Co jeść przy powiększonej śledzionie. Prawidłowa dieta

Układ odpornościowy odpowiada za ochronę organizmu przed czynnikami zewnętrznymi oraz wewnętrznymi, takimi jak np. stany nowotworowe. Pełnienie tej funkcji jest możliwe poprzez umiejętność rozpoznawania komórek własnych i obcych. Dzięki zdolności zapamiętywania układ immunologiczny szybko i skutecznie rozpoznaje patogeny, które następnie zwalcza. Do narządów układu odpornościowego należy grasica, szpik, grudki limfatyczne, migdałki, wyrostek robaczkowy, węzły limfatyczne i śledziona, która jest największym naczyniem limfatycznym [1]. Śledziona znajduje się w górnej części jamy brzusznej, po lewej stronie pomiędzy żołądkiem i lewą nerką. U zdrowej osoby nie jest wyczuwalna [2].

Śledziona – centrum układu odpornościowego

Śledziona nie jest człowiekowi niezbędna do życia, większość jej funkcji może przejąć wątroba wraz z innymi narządami limfatycznymi. Jednakże w takiej sytuacji zauważalna jest zmniejszona odporność przeciwbakteryjna. Główną rolą śledziony jest udział w odpowiedzi immunologicznej, poprzez odpowiadanie na antygeny, które docierają do niej z krwią. Kolejnymi zadaniami są: usuwanie zużytych erytrocytów, a także fagocytoza zużytych krwinek białych, płytek i bakterii.

Śledziona, prawdopodobnie spełnia również rolę w niszczeniu komórek nowotworowych, w sytuacji gdy przedostaną się one do krwiobiegu. Ze względu na wymienione funkcje śledzionę często określa się mianem „filtra” krwi. Właściwości te zawdzięcza obecności komórek zaporowych, których zwiększoną aktywność obserwuje się w trakcie trwania m.in. stanów zapalnych.

Dodatkowo narząd ten magazynuje krew, która m.in w trakcie wytężonego wysiłku może być wydalona do krwiobiegu. Krew magazynowana w śledzionie jest zagęszczona – czyli zawiera większe stężenie komórek od krwi krążącej [3].

Zgodnie z najnowszymi badaniami naukowymi, śledziona może odgrywać pewną rolę w procesie trawienia. Hipoteza ta co prawda pojawia się od lat, jednak odkrycie ostatnio naczyń łączących żołądek i śledzionę rzuciło nowe światło na wieloletnie debaty. Tętniczki śledzionowo-żołądkowe i żyłki żołądkowo-śledzionowe umożliwiają zachodzenie funkcji wydzielniczych pomiędzy wyżej wspomnianymi narządami.

Wykazano również, że niektóre substancje wchłaniane w błonie śluzowej żołądka (takie jak krótko- i średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, alkohol, nikotyna czy kofeina) mogą być bezpośrednio transportowane do śledziony. I odwrotnie – krew płynie od śledziony do żołądka, co dodatkowo wskazuje na wiarygodność hipotezy dotyczącej funkcji wydzielniczej lub hormonalnej śledziony. Jednakże konieczne są dalsze badania w celu ustalenia, czy naczynia te są wyłącznie dziedzictwem ewolucyjnym, czy może rzeczywiście odgrywają rolę w układzie pokarmowym [4].

Powiększona śledziona – przyczyny

Przyczyn powiększenia śledziony jest bardzo wiele, dodatkowo nie zawsze jest to cecha charakterystyczna danego schorzenia. Do jednej z głównych przyczyn należą zakażenia bakteryjne (np. gruźlica, dur, infekcyjne zapalenie wsierdzia), wirusowe (np. wirusowe zapalenie wątroby) czy pierwotniakowe (malaria, toksoplazmoza, leiszmanioza).

Powiększenie śledziony obserwuje się także przy niedokrwistości, nowotworach, ostrych białaczkach czy chorobach spichrzeniowych (np. choroba Gauchera). Do kolejnych czynników należy nadciśnienie wrotne, występujące przy marskości wątroby, ucisku żyły wrotnej przez węzły chłonne i guzy oraz ucisku żyły śledzionowej przez guzy trzustki lub inne nowotwory. Do ostatnich kluczowych czynników należą choroby autoimmunologiczne i układowe. Ze względu na istnienie wielu różnych powodów powiększenia śledziony ustalenie jej przyczyny wymaga wnikliwej analizy diagnostycznej [5].

