Czarny ryż, czyli król wśród ryżów. Właściwości i wartości odżywcze

W tym artykule dowiesz się, dlaczego czarny ryż określa się mianem ryżu królewskiego. Poznasz korzyści zdrowotne wynikające ze spożycia czarnego ryżu oraz jego zastosowanie jako żywności funkcjonalnej. Dowiesz się także, z czym go spożywać oraz jak gotować.

Obszar przeznaczony pod uprawę czarnego ryżu obejmuje wiele regionów Azji, jednak historia jego udomowienia pozostaje niejasna. W niektórych tekstach dotyczących starożytnych Chin czarny ryż nazywano „ryżem zakazanym”. Był on pokarmem, który mógł spożywać tylko cesarz. Dlatego też nadaje się mu takie przydomki jak cesarski, królewski czy niebiański [1]. Obecnie znany jest również jako ryż fioletowy. Taka nazwa utrwaliła się ze względu na zmianę barwy ryżu po zagotowaniu z czarnej na fioletową.

Uprawa ryżu na świecie

Ponad połowa światowej produkcji ryżu pochodzi z dwóch krajów – Chin i Indii. Wszystkie znane obecnie uprawy ryżu wywodzą się tak naprawdę z dwóch podstawowych gatunków. Pierwszym z nich jest Oryza sativa, czyli ryż azjatycki. Stanowi on drugie w kolejności najczęściej uprawiane zboże świata po pszenicy. Drugim gatunkiem jest Oryza glaberrima – ryż afrykański [2].

Ze względu na długość ziarna ryż dzielimy na: długi (indica), średni (japonica) i krótki. Ryż dzielimy również ze względu na jego kolor. Wyróżniamy ryż biały, brązowy, czerwony, żółty i czarny. Ryż czarny należy do roślin trawiastych o długim okresie uprawy. Jest uprawiany na wielu obszarach Azji [3]. Występuje w postaci niełuskanej i zawsze pokrywa go okrywa nasienna, czyli najbardziej wartościowa część każdego zboża. 

Wymagania dotyczące uprawy czarnego ryżu

Lokalną odmianą czarnego ryżu występującą w Indonezji jest ‘Cempo Ireng’. Jednak nie jest ona preferowanym rodzajem zboża do uprawy przez farmerów. Powodem jest bardzo długi okres wegetacyjny (5-6 miesięcy rozwoju sadzonki do plonu) oraz niska wydajność. W związku z tym obecnie poszukiwane są rozwiązania, które pomogą w skróceniu okresu kwitnienia. Skutkiem byłoby zwiększenie wydajności plonów [4].

Indonezyjska strona internetowa [5] w jednej ze swoich publikacji porównała uprawę czarnego oraz białego ryżu. Według przedstawionych danych produkcja czarnego ryżu w Indonezji wynosi średnio 3 tony z hektara. Jednak okres wegetacyjny to aż 120-140 dni. Biały ryż wymaga jedynie 90 dni na zebranie plonów w ilości 6-7 ton z hektara. W związku z tym konieczne będą dalsze prace dotyczące okresu wzrostu i kwitnienia. Tylko w ten sposób czarny ryż stanie się rośliną spożywczą, która odniesie sukces na rynku.

Odmiany czarnego ryżu na świecie

Wyróżniamy szeroką gamę pigmentacji czarnego ryżu. Czarny ryż uprawia się zarówno na nizinach, jak i wyżynach Azji. W związku z tym roślina przystosowała się do zmiennych warunków klimatycznych. Doprowadziły one do widocznych różnic w wyglądzie i właściwościach ryżu. Zawartość antocyjanów odpowiada za kolor, jak i aktywność przeciwutleniającą każdej odmiany.

Na świecie wyróżnia się więcej niż 200 odmian czarnego ryżu. Ma on długie ziarna. W zależności od kraju, z którego pochodzi, różni się intensywnością barwy (indonezyjski jest najciemniejszy). Najwięcej czarnego ryżu uprawia się w Chinach, następnie na Sri Lance, w Indonezji oraz Indiach. Uprawa czarnego ryżu jest popularna również w innych krajach takich jak Filipiny, Bangladesz, Korea czy Japonia.

