Prozdrowotna woda alkaliczna. Prawda czy chwyt marketingowy?

W kolorowych czasopismach oraz popularnych stronach internetowych można znaleźć wiele nieprawdziwych informacji na temat zdrowego żywienia. Jednym z popularnych mitów żywieniowych jest zakwaszenie organizmu. Rosnące zainteresowanie dietą odkwaszającą spowodowało, że na rynku pojawiają się nowe produkty, będące „lekiem” na zakwaszenie. Takim produktem niewątpliwie jest woda alkaliczna. Jak nie skusić się na zakup wody, którą pije sama Beyonce? Podobno Miranda Kerr, modelka Victoria’s Secret swoją nienaganną sylwetkę również zawdzięcza wodzie alkalicznej. Czy woda alkaliczna rzeczywiście jest lekiem na całe zło? Jakie ma właściwości i czy warto włączyć ją do codziennego jadłospisu?

Czym jest pH?

Dla lepszego zrozumienia istoty zagadnienia warto zapoznać się z definicją pH. Skala pH służy do oceny zasadowości bądź kwasowości danego roztworu. Wartości poniżej 7 świadczą o kwasowym charakterze roztworu, a wartości powyżej 7 o charakterze zasadowym. Wartość pH 7 oznacza roztwór obojętny. Większość procesów metabolicznych zachodzących w organizmie człowieka wymaga lekko zasadowego pH. Optymalne pH naszej krwi wynosi 7,35-7,45 [1,2]. Wartość ta jednak może różnić się w zależności od lokalizacji w organizmie. Niższe wartości znajdziemy między innymi w żołądku [2].

Woda alkaliczna

Woda alkaliczna to woda pitna, która charakteryzuje się pH wyższym od większości popularnych wód butelkowanych. Zgodnie z definicją to woda charakteryzująca się pH wyższym niż 7 [3]. Popularne wody mineralne znajdujące się na rynku polskim charakteryzują się pH zbliżonym do neutralnego (ok. 6,5-7,2). Na rynku wodę alkaliczną można spotkać także pod innymi nazwami. Często nazywana jest wodą zasadową, jonizowaną lub redox.

Istnieje przekonanie, że współczesna dieta obniża wartość pH w naszym organizmie i powoduje zakwaszenie. Zachowanie równowagi kwasowo-zasadowej ma być możliwe, dzięki zmianie diety [4]. Jedną z możliwości jest zamiana zwykłej wody źródlanej i mineralnej, na wodę alkaliczną.

Szukając informacji na temat wody alkalicznej, można spotkać się z wieloma pozytywnymi opiniami na jej temat. Przypisuje się jej zdolności przeciwdziałaniu wielu chorobom. Jej spożycie może spowalniać postęp niektórych chorób przewlekłych, takich jak osteoporoza, nadciśnienie i zanik mięśni. Producenci wód alkalicznych wskazują także na jej działanie antystresowe. Woda alkaliczna ma wspomagać układ odpornościowy, zwiększać wigor i libido. [3,5,6,7,8]. Zalet, jak można zauważyć, jest wiele, ale jak te obietnice mają się do aktualnego stanu wiedzy?

Poznajmy fakty o wodzie alkalicznej

Choroba refluksowa

Istnieje kilka badań sugerujących, że spożycie wody alkalicznej pozytywnie wpływa na zdrowie. Jednym z nich jest badanie z 2012 roku [9], które sugeruje, że spożycie wody alkalicznej może przynieść korzyść osobom zmagającym się z chorobą refluksową. Popularna zgaga jest spowodowana cofaniem się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Dużą rolę w powstawaniu refluksu odgrywa pepsyna, czyli enzym produkowany przez komórki żołądka. Cofając się z żołądka, może uszkadzać błony śluzowe przełyku i dróg oddechowych.

