz chromem. Zatem wapń, chrom oraz witaminy z grupy B zawarte w aloesie przyczyniają się do spadku poziomu glukozy we krwi. Co więcej, wysoka zawartość błonnika w aloesowym miąższu wspiera utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi oraz pomaga w osiągnięciu prawidłowej masy ciała. [1, 2, 3]

Produkty na bazie aloesu

Na rynku dostępna jest szeroka gama produktów i preparatów zawierających aloes. Znajduje on zastosowanie w kosmetologii, farmakologii oraz w przemyśle spożywczym. Dodaje się go do szamponów, maseczek i odżywek do włosów. Regularne stosowanie tych produktów wzmacnia i nawilża włosy, ułatwia ich rozczesywanie i zapobiega nadmiernemu „puszeniu się” niesfornych kosmyków.

Aloes wchodzi również w skład kremów do twarzy, balsamów do ciała, pomadek ochronnych do ust, antyperspirantów oraz kremów do opalania. Jest również składnikiem środków farmakologicznych używanych w leczeniu łuszczycy, preparatów stosowanych przy nawracających infekcjach dróg oddechowych, maści łagodzących świąd po ukąszeniach owadów oraz preparatów przeciwtrądzikowych.

Czy są przeciwwskazania do stosowania aloesu?

Regularne spożywanie produktów zawierających aloes wykazywało w badaniach wiele korzyści zdrowotnych. Niemniej jego nadmierna konsumpcja może wywołać silne działanie przeczyszczające (biegunka – nadmierna utrata wody i elektrolitów), prowadzi do stanów zapalnych jelit, przedłuża czas krwawienia miesiączkowego oraz utrudnia wchłanianie składników odżywczych w przewodzie pokarmowym. [2]

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę bogactwo pielęgnacyjnych właściwości aloesu, można nazywać go „cudowną rośliną”. Pomaga również zatroszczyć się o naszą urodę – nawilża, regeneruje i chroni. Co więcej, może zdobić wnętrza naszych domów i mieszkań, jako roślina doniczkowa.

Bibliografia:

1. Cieślik E., Turcza K. (2015) Właściwości prozdrowotne aloesu zwyczajnego Aloe vera (L.) Webb. (Aloe barbadensis Mill.). Kraków: Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Post Fitoter 2015; (16)2: 117-124
2. Hęś, M., Dziedzic, K., Górecka, D., Jędrusek-Golińska, A., & Gujska, E. (2019). Aloe vera (L.) Webb.: Natural Sources of Antioxidants – A Review. Plant foods for human nutrition (Dordrecht, Netherlands), 74(3), 255–265. https://doi.org/10.1007/s11130-019-00747-5
3. E. Cieślik, K. Turcza, Właściwości prozdrowotne aloesu zwyczajnego Aloe vera (L.) Webb. (Aloe barbadensis Mill.), Postępy Fitoterapii 2/2015, http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2015/08/pf_2015_117-124.pdf 
4. A. Nowak, M. Popko, A. Klimowicz, Preparaty pochodzenia roślinnego w pielęgnacji skóry u chorych z łuszczycą,  Postępy Fitoterapii 4/2016, http://www.czytelniamedyczna.pl/5825,preparaty-pochodzenia-roslinnego-w-pielegnacji-skory-u-chorych-z-luszczyca.html 
5. https://www.gov.pl/web/gis/substancje-i-surowce-roslinne-ktore-nie-powinny-byc-stosowane-w-suplementach-diety-diety

• Data pierwotnej publikacji: 15.03.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 28.09.2022