Pigmentacja czarnego ryżu – od czego zależy?

Barwa ziaren zbóż zależy od obecności określonych związków fitochemicznych. Ostatnie badania wykazały, że pigmentacja czarnego ryżu jest wynikiem aktywności genu Kala4. Jest on niezbędny do syntezy antocyjanów [6]. Udowodniono, że mutacje powstałe w promotorze genu zapoczątkowały fenotyp czarnego ryżu. Zmiany w materiale genetycznym komórki zauważono na początku w tropikalnej odmianie japonica. Z czasem mutacja objęła również podgatunki indica.

Wartość odżywcza

Czarny ryż zawiera więcej cennych białek, witamin i składników mineralnych w porównaniu do powszechnego białego ryżu [7]. Czarna odmiana ryżu cechuje się obecnością niezbędnych aminokwasów egzogennych, takich jak lizyna i tryptofan. Wyróżniamy w nim również szereg witamin (B1, B2, kwas foliowy) i składników mineralnych — m.in. żelazo, cynk, wapń, fosfor i selen [8].

Spośród wszystkich odmian ryżu, czarny wyróżnia się największą zawartością antyoksydantów. Jest ona 6-krotnie większa niż w ryżu brązowym. Zawiera duże ilości białek pochodzenia roślinnego, błonnika oraz fenoli, flawonoidów i antocyjanów [9,10]. Cechuje się również obecnością karotenoidów, takich jak luteina czy beta-karoten. Jedna porcja czarnego ryżu (¼ kubka lub 43 g) ma 160 kcal. Z taką ilością dostarczamy do organizmu 5g białka, 2g błonnika oraz 0,7 mg żelaza [44].

Czym są antocyjany?

Antocyjany należą do grupy flawonoidów i mają typową strukturę chemiczną polifenoli. Są naturalnym pigmentem rozpuszczalnym w wodzie. Antocyjany powszechnie występują w warzywach i owocach. Odpowiedzialne są za ich wyraźnie czerwoną, fioletową lub niebieską barwę [12]. Jako składnik funkcjonalny odgrywają ważną rolę w zapobieganiu chorób przewlekłych. Decydują o tym ich właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne oraz przeciwnowotworowe [13]. 

Właściwości prozdrowotne czarnego ryżu

Czarny ryż ostatnio zdobywa coraz większą popularność wśród konsumentów ze względu na pozytywny wpływ na zdrowie [14]. Do korzyści zdrowotnych zaliczamy profilaktykę i leczenie chorób serca, nowotworów, cukrzycy oraz wysokiego ciśnienia krwi [15]. 

Moc antyoksydantów

Badania potwierdzają, że otręby z czarnego ryżu mają silne działanie antyoksydacyjne. Wpływa na to zawartość fenoli i flawonoidów bogatych w antocyjany [16,17,18]. Otręby z czarnego ryżu zawierają więcej antocyjanów niż borówki znane ze swoich właściwości przeciwutleniających. Czarny ryż jest również bogatszy w błonnik i witaminę E oraz zawiera mniej cukru [19].

Przeciwutleniacze stanowią pierwszą linię obrony przed wolnymi rodnikami. Pełnią również kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia [20]. Wolne rodniki są zdolne do atakowania zdrowych komórek, sprawiając, że tracą one swoją pierwotną strukturę. Tym samym uniemożliwiają pełnienie przez nie określonych funkcji w organizmie [21].

Antyoksydanty stabilizują oraz deaktywują wolne rodniki, zanim te zdążą zaatakować komórki. Przeciwutleniacze działają ochronnie poprzez redukcję uszkodzeń oksydacyjnych DNA. Zmniejszają też nieprawidłowy wzrost komórek przy ich podziale [22]. Badania potwierdziły, że podwyższona aktywność przeciwutleniająca wykazywana przez czarny ryż może być stosowana w celu złagodzenia reakcji zapalnej [23].