W badaniu laboratoryjnym wykazano, że woda o pH 8,8 ma zdolność inaktywacji pepsyny, wpływając tym samym na poprawę jakości życia osób chorych. Znaczącym ograniczeniem są warunki laboratoryjne, w których zostało wykonane badanie. Trudno jest bowiem stworzyć sztucznie takie warunki, które idealnie odwzorowałyby funkcjonowanie ludzkiego organizmu. Mimo potencjalnego pozytywnego wpływu wody alkalicznej na chorobę refluksową należy mieć na uwadze, że to jedynie walka z objawami. Spożycie wody alkalicznej nie rozwiąże przyczyny cofania się tej treści do przełyku.

Zdrowie kości

W obszarze zainteresowań badaczy jest wpływ wody alkalicznej na gęstość kości. Wynn i in. [10] doszli do wniosku, że woda zasadowa obniża stężenie parathormonu we krwi. Hormon ten zwiększa stężenie wapnia we krwi, uwalniając go z kości. Może to prowadzić do rozwoju osteoporozy. Wyższość wody alkalicznej została jednak podważona przez innych badaczy.

W przeglądach dostępnej literatury wykazano, że nie ma wystarczających dowodów na to, by wskazywać na związek między spożyciem wody alkalicznej a zdrowiem kości. Autorzy analiz wskazują na pewne niedoskonałości w projektowaniu badań, co może znacząco zaburzać ocenę wyników. Ograniczeniem wielu badań jest brak zastosowania miarodajnych wskaźników używanych w diagnostyce osteoporozy, takich jak biopsja kości. Wiarygodność ogranicza także krótki czas trwania badań oraz mała liczba osób badanych [11].

Cukrzyca typu 2

Kolejne badanie zostało przeprowadzone w 2009 roku, zgodnie z hipotezą, że woda alkaliczna może obniżać stężenie cukru we krwi osób chorych na cukrzycę typu 2. Badanie wykazało, że spożycie wody alkalicznej w ciągu 14 dni zmniejszało stężenie glukozy we krwi osób chorych. Autorzy badania twierdzą, że woda alkaliczna zwiększa odporność organizmu i jest w stanie pobudzić trzustkę do produkcji insuliny [12]. W tym przypadku, aby móc mówić o pozytywnym wpływie wody zasadowej na stężenie cukru we krwi, również konieczne jest wykonanie długoterminowych badań na większej populacji.

Choroba nowotworowa

Fenton i Huang [4] dokonali systematycznej analizy publikacji dotyczących wpływu diety na równowagę kwasowo-zasadową i ryzyko zachorowania na nowotwór. Autorzy nie znaleźli żadnych wiarygodnych publikacji, które sugerowałyby, że woda alkaliczna wspiera dobry stan zdrowia. Przegląd literatury wykazał brak dowodów na związek między zawartością kwasu w diecie, wodą alkaliczną a ryzykiem choroby nowotworowej.

Niektóre artykuły sugerują, że w środowisku guza dochodzi do zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej. Ponadto na leczenie raka może wpływać pH. Niektóre badania in vitro i badania na zwierzętach sugerują, że zasadowica metaboliczna może być przydatna w ulepszaniu niektórych schematów leczenia. Na ten moment są to jednak tylko niepotwierdzone wiarygodnymi badaniami teorie [4].

Głos w sprawie wód alkalicznych zabierają także eksperci do spraw żywienia. Według Katheirne Zeratsky dla większości ludzi najlepsza jest czysta woda, a korzyści płynące ze spożycia wody alkalicznej nie są potwierdzone wiarygodnymi badaniami naukowymi [13].

Woda alkaliczna to sposób na łatwy zarobek?

Woda stanowi około 60-70% masy ciała dorosłego człowieka. Jej zapasy muszą być regularnie uzupełniane, aby nie doprowadzić do odwodnienia. Woda jest niezbędna do przebiegu wielu procesów życiowych, w tym procesów trawiennych. Źródłem wody dla organizmu są przede wszystkim napoje. Napoje powinny być zatem obecne w życiu każdego z nas.

Z tego powodu ich produkcja stała się obszarem zainteresowania wielu producentów, którzy starają się za wszelką cenę zdominować konkurencję. Na potrzeby promocji danego produktu kreowane są nieprawdziwe informacje, które napędzają sprzedaż. Tak stało się w przypadku wód alkalicznych. Rosnące zainteresowanie teorią zakwaszenia organizmu otworzyło przed producentami możliwość łatwego zarobku.

