Dieta zachodnia. Jak współczesna dieta wpływa na zdrowie

Obecnie na całym świecie obserwuje się wzrost popularności diety typu zachodniego (western diet). Czerwone mięso, słodkie desery, potrawy wysokotłuszczowe, produkty przetworzone typu „fast food” to właśnie charakterystyczne menu dla diety zachodniej. Znajdziemy w niej również pełnotłusty nabiał, napoje o dużej zawartości cukru i potrawy smażone. Dieta zachodnia jest zatem wysokoenergetyczna i obfituje w tłuszcz, w tym kwasy tłuszczowe nasycone, cukry proste i sól. Często brakuje w niej witamin, składników mineralnych i błonnika.  

Westernizacja odnosi się do procesu przyjmowania pewnych praktyk związanych z kulturą zachodnią. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu latach w wielu krajach nastąpił rozwój ekonomiczny, a tym samym sposób żywienia ludzi ulegał stopniowym zmianom. Dieta zachodnia kojarzy się przede wszystkim z państwami Europy Zachodniej, Stanami Zjednoczonymi oraz Kanadą.  Zwyczaje żywieniowe mieszkańców tych krajów zdecydowanie różnią się od sposobu żywienia, charakterystycznego dla ludności w krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo. Główną różnicą jest to, że w diecie niezachodniej przeważają produkty roślinne, przy jednocześnie niskim spożyciu cukru i tłuszczu (a w tym także kwasów tłuszczowych nasyconych) w typowej diecie w krajach rozwijających się. Obserwuje się również wyższe spożycie pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw, owoców oraz drobiu niż w diecie zachodniej. Biorąc jednak pod uwagę globalny biznes firm fast food, takich jak McDonalds oraz przetworzonej żywności i napojów, takich jak Coca-Cola, westernizacja diety nie ogranicza się jedynie do krajów zachodnich [1,2].

Wiele badań udowadnia, że rozbieżność między dietą naszych przodków a dietą zachodnią i stylem życia odgrywa kluczową rolę w rozwoju wielu chorób.

Konsekwencje diety zachodniej dla zdrowia

Wraz z rosnącym rozpowszechnianiem się zachodniej diety i stylu życia na całym świecie gwałtownie wzrasta nadwaga i choroby cywilizacyjne.

Od 1980 roku rozpowszechnienie otyłości podwoiło się w ponad 70 krajach. Obecnie nadal rośnie w zastraszającym tempie zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Częstość występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży zmieniła się bardzo nieznacznie w latach 60. i 80. XX wieku. Natomiast dramatyczny wzrost zaobserwowano w latach 80. i 90. Epidemia otyłości została po raz pierwszy odnotowana w USA. W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci zjawisko to rozprzestrzeniło się na wszystkie części świata. 

Powszechnie uważa się, że otyłość wynika z chronicznej nadwyżki spożycia energii w porównaniu z wydatkiem energetycznym. To prowadzi do magazynowania nadmiernych ilości trójglicerydów w tkance tłuszczowej.

Zachodnie wzorce żywieniowe, charakteryzujące się dużą zawartością cukrów prostych i wysokotłuszczową żywnością, są związane z wyższym ryzykiem otyłości u ludzi. Natomiast zdrowsze wzorce żywieniowe bogate w produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe i warzywa mają korzystny wpływ na masę ciała osób w każdej grupie wiekowej [4].

Otyłość niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Do bezpośrednich zagrożeń należą zaburzenia metaboliczne, w tym podwyższony poziom cholesterolu, triglicerydów i glukozy we krwi, insulinooporność i nadciśnienie. Co za tym idzie może powodować cukrzycę, choroby układu krążenia, a nawet niektóre rodzaje raka [5].