Profilaktyka chorób układu krążenia

Wykazano, że spożycie czarnego ryżu zmniejsza odkładanie się blaszki miażdżycowej w tętnicach. Nagromadzenie się jej w tętnicach może prowadzić do ich niedrożności oraz zmniejszenia elastyczności ścian. Jednocześnie wywołuje wzrost ciśnienia krwi połączony z przyspieszonym rytmem serca [24]. Są to kluczowe czynniki ryzyka zarówno zawału serca, jak i udarów.

Dodanie do diety czarnego ryżu może prowadzić do obniżenia poziomu trójglicerydów oraz zwiększenia stężenia cholesterolu HDL we krwi. Jest to „dobry” cholesterol potrzebny do prawidłowego funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego. Czarny ryż jest bogatym źródłem błonnika pokarmowego, który również związany jest z zapobieganiem chorób serca [25].

🔎 Przegląd badań [43] wykazał, że liczne właściwości ochronne dla układu krwionośnego czarnego ryżu płyną z bogactwa polifenoli. Może zatem wpływać korzystnie na czynniki ryzyka kardiometabolicznego u dorosłych. Krótkotrwałe spożycie takiego ryżu w przeprowadzonych badaniach zwiększało aktywność przeciwutleniającą w osoczu i obniżało poziom glukozy i insuliny po posiłku, natomiast długotrwałe spożycie wiązało się z obniżeniem poziomu glukozy na czczo, masą ciała i ciśnieniem rozkurczowym. Wciąż trwają badania na ten temat

Przeciwdziałanie hiperlipidemii

3-glukozyd cyjanidyny występujący w otrębach z czarnego ryżu, reguluje aktywność enzymów stymulujących syntezę tłuszczów w wątrobie. Dzięki temu przeciwdziała podwyższonemu poziomowi tłuszczów – hiperlipidemii [26]. Suplementy diety zawierające ekstrakt z czarnego ryżu mogą unormować stężenie cholesterolu i trójglicerydów w surowicy. Wywołują także ekspresję genów zaangażowanych w metabolizm kwasów tłuszczowych [27].

Wspomaganie wątroby

Włączenie czarnego ryżu do diety zmniejsza ryzyko stłuszczenia wątroby. Jego właściwości przeciwutleniające pomagają w oczyszczeniu wątroby z toksyni wspierają jej prawidłowe funkcje. Spożycie czarnego ryżu zmniejsza ryzyko rozwoju poważnych chorób wątroby [28].

 Właściwości przeciwcukrzycowe

Badania kliniczne udowadniają, że antocyjany zawarte w czarnym ryżu mogą obniżyć poziom glukozy we krwi [29]. Spożycie ryżu białego poziom ten podwyższa. Na zredukowane stężenie glukozy we krwi wpływa obecność 3-glukozydu cyjanidyny. Jest to związek zawarty w czarnym ryżu, który zwalcza insulinooporność. Stymuluje wychwyt glukozy i wydzielanie adiponektyny. Antocyjany wpływają pozytywnie na wydolność sekrecyjną komórek β trzustki.

Czarny ryż ma niski indeks glikemiczny (IG), dlatego poleca się go osobom chorującym na cukrzycę. Ponadto, ekstrakt z czarnego ryżu obniża poziom α-glukozydazy bardziej niż standardowy lek – akarboza. Jest on stosowany w celu zmniejszenia stężenia glukozy we krwi w przebiegu cukrzycy typu 2 [30].

Działanie przeciwzapalne

Zapalenie ogólnoustrojowe uważane jest za kluczowy czynnik przyczyniający się do wielu chorób i dolegliwości powszechnych w dzisiejszym społeczeństwie. Występuje m.in. w przebiegu dny moczanowej oraz astmy. Otręby z czarnego ryżu mają zdolność do zmniejszania stanu zapalnego na poziomie komórkowym. To skutkuje redukcją ogólnoustrojowego stanu zapalnego. Stosuje się je jako środek terapeutyczny do leczenia chorób zapalnych [31].