Szereg deklarowanych właściwości zdrowotnych wiąże się także z wyższą ceną wód alkalicznych. Litr wody mineralnej można kupić już za ok. 1-2 zł. Za wodę alkaliczną zapłacimy średnio od 4, nawet do 14 zł za litr [14]. Na stronach internetowych producentów wód alkalicznych można znaleźć całą gamę produktów przeznaczonych do alkalizacji wody kranowej.

W ofercie możemy znaleźć dzbanki z wkładem jonizującym, których ceny rozpoczynają się od 250 zł. Mówią, że potrzeba jest matką wynalazku, więc producenci mają produkt także dla ludzi zabieganych. Saszetki alkalizujące wodę kranową umożliwiają przygotowanie wody zasadowej w dowolnym miejscu. Saszetki zawierają proszek z koralowców, który w połączeniu z wodą wpływa na zwiększenie elastyczności mięśni i poprawę stanu naskórka. To tylko niektóre z licznych deklaracji, jakie można odnaleźć na stronach, oferujących urządzenia do alkalizacji wody.

Zakwaszenie to mit?

Co z tym zakwaszeniem? Czy istnieją dowody naukowe potwierdzające jego istnienie, czy to tylko termin wykreowany na potrzeby marketingowe? Spieszymy z odpowiedzią.

Na przestrzeni lat tendencje dotyczące spożycia różnych grup produktów spożywczych uległy modyfikacji. Doszło do spadku spożycia produktów bogatych magnez, potas i błonnik. Produkty te zostały zamienione na produkty będące źródłem tłuszczów nasyconych, cukrów prostych, sodu i chloru [2]. Zmiany te są istotne z punktu widzenia równowagi kwasowo-zasadowej.

Produkty spożywcze różnią się między sobą zawartością pierwiastków, które można zaklasyfikować jako kwasotwórcze lub zasadotwórcze. Pierwiastki kwasotwórcze to przede wszystkim chlor, siarka i chlor. Znajdziemy je głównie w mięsie, rybach, produktach zbożowych i jajach. Natomiast produkty, takie jak mleko, owoce i warzywa, określane są jako zasadotwórcze. W ich składzie przeważają wapń, sód, potas i magnez.

Zwolennicy hipotezy zakwaszenia przekonują, że zwiększone spożycie produktów kwasotwórczych przyczynia się do zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej. Dieta bogata w produkty zasadowe ma zdolność podwyższania pH moczu, jednak w nieznacznym stopniu wpływa na zmianę pH krwi [15,4]. Fenton i Huang dokonali systematycznej analizy publikacji dotyczących wpływu diety na równowagę kwasowo-zasadową. Badania potwierdzają, że dieta bogata w produkty zasadotwórcze nie wpływa znacząco na zmiany pH krwi. [4]

Za utrzymanie odpowiedniego pH odpowiedzialne są specjalne mechanizmy, które kontrolują gospodarkę kwasowo-zasadową. Dzięki nim stosunek kationów i anionów w płynach ustrojowych pozostaje na odpowiednim poziomie. Do mechanizmów tych należą: system buforów, wydalanie nadmiaru dwutlenku węgla przez płuca, a także zdolność nerek do usuwania nadmiaru kwasów i zasad [16,17].

Zwolennicy teorii zakwaszenia nie docenili zdolności nerek i układu oddechowego do radzenia sobie z kwasami dostającymi się do organizmu wraz z pożywieniem. Sprawne funkcjonowanie mechanizmów ochronnych sprawia, że dieta nie może istotnie wpłynąć na homeostazę kwasowo-zasadową. Obniżone pH moczu nie wskazuje natomiast na zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej, a jedynie na to, jakie produkty dominują w naszej diecie.