🔍 W społeczeństwach uprzemysłowionych zmieniające się nawyki żywieniowe prowadzą także do utraty ważnych bakterii degradujących celulozę w naszym mikrobiomie jelitowym. Bakterie te, takie jak Ruminococcus, są kluczowe dla zdrowia jelit, ponieważ przekształcają błonnik w cukry, które odżywiają całą społeczność mikroorganizmów jelitowych. Badania pokazują, że te bakterie są obecne w mikrobiomie jelitowym społeczeństw łowiecko-zbierackich i wiejskich, ale są rzadkie lub nieobecne w próbkach od ludzi z społeczeństw uprzemysłowionych. [17]

Dodatkowo pojawiają się nowe badania, które wykazują, że otyłość ma również inne negatywne skutki. Może być także czynnikiem ryzyka pogorszenia funkcji poznawczych i różnych typów demencji neurodegeneracyjnych. Na przykład istnieje związek między wskaźnikiem masy ciała (BMI) a rozwojem choroby Alzheimera w różnych grupach wiekowych. Podobne negatywne korelacje występują między BMI a różnymi miarami dla ogólnych i specyficznych domen poznawczych. Korelacje te są potwierdzone wieloma badaniami. Jednak wciąż nie jest jasne czy upośledzenie funkcji poznawczych i podwyższone ryzyko rozwoju otępienia są cechami poprzedzającymi rozwój otyłości,  czy raczej sam rozwój otyłości powoduje deficyty poznawcze i początek demencji. 

Region mózgu, który jest odpowiedzialny za pewne aspekty uczenia się i pamięci, jest szczególnie podatny na uszkodzenia przez krążące toksyny i zaburzenia metaboliczne. Jest uważany za jedno z najbardziej wrażliwych miejsc we wczesnym rozwoju choroby Alzheimera i innych chorób neurodegeneracyjnych. Skład diety jest jednym z czynników środowiskowych, który może negatywnie wpływać na funkcjonowanie tego regionu mózgu. Badania dowodzą, że jest szczególnie podatny za zakłócenia, spowodowane czynnikami dietetycznymi. Do tych czynników należą pokarmy o dużej zawartości kwasów tłuszczowych i cukrów prostych, którymi charakteryzuje się właśnie dieta zachodnia.  Dowody z ostatnich badań wykazały, że modyfikacja stylu życia i zachowań żywieniowych jest obecnie najlepszym sposobem zapobiegania chorobom neurodegeneracyjnym [6,7]. 

Wpływ diety zachodniej na odporność

Chociaż dieta zachodnia jest bogata w rafinowane cukry, sól, białą mąkę, przetworzone mięso i dodatki do żywności, zawiera niewielkie ilości błonnika, witamin, składników mineralnych i innych cząsteczek pochodzenia roślinnego. A więc brakuje w niej również przeciwutleniaczy, które wspomagają naprawę m.in. uszkodzonych komórek odpornościowych. 

Niektóre składniki, charakterystyczne dla diety zachodniej, mogą powodować reakcje zapalne w organizmie. Na przykład cholesterol jest dobrze znanym czynnikiem, dla którego badania populacji ludzkiej wykazały związek między dużymi ilościami cholesterolu we krwi a miażdżycą. Badania przeprowadzone na zwierzętach sugerują, że wysoka podaż soli w diecie, także może nasilać stan zapalny. 

Co więcej, szkodliwe skutki diety zachodniej mogą rozciągać się na pokolenia. Dieta matki ma potencjalny wpływ na kształtowanie preferencji smakowych dziecka jeszcze przed urodzeniem. Może to oddziaływać na późniejszą skłonność do złych nawyków żywieniowych i otyłości. Również dieta ojca może mieć konsekwencje we wczesnym rozwoju układu odpornościowego u dziecka. Informacja, która jest zakodowana w DNA, jest przekazywana z rodzica na dziecko, a nawet potencjalnie z rodzica na wnuka. Zaburzenia działania układu odpornościowego u ojca mogą więc wpływać negatywnie na mikrobiom potomstwa.

W przeciwieństwie do diety zachodniej tradycyjne wzorce żywieniowe zawierają większe ilości naturalnych, nieprzetworzonych składników. Na przykład dieta śródziemnomorska opiera się na spożywaniu dużych ilości warzyw, owoców, zbóż, roślin strączkowych i orzechów.  Kilka badań na ludziach wykazało, że śródziemnomorska dieta wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych [3,8].