Czarny ryż ma właściwości przeciwzapalne, dzięki którym redukuje reaktywne formy tlenu w organizmie. Pobudza również pracę enzymu dysmutaza ponadtlenkowa, który hamuje rozwój stanu zapalnego. W ten sposób czarny ryż zapobiega pojawieniu się alergii i bólów stawów. Związki przeciwzapalne występujące w ryżu mogą również działać w zapobieganiu niektórym rodzajom raka [32].

Wspomaganie redukcji masy ciała

Czarny ryż zawiera dwa razy więcej błonnika niż ryż brązowy. Błonnik przyspiesza perystaltykę jelit i pasaż treści przez przewód pokarmowy. Zdolność błonnika do pęcznienia w żołądku skutkuje zmniejszeniem uczucia głodu. Dzięki temu sprzyja redukcji dziennego spożycia energii, które prowadzi do utraty masy ciała [33]. Błonnik zwiększa objętość stolca oraz zapobiega zaparciom. Wiąże się również z toksycznymi związkami w okrężnicy. W konsekwencji są one wypłukiwane z organizmu jako odpady [34].

Działanie przeciwnowotworowe

Nowotwory można leczyć na wiele sposobów m.in. chirurgicznie, radioterapią, chemioterapią, terapią hormonalną. Jednak zabiegi te są bolesne i czasami mogą powodować niepożądane skutki uboczne u pacjentów. Istnieją dowody, że dieta bogata w produkty naturalne takie jak czarny ryż, może pomóc zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworów. Szczególnie obejmujących piersi, prostatę i jelito grube [35]. 

Spożycie czarnego ryżu wykazało zmniejszenie ryzyka wystąpienia przerzutów nowotworowych [36]. Ponadto związki antocyjanowe czarnego ryżu takie jak 3-glukozyd cyjanidyny i 3-glukozyd peonidynowy mają zastosowanie w chemoprewencji raka [37]. Dzięki antocyjanom nowotwory złośliwe mogą ulegać apoptozie. Tym samym antocyjany przyczyniają się do zapobiegania procesowi karcynogenezy [38,39].

Polepszenie funkcji poznawczych

Działanie antyoksydacyjne antocyjanów wpływa na poprawę funkcji mózgu. Kliniczne badania wykazały, że antocyjany zawarte w czarnym ryżu wspomagają zdolność uczenia się i redukują występowanie objawów depresji. Dodatek czarnego ryżu do diety zapobiega upośledzeniom pamięci i przedwczesnemu starzeniu się [40].

Czarny ryż jako żywność funkcjonalna

Wiele publikacji naukowych donosi, że składniki nasion czarnego ryżu mogą zostać wykorzystane do opracowania żywności funkcjonalnej. Do tych składników należą łuski ryżowe, otręby ryżowe i oleje z otrębów ryżowych. Czarny ryż może być użyty do produkcji chleba, płatków, lodów, makaronów i tortilli czy tłuszczów o zerowej zawartości trans. Świadomość obecności czarnego ryżu w produkcie może uczynić ten artykuł spożywczy bardziej atrakcyjnym dla konsumentów [41]. Ponadto ostatnie badania informują, że bogaty w antocyjany proszek z czarnego ryżu dodany do chleba może poprawić jakość chleba oraz jego strawność [42].

Jak gotować czarny ryż?

Czarny ryż wymaga dłuższego gotowania niż najbardziej popularny w Polsce ryż biały. Bez uprzedniego przygotowania czas gotowania czarnego ryżu, wynosi nawet do 50 minut. Aby skrócić ten czas, ryż poddaje się moczeniu. Ziarna płuczemy pod letnią wodą. Następnie wsypujemy do garnka, zalewamy wodą w proporcji 1:2 i odstawiamy na całą noc. Namoczony ryż wystarczy gotować tyle, co biały (około 30 minut). Dzięki temu nie traci większości zawartych w nim witamin i składników mineralnych. Co jakiś czas warto przemieszać ziarna, aby się ze sobą nie zlepiły i nie przypaliły. Po ugotowaniu zmienia się ich barwa – z czarnej na ciemnofioletową. 

Z czym podawać czarny ryż?