Dieta zasadowa

W związku z hipotezą zakwaszenia organizmu powstała koncepcja diety zasadowej (alkalicznej). Dieta ta opiera się na założeniu, że składniki mineralne żywności sprawiają, że organizm jest kwaśny, zasadowy lub obojętny. Zwiększenie podaży zasad ma prowadzić do „odkwaszenia”. Osiągnąć to można poprzez zwiększone spożycie produktów zasadotwórczych, w tym owoców i warzyw [4]. Nadmierne spożycie produktów kwasotwórczych ma przyczyniać się do powstawania wielu chorób, takich jak nowotwory, osteoporoza i choroby układu krążenia. Dieta zasadowa promowana jest także wśród osób z nadciśnieniem i cukrzycą. Na wielu popularnych stronach internetowych można znaleźć informacje, że ma właściwości leczące raka. Obalenie mitu o zakwaszeniu organizmu sprawiło, że zasadność stosowania diety zasadowej również jest wątpliwa. Pomimo to, że zasady diety alkalicznej opierają się o błędne założenie, należy zwrócić uwagę na jej pozytywny aspekt, jakim jest zachęcanie do zwiększenia spożycia owoców i warzyw.

Woda wodorowa. Czym się różni od wody alkalicznej?

Woda wodorowa nie jest synonimem wody alkalicznej. To, co odróżnia ją od wody zasadowej to dodatek wodoru cząsteczkowego. Cząsteczka wody składa się z 2 atomów wodoru i 1 cząsteczki tlenu. Zwolennicy spożywania wody wodorowej uważają, że wodór naturalnie obecny w wodzie nie może korzystnie wpływać na zdrowie, ponieważ jest związany z tlenem. Wodór niezwiązany z tlenem ma być bardziej dostępny dla naszego organizmu, więc dodanie cząsteczek wodoru do wody ma te korzyści zapewnić. 

Marketing wokół wody wodorowej jest równie mocno rozbudowany, jak w przypadku wody alkalicznej. Na rynku znajdziemy wiele generatorów wody wodorowej, których ceny mogą wprawić w niemałe zakłopotanie.

Wodorowi przypisuje się wiele właściwości, takie jak zdolność do zmniejszania stresu oksydacyjnego. Istnieje kilka badań sugerujących, że wodór w wodzie zapobiega cukrzycy, insulinooporności i przewlekłemu zapaleniu wątroby. Wiarygodność tych badań jest na tyle niska, że wielu ekspertów jest sceptycznie nastawionych do jego hipotetycznych korzyści [18,19].

W 2013 roku Song i in. [18] wykazali, że spożycie wody wodorowej może przynieść korzyści osobom z zespołem metabolicznym. Jednym z czynników, który przyczynia się do rozwoju zespołu metabolicznego, jest przewlekły stan zapalny. 20 osób z objawami zespołu metabolicznego spożywało wodę wodorową. Po 10 tygodniach doszło do spadku stężenia cholesterolu LDL w ich surowicy. Obniżeniu uległo także stężenie cholesterolu całkowitego i stężenie markerów stanu zapalnego. Badanie sugeruje zatem, że spożycie wody wzbogaconej w wodór może zmniejszać stres oksydacyjny i zapobiegać zespołowi metabolicznemu.

W innym badaniu [19] oceniono wpływ spożycia wody wodorowej na jakość życia osób poddanych radioterapii. Badanie wykazało, że spożycie wody wzbogaconej w wodór zmniejsza reakcję organizmu na stres oksydacyjny wywołany radioterapią. Dzięki temu, objawy towarzyszące leczeniu, takie jak zmęczenie, uległy zmniejszeniu. Wyniki badań są obiecujące. Jednak podobnie jak w przypadku wody alkalicznej potrzebne są dalsze badania, aby wyciągnąć wnioski, że picie wodoru zmniejsza poziom stresu oksydacyjnego.

Podsumowanie

Temat wód alkalicznych i wodorowych jest owiany tajemnicą. Istnieje wiele nazw, stosowanych zamiennie, które mogą wprowadzać konsumenta w błąd. Niewielka liczba przeprowadzonych badań w kierunku prozdrowotnych właściwości wymienionych wód powoduje, że producenci mogą z łatwością manipulować konsumentami.

W ofercie można znaleźć szereg urządzeń, których użycie a zapewnić długotrwałe zdrowie i dobre samopoczucie. Wielu z nas nie posiada nawyku picia wody. Włączenie jej do codziennego jadłospisu powoduje, że czujemy się lepiej. Zdolność od poprawy samopoczucia błędnie zostaje przypisana wodzie alkalicznej.