Dieta przy zdiagnozowanej powiększonej śledzionie

Ze względu na mnogość przyczyn powiększonej śledziony, dietoteriapia powinna być uzależniona od konkretnego przypadku i źródła, powodującego stan patologiczny. Niemniej istnieje szereg składników, które są generalnie niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego – w tym również śledziony.

Kluczowe elementy diety, wspomające odporność

Witamina C, witamina D, cynk

Składnikami odżywczymi o najdokładniej udokumentowanej skuteczności, wspomagającej prawidłowe działanie układu odpornościowego jest witamina C, witamina D i cynk. Witamina C jest skutecznym przeciwutleniaczem, który warunkuje ochronę organizmu przed reaktywnymi formami tlenu. Natomiast witamina D uznawana jest za główny czynnik, biorący udział w homeostazie kości, jednak coraz częściej zwraca się uwagę również na jej inne funkcje w organizmie. Do jednej z nich należy regulacja układu odpornościowego, poprzez m.in. tłumienie prozapalnych komórek, działanie przeciwbakteryjne i przeciwutleniające.

Bierze także udział w różnicowaniu się komórek układu immunologicznego. Powyższe funkcje przyczyniły się do rozpoczęcia badań nad zastosowaniem tej witaminy w terapeutycznym łagodzeniu chorób autoimmunologicznych i zapalnych. Natomiast cynk przyczynia się do poprawy funkcjonowania osłabionego układu odpornościowego i zmniejsza śmiertelność z powodu chorób zakaźnych. Jego niedobór wpływa m.in. na osłabienie odpowiedzi przeciwciał czy zmniejszenie aktywności komórek.

Witamina E

Również witamina E, dzięki działaniu przeciwzapalnemu i przeciwutleniającemu może pozytywnie wpływać na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Witamina ta poprzez zmiatanie wolnych rodników chroni przed uszkodzeniami oksydacyjnymi, które powiązane są z wysoką aktywnością metaboliczną. Wstępne badania wykazały, że suplementacja witaminą E u osób starszych wiąże się z poprawą działania limfocytów T.

Selen

Kolejnym istotnym składnikiem jest selen, który zmniejsza ilość szkodliwych mutacji, przyczyniających się do kancerogenezy. Wpływa on też pozytywnie na aktywność enzymów, biorących udział w naprawie DNA. W związku z tym niedobór selenu wiąże się ze zwiększoną podatnością na infekcje, a także zmiany nowotworowe.

Kwas foliowy

Pogorszenie prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego obserwowane jest także przy niedoborze kwasu foliowego. Jego deficyt powoduje zmniejszoną odpowiedź immunologiczą, co przyczynia się do obniżenia ilości krążących limfocytów.

Dieta śródziemnomorska

Funkcje odpornościowe ulegają znacznej poprawie po uzupełnieniu niedoborów wyżej wymienionych składników. Dostarczenie do organizmu zalecanych ilości witamin i minerałów jest możliwe do osiągnięcia poprzez stosowanie diety śródziemnomorskiej. Dieta ta opiera się na spożywaniu dużych ilości warzyw i owoców, a także orzechów, nasion strączkowych, ryb i „zdrowych” tłuszczy.

Głównym źródłem tłuszczu jest oliwa z oliwek, odznaczająca się wysoką wartością odżywczą. W tej diecie ogranicza się spożycie produktów mlecznych, jaj i alkoholu, a także niemalże całkowicie eliminuje się słodycze i czerwone mięso. Prozdrowotny charakter diety środziemnomorskiej wynika z jej bogactwa w wyżej wymienione substancje przeciwzapalne i przeciwutleniające, a także jednonienasycone kwasy tłuszczowe, kwasy tłuszczowe omega-3, flawonoidy oraz polifenole. Ponadto charakteryzuje się ona dużą zawartością błonnika, który wpływa na mikrobiotę jelitową, poprzez m.in modulację jej składu i aktywności.