Najlepiej smakuje doprawiony oliwą i octem balsamicznym. Można go jeść tradycyjnie – jako dodatek do mięsa, ale idealnie komponuje się też z daniami wegetariańskimi. Bywa pysznym składnikiem rozmaitych sałatek na zimno, dodatkiem do zup czy dań zapiekanych. Można również podawać go na słodko z bakaliami lub owocami. Swoje zastosowanie odnalazł w dietach odchudzających, przeciwcukrzycowych i zmniejszających poziom cholesterolu.

Przykładowy przepis na risotto z czarnym ryżem

Składniki:

• 400 g czarnego ryżu,
• średnia cukinia,
• puszka groszku,
• czerwona cebula,
• 1,5 litra bulionu warzywnego,
• 1 szklanka białego wina półwytrawnego,
• oliwa,
• sól, pieprz.

Przygotowanie:

Czarny ryż ugotuj w osolonej wodzie zgodnie z wcześniej podanymi zaleceniami, a następnie odcedź. Pokrojoną w kostkę cebulę zeszklij na rozgrzanej oliwie, dodaj groszek i pokrojoną drobno cukinię. Następnie dodaj ryż i partiami dolewaj bulionu. Po dodaniu całego bulionu dolej wina i czekaj, aż ryż wszystko wchłonie. Dodaj przyprawy do smaku. Smacznego!

Gdzie kupić czarny ryż?

Ryż czarny w Polsce nie jest tak popularny, jak jego białe odmiany. Jednak niejeden sklep posiada go w swoim asortymencie. Gdzie kupić czarny ryż? Przede wszystkim w sklepach z tzw. żywnością ekologiczną. Można go znaleźć również w lepiej zaopatrzonych supermarketach spożywczych oraz sklepach internetowych. Przeważnie znajduje się on w alejkach i działach opatrzonych szyldem „zdrowa żywność”.

Cena

Cena czarnego ryżu to zazwyczaj około 35-40 zł za kilogram. Bywa sprzedawany w opakowaniach kilogramowych lub mniejszych, np. po 200 g (2 saszetki po 100 g). Opakowanie 200-gramowe to koszt ok. 8 zł. 

Podsumowanie

Czarny ryż zaliczamy do żywności funkcjonalnej dzięki jego cennym właściwościom prozdrowotnym. Spożycie czarnego ryżu znajduje zastosowanie w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia, nowotworów oraz cukrzycy. Wykazuje również działanie przeciwzapalne.

Czarny ryż króluje nad innymi odmianami pod względem zawartości cennych białek roślinnych, witamin oraz składników mineralnych. Wyróżnia się również największą zawartością antyoksydantów, błonnika pokarmowego, fenoli, flawonoidów oraz antocyjanów.

Bibliografia:

1. Kushwaha UKS, Black rice. Switzerland: Springer International Publishing; 2016; 21
2. Hai Nam Nguyen (2014). Rozwój światowego rynku ryżu w latach 1961-2011 [Praca  doktorancka] Wrocław: Uniwersytet ekonomiczny
3. Hao J, Zhu H, Zhang Z, Yang S, Li H. Identification of anthocyanins in black rice (Oryza sativa L.) by UPLC/Q-TOF-MS and their in vitro and in vivo antioxidant activities. J. Cereal. Sci. 2015; 64:92–9.
4. Pratiwi R., Purwestri Y.A. Black rice as a functional food in Indonesia. Functional Foods in Health and Disease 2017; 7(3): 182-194
5. Black Rice and Organic Farming, fortunately Larger.  [http://wartawirausaha.com/2014/08/bertani-beras-hitam-dan-organik-untungnya-lebih-Besar]
6. Oikawa,T., Maeda, H., Oguchi,T., Yamaguchi,T., Tanabe,N., Ebana,K., Yano, M., Ebitani,T., Izawa,T. The Birth of a Black Rice Gene and Its Local Spread by Introgression. Plant Cell 2015;27;2401-2414
7. Baenziger PS, Dweikat I, and Wegulo S, The future of plant breeding. African Crop Science Conference Proc.2009; 9: 537-540.
8. Qiu LC., J. Pan and Dan BW, The mineral nutrient component and characteristics of color and white brown rice. Chinese J. Rice Sci. 1993; 7(2): 95-100.
9. Gani et al, Whole – grain cereal bioactive compounds and their health benefits. J Food Process Technol.2012; 3(3),1 -10.
10. Das KR, Medhabati K, Nongalleima K, and Devi HS, The potential of dark purple scented rice-from  staple to nutrceutical. Current World Environment. 2014; 9(3): 867-876.
11. Kang MY, Kim JH, Rico CW, and Nam SHA, Comparative study on the physiochemical characteristics of black rice varities. Int J Food Prop. 2011; 14(6), 1241-1254.
12. Kong J-M, Chia L-S, Goh N-K, Chia T-F, Brouillard R. Analysis and biological activities of anthocyanins. Phytochemistry. 2003; 64(5):923–33. PMID: 14561507
13. Hamid. AA et al, Antioxidants: Its medicinal and pharmacological applications. African J. of Pure and  Applied Chemistry. 2010; 4(8), 142-151.
14. Ryu SN, Park SZ, and Ho CT, High Performances Liquid Chromatographic Determination of Anthocyanin  Pigments in Some varieties of Black Rice. J of food and Drug Analysis. 1998; 6: 1710-1715.
15. Adom KK, Liu RH, Antioxidant activity of grains.  J Agric. Food Chem.2002; 50:6182 -6187.
16. Park, Sam Y, Kim SJ, and Chang HI: Isolation of anthocyanin from black rice (Heugjinjubyeo) and screening of its antioxidant activities. Kor J Microbiol Biotechnol 2008, 36 (1): 55–60.
17. Zhang MW, Zhang RF, Zhang FX, and Liu RH: Phenolic profiles and antioxidant activity of black rice bran of different commercially available varieties. J Agric Food Chem 2010,  58: 7580–7587.
18. Sriseadka T, Wongpornchai S and Rayanakorn M: Quantification of flavonoids in black rice by liquid chromatography-negative electrospray ionization tandem mass spectrometry. J Agric Food Chem 2012, 60:1723−11732.
19. Jun HI, Shin JW, Song GS, and Kim YS: Isolation and identification of phenolic antioxidants in black rice bran. Journal of Food Science 2015, 80(2): 262-268. 
20. Mark Percivalnut, Antioxidants, Clinical nutrition insights, 1998; NUT031 1/96 Rev. 10/98, 1 -4.
21. Jakobs S, Fridrich D, Hofem S, Pahlke G, Eisenbrand G, Naturalflavonoids are potent inhibitors of  glycogen phosphorylase. Molecular Nutrition and Food Research, 2006, 50: 52-57.
22. Block G. et  al, Fruit, Vegetables, and Cancer Prevention: A  Review of the Epidemiological Evidence,  Nutr Cancer, 1992;18(1):1-29
23. Mbanjo EGN, Kretzschmar T,Jones H, Ereful N, Blanchard C,Boyd LA and Sreenivasulu N (2020) The Genetic Basis and Nutritional Benefits of Pigmented Rice Grain. Front. Genet. 11:229. doi: 10.3389/fgene.2020.00229
24. Ling, Wen Hua, et al, Red and black rice decrease atherosclerotic plaque formation and increase  antioxidant status in rabbits.The Journal of nutrition 2001; 131(5), 1421-1426. 