Właściwości wód alkalicznych i wodorowych są przeceniane. To prawda, że świetnie nawadniają, ale równie dobrze nawadnia czysta woda. Mimo że spożycie wymienionych wód nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, warto zastanowić się, czy istnieje jakikolwiek racjonalny powód, by po taką wodę sięgnąć. Ważne jest, aby być świadomym, że nie wszystko, co pokazywane jest w mediach, jest prawdziwe.

Informacji należy szukać w rzetelnych źródłach, powołujących się na wiarygodne badania naukowe. Na ten moment nie istnieją wiarygodne dowody na to, na spożycie wody alkalicznej lub wodorowej przyczynia się do zapobiegania lub leczenia jakichkolwiek chorób.

Bibliografia:

1. Gawęcki J. Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2010.
2. Schwalfenberg, G. K. (2012). The alkaline diet: is there evidence that an alkaline pH diet benefits health?. Journal of environmental and public health, 2012.
3. Wright, K. F. (2015). Is your drinking water acidic? A comparison of the varied pH of popular bottled waters. American Dental Hygienists’ Association, 89(suppl 2), 6-12.
4. Fenton, T. R., & Huang, T. (2016). Systematic review of the association between dietary acid load, alkaline water and cancer. BMJ open, 6(6).
5. https://wodamoda.pl/woda-alkaliczna
6. https://portal.abczdrowie.pl/woda-zjonizowana-wlasciwosci-i-zastosowanie
7. http://wzasadziewoda.pl/co-to-jest-woda-alkaliczna-oraz-7-powodow-dla-ktorych-warto-ja-pic/
8. https://przyjazny-dietetyk.pl/woda-alkaliczna
9. Koufman, J. A., & Johnston, N. (2012). Potential benefits of pH 8.8 alkaline drinking water as an adjunct in the treatment of reflux disease. Annals of Otology, Rhinology & Laryngology, 121(7), 431-434.
10. Wynn, E., Krieg, M. A., Aeschlimann, J. M., & Burckhardt, P. (2009). Alkaline mineral water lowers bone resorption even in calcium sufficiency:: Alkaline mineral water and bone metabolism. Bone, 44(1), 120-124.
11. Fenton, T. R., Tough, S. C., Lyon, A. W., Eliasziw, M., & Hanley, D. A. (2011). Causal assessment of dietary acid load and bone disease: a systematic review & meta-analysis applying Hill’s epidemiologic criteria for causality. Nutrition Journal, 10(1), 1-23.
12. Siswantoro, E., & Purwanto, N. H. (2017). Effectiveness of Alkali Water Consumption to Reduce Blood Sugar Levels in Diabetes Mellitus Type 2. Journal of Diabetes Mellitus, 7(04), 249.
13. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/expert-answers/alkaline-water/faq-20058029
14. https://www.woda-alkaliczna.pl/oferta
15. Welch, A. A., Mulligan, A., Bingham, S. A., & Khaw, K. T. (2008). Urine pH is an indicator of dietary acid–base load, fruit and vegetables and meat intakes: results from the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC)-Norfolk population study. British Journal of Nutrition, 99(6), 1335-1343
16. https://www.mateuszdurbas.pl/blog/zakwaszenie-organizmu-prawda-czy-mit-dla-portalu-onetpl
17. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zakwaszenie-organizmu-prawda-czy-mit/
18. Song, G., Li, M., Sang, H., Zhang, L., Li, X., Yao, S., … & Qin, S. (2013). Hydrogen-rich water decreases serum LDL-cholesterol levels and improves HDL function in patients with potential metabolic syndrome. Journal of lipid research, 54(7), 1884-1893.
19. Kang, K. M., Kang, Y. N., Choi, I. B., Gu, Y., Kawamura, T., Toyoda, Y., & Nakao, A. (2011). Effects of drinking hydrogen-rich water on the quality of life of patients treated with radiotherapy for liver tumors. Medical gas research, 1(1), 1-8.