Mikrobiota

Należy zaznaczyć, że skład mikrobioty jelitowej także wpływa na układ odpornościowy, poprzez regulację odpowiedzi immunologicznej w wyniku interakcji z komórkami nabłonka jelit. Mikroorganizmy jelitowe odgrywają rolę w utrzymaniu tolerancji immunologicznej, a także zmniejszaniu ryzyka rozwoju chorób takich jak zespół metaboliczny, otyłość, cukrzyca typu 2 oraz niektóre typy nowotworów. Szczególnie istotną rolę mikrobiomu jelitowego obserwuje się w: pozyskiwaniu energii z pożywienia, zmianach metabolicznych węglowodanów i lipidów, wzmożonym odkładaniu się tkanki tłuszczowej i ogólnoustrojowym stanie zapalnym.

Mając na uwadze powyższe, nie powinno dziwić, że stosowanie diety zachodniej, obfitującej w czerwone mięso, smażone potrawy, rafinowane zboża, napoje gazowane i żywność przetworzoną negatywnie wpływa na prawidłowy skład mikroflory jelitowej. Wynika to ze zwiększonego udziału niekorzystnych dla organizmu bakterii w mikrobiomie. Ich wzmożonemu rozwojowi sprzyja czerpanie energii z rozkładu cukrów prostych, w które obfita jest ta dieta. Warto również wspomnieć o wpływie mikroflory jelitowej na rozwój otyłości, sprzyjającej przewlekłym stanom zapalnym, które są przyczynami chorób sercowo-naczyniowych oraz zaburzeń autoimmunologicznych [7].

Szczególną uwagę na stosowaną dietę powinny zwrócić osoby uprawiające sport. Niekorzystny wpływ intensywnego wysiłku fizycznego na układ odpornościowy wynika z immunosupresyjnego działania hormonów stresu, takich jak adrenalina i kortyzol. W związku z tym zarówno ciężkie ćwiczenia fizyczne, jak i odżywianie bezpośrednio wpływają na funkcje odpornościowe.

Oddziaływanie to jest szczególnie niebezpieczne, gdy podłoża te działają synergistycznie. Oba te czynniki osłabiają obronę organizmu przed patogenami, przyczyniając się do zwiększonej podatności na infekcje. Aby utrzymać prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, sportowcy powinni stosować prawidłowo zbilansowaną dietę, która pokryje zapotrzebowanie ich organizmów [8].

Podsumowanie

Przywrócenie niedoborów wcześniej wymienionych substancji oraz ograniczenie czynników powodujących zmiany w mikroflorze wpływa na poprawę funkcji odpornościowych. W związku z tym stosowanie diety śródziemnomorskiej jest najlepszym wyborem zarówno w profilaktyce chorób dietozależnych, jak i po wystąpieniu schorzeń – w tym także przy powiększonej śledzionie. Dieta śródziemnomorska dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych, które warunkują optymalne działanie układu immunologicznego, jak również całego organizmu.

Bibliografia:

1. Gołąb, J., Jakóbisiak, M. (2004). Morfologia układu limfatycznego. W: Gołąb, J., Jakóbisiak M., & Lasek, W. (red), Immunologia (wyd.4, s.20-23). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2. Bochenek, A., & Reicher, M. (2010). Anatomia człowieka tom V (wyd.6). Warszawa: Wydawnictwo PZWL.
3. Golub, R.,Tan, J., Watanabe, T., & Brendolan, A. (2018). Origin and Immunological Functions of Spleen Stromal Cells. Trends in Immunology, volume 39, issue 6, 503-514.
4. Weinzirl, J., Scheffers, T., Garnitschnig, L., Andrae, L., & Heusser, P. (2020). Does the Spleen Have a Function in Digestion? Medical History, Phylogenetic and Embryological Development of the Splenogastric System. Complement Med Res, DOI: 10.1159/000506390.
5. Hellmann, A. (2017). Choroby układu krwiotwórczego: Objawy podmiotowe i przedmiotowe. W: Gajewski, P., & Szczeklik, A. (red), Interna Szczeklika (wyd. 8, s. 1669-1670). Kraków: Medycyna Praktyczna.
6. Childs, C. E., Calder, P. C., & Miles, E. A. (2019). Diet and Immune Function. Nutrients, 11, 1933.
7. Barrea, L. i in. (2020). Nutrition and immune system: from the Mediterranean diet to dietary supplementary through the microbiota. Critical reviews in food science and nutrition.
8. Gleeson, M., Nieman, D. C., & Pedersen, B. K. (2004). Exercise, nutrition and immune function. Journal of Sports Sciences, 22, 115–125.