25. Lobo V, Patil A, Phatak A, Chandra N, Free radicals,  antioxidants  and  functional  foods: Impact  on  human  health.  Phcog  Rev.2010; 4:118-126.
26. Um MY, Ahn J and Ha TY: Hypolipidaemic effects of cyanidin 3-glucoside rich extract from black rice through regulating hepatic lipogenic enzyme activities. J Sci Food Agric 2013, 93: 3126–3128.
27. Jang HH, Park MY, Kim HW, Lee YM, Hwang KA, Park JH, Park DS and Kwon O: Black rice (Oryza sativa L.) extract attenuates hepatic steatosis in C57BL/6 J mice fed a high-fat diet via fatty acid oxidation. Nutrition & Metabolism 2012, 9(27): 1-11.
28. Hou Z, Qing P, Ren G (2010) Effect of anthocyanin-rich extract from black rice (Oryza sativa  L.  Japonica)  on chronically alcohol-induced liver damage in rats. J Agricultural and Food Chemistry 58: 3191-3196.
29. Jang, Hwan-Hee, et al, Black rice (Oryza sativa L.) extract attenuates hepatic steatosis in C57BL/6 J mice  fed a high-fat diet via fatty acid oxidation. Nutrition & Metabolism, 2012; 9(1).
30. I.Y. Bae, J.S. An, I.K. Oh, H.G. Lee, Optimized preparation of anthocyanin-rich extract from black rice and its effects on in vitro digestibility, Food Sci Biotechnol 26 (2017) 1415–1422.
31. Gerald  Nitenberg, Bruno Raynard, Nutritional support of the cancer patient: Issues and dilemmas, Critical reviews in Oncology/Hematology, (2000)137-168.
32. Oki T, Masuda M, Nagai S, Nishiba Y, Sugawara T , Radical scavenging activity of black and red rice.  Proceedings of world rice research conference, Tokyo and Tsukuba, Japan 2005; 256-259.
33. Min, Sung-Won, Su-Noh Ryu, and Dong-Hyun Kim, Anti-inflammatory effects of black rice, cyanidin-3-O-β-D-glycoside, and its metabolites, cyanidin and protocatechuic acid. International immunopharmacology 2010;10(8), 959-966.
34. Kim, Jung Yun, et  al, Meal replacement with mixed rice is more effective than white rice in weight control, while improving antioxidant enzyme activity in obese women. Nutrition research, 2008; 28(2), 66-71.
35. Iriti M, and Varoni EM: Chemopreventive potential of flavonoids in oral squamous cell carcinoma in human studies. Nutrients 2013, 5: 2564-2576. 
36. Young GP, and Le Leu RK, Preventing cancer:  dietary lifestyle or clinical intervention? Asia Pac J Clin  Nutr, 11 Suppl, 2002; 3: S618-31
37. Pratiwi R, Tunjung  WAS, Rumiyati and Amalia AR: Apoptosis induction in humancervical cancer cells by  pigmented rice bran fractions containing cyanidin 3-glucoside and peonidin 3-glucoside. Indonesian Journal of Biotechnology 2015, 20(1): 19-26.
38. Abdel-Aal, Young J, Rabalski I, Anthocyanin composition in black, blue, pink, purple, and red cereal grains. J Agric. Food Chem. 2006; 54, 4696-4704.
39. Chen PN, Chu SC, Chiou HL, Chiang CL, Yang SF,  et  al, Cyanidin  3-glucoside and peonidin 3-glucoside  inhibit tumor cell growth and induce apoptosis in vitro and suppress tumor growth in vivo. Nutrition and Cancer 2005; 53:232-243.
40. Jang, Hwan-Hee, et al, Black rice (Oryza sativa L.) extract attenuates hepatic steatosis in C57BL/6 J mice  fed a high-fat diet via fatty acid oxidation. Nutrition  & Metabolism, 2012; 9(1).
41. Friedman M: Rice brans, rice bran oils, and rice hulls: composition, food and industrial uses, and bioactivities in humans, animals, and cells. J Agric Food Chem 2013, 61:10626−10641. 
42. Sui X, Zhang Y, and Zhou W: Bread fortified with anthocyanin-rich extract from black rice as nutraceutical sources: Its quality attributes and in vitro digestibility. Food Chemistry 2016, 196: 910–916.
43. Mendoza-Sarmiento D, Mistades EV, Hill AM. Effect of Pigmented Rice Consumption on Cardiometabolic Risk Factors: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. Curr Nutr Rep. 2023 Sep 7. doi: 10.1007/s13668-023-00496-7. Epub ahead of print. PMID: 37676476.
44. US Department of Agriculture, GTIN: 897034002281, dostęp: 13.05.2024

• Data pierwotnej publikacji: 3.07.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 13.05.2024