Związek diety zachodniej z ADHD

Kolejnym aspektem, o którym warto wspomnieć, jest związek diety zachodniej z rozwojem ADHD, czyli zespołu nadpobudliwości ruchowej. Obecne odkrycia sugerują, że pewne nawyki żywieniowe mogą wpływać na rozwój ADHD. Przeprowadzono badania, w których porównano szczegółowe dane żywieniowe nastolatków i za pomocą analizy czynnikowej określono główne wzorce żywieniowe. Rozpoznanie ADHD było związane z wyższym wynikiem dla „zachodniego” wzorca dietetycznego [9].

Osoby z ADHD często charakteryzują się cechami impulsywności i stresem emocjonalnym. To może prowadzić do złych wyborów żywieniowych. Przykładem są przekąski bogate w tłuszcze lub cukry, wybierane w celu zrównoważenia ich emocji jako formy samoleczenia.  Rodzice osób z ADHD często zgłaszają bardziej dysfunkcyjne środowisko rodzinne.  Jest więc prawdopodobne, że związek między niskim przestrzeganiem zdrowej diety a rozpoznaniem ADHD może być zaostrzony przez dysfunkcyjne środowisko rodzinne.  Wszystkie te czynniki mogą wspierać błędne koło: impulsywność i dysfunkcja rodziny mogą prowadzić do gorszego wyboru żywności, obniżając jakość diety. Ostatecznie może prowadzić do niskiego spożycia niektórych składników odżywczych. Ta sytuacja może wywołać pewne subkliniczne niedobory żywieniowe, a tym samym pogorszyć objawy ADHD [10]. 

Wpływ na sen

🔎 Badania prekliniczne [18] wykazały, że dieta zachodnia obniża różnorodność mikrobioty jelitowej, sprzyja wzrostowi szkodliwych bakterii oraz zakłóca rytm dobowy, co może prowadzić do zaburzeń metabolicznych. Połączenie diety zachodniej z dodatkowym zakłóceniem rytmu dobowego pogłębia dysbiozę i zwiększa ryzyko chorób przewlekłych. Dietetycy powinni zwracać uwagę na wpływ stylu życia, w tym diety i regularności snu, na zdrowie jelit i metabolizm.

Czy dieta zachodnia może mieć wpływ na płodność ?

Przyjęto, że zwyczaje żywieniowe są ściśle związane z jakością życia reprodukcyjnego mężczyzn i kobiet. Nieprawidłowa dieta może przyczyniać się do zaburzeń funkcjonowania układu rozrodczego (pogorszona spermatogeneza, bolesne lub nieregularne miesiączki) [11].

Niepłodność definiowana jest jako niezdolność do zajścia w ciążę po co najmniej 12 miesiącach regularnego stosunku płciowego bez zabezpieczenia. Według Światowej Organizacji Zdrowia dotyka ona około 15 procent par w wieku rozrodczym [12].

Badanie Zdrowia Pielęgniarek II rozpoczęte w 1989 roku wykazało, że dieta oraz styl życia mogą wpływać na płodność u zdrowych kobiet. Ryzyko niepłodności okazało się mniejsze u kobiet, które spożywały m.in. mniej produktów przetworzonych i mniej produktów bogatych w cukry proste oraz tłuszcze nasycone Przede wszystkim otyłość, która jest konsekwencją diety zachodniej, może skutkować zaburzeniem owulacji oraz zaburzeniem równowagi hormonalnej u kobiet, a tym samym powodować niepłodność [13,16].

Opisywana dieta może również negatywnie działać na płodność mężczyzn. Jedno z hiszpańskich badań wykazało, że spożycie przetworzonego mięsa wiążę się z gorszą jakością nasienia [14].  W badaniu, które ukazało się w 2012 roku w czasopiśmie „Human Reproduction” również wywnioskowano, iż wysokie spożycie tłuszczów nasyconych oddziałuje negatywnie na jakość plemników [15]. 

Podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że przewlekłe stosowanie diety typu zachodniego, niesie wiele negatywnych skutków w różnych aspektach życia człowieka. Bardzo ważne jest zatem kierowanie się zdrowym rozsądkiem przy wyborze produktów żywnościowych, a także przy budowaniu nawyków żywieniowych. Skutki niezdrowego odżywiania rzutują na nasze zdrowie, samopoczucie, wygląd, a także kondycję fizyczną i większy poziom stresu.

Bibliografia:

1. Hariharan D., Vellanki K., Kramer H. (2015). The western Diet and Chronic Kidney. Current Hypertension Report, 17(4), 529.
2. Gajewska M. (2012). Akulturacja sposobu żywienia i jej wpływ na stan zdrowia imigrantów. Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1), 178-182.
3. Christ A., Lauterbach M., Latz E. (2019). Western Diet and the Immune System: An Inflammatory Connection. Immunity, 51(5), 794-811.
4. Kopp W. (2019). How Western Diet And Lifestyle Drive The Pandemic Of Obesity And Civilization Diseases. Diabetes, Metabolic Syndrome and Obesity: Targets and Therapy, 12, 2221-2236.
5. Naja F., Hwalla N., Itani L. , Karam S., Sibai A.M,  Nasreddine L. (2015). A Western dietary pattern is associated with overweight and obesity in a national sample of Lebanese adolescents (13–19 years): a cross-sectional study. British Journal of Nutrition, 114, 1909–1919.
6. Hsu T., Kanoski S.E. (2014). Blood-brain barrier disruption: mechanistic links between Western diet consumption and dementi. Frontiers in Aging Neuroscience, 6(88), 88.
7. Knight A., Bryan J., Murphy K. (2016). Is the Mediterranean diet a feasible approach to preserving cognitive function and reducing risk of dementia for older adults in Western countries? New insights and future directions. Ageing research reviews, 25, 85-10.
8. Myles I.A. (2014). Fast food fever: reviewing the impacts of the Western diet on immunity. Nutrition Journal , 13 (61), 2-17.
9. Howard A.L., Robinson M., Smith G.J., Ambrosini G.L., Piek J.P., Oddy W.H. (2011). ADHD is associated with a “Western” dietary pattern in adolescents. Journal of Attention Disorders, 15(5),403-11.
10. Ríos-Hernández A. ,  Alda J.A. ,  Farran-Codina A., Ferreira-García E., Izquierdo-Pulido M. (2017). The Mediterranean Diet and ADHD in Children and Adolescents. Pediatrics, 139(2).
11. Nazni P. (2014). Association of western diet & lifestyle with decreased fertility. The Indian Journal of Medical Research, 140 (1), 78-81.
12. https://www.who.int/health-topics/infertility#tab=tab_1
13. Chavarro J.E., Rich-Edwards J.W., Rosner B.A., Willett W.C. (2007). Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility. Obstet Gynecol., 110 (5), 1050-1058.
14. Mendiola J., Torres-Cantero A.M, Morena-Grau J.M, Ten J., Roca M., Morena-Grau S., Bernabeu R. (2009). Food intake and its relationship with semen quality: a case-control study. Fertil Steril, 91, 812-818.
15. Attaman J.A., Toth T.L, Furtado J., Campos H., Hauser R., Chavarro J.E. (2012) . Dietary fat and semen quality in mening a lifility clinic. Human Reproduction, 27(5), 1466-1474.
16. Saez F., Drevet J.R. (2019). Dietary Cholesterol and Lipid Overload: Impact on Male Fertility. Oxidative Medicine and Cellular Longevity, 3, 1-11.
17. https://www.bgu.ac.il/en/news-and-articles/itzhak-mizrahi-gut-microbiome/
18. Moreira Gobis ML, Goulart de Souza-Silva T, de Almeida Paula HA. The impact of a western diet on gut microbiota and circadian rhythm: A comprehensive systematic review of in vivo preclinical evidence. Life Sci. 2024 Jul 15;349:122741. doi: 10.1016/j.lfs.2024.122741. Epub 2024 May 22. PMID: 38788974.

• Data pierwotnej publikacji: 1.03.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 17.11.2024