Wpływ kawy oraz kofeiny na płodność i ciążę – wyniki badań naukowych

Tematy dotyczące płodności i przebiegu ciąży zawsze wzbudzają wiele pytań i obaw. Od lekarzy słyszy się o konieczności odstawienia używek, a do takowych zalicza się również kawę. Co więcej, w Internecie można znaleźć ogrom sprzecznych informacji. Nieczęsto są one powielane przez osoby niezwiązane z medycyną i żywieniem człowieka. Te niejednoznaczne wiadomości mogą wprowadzić zamęt i niepewność, jak postępować. Czy kawa i zawarta w niej kofeina wpływają negatywnie na płodność i utrzymanie ciąży? Czy jest to jeden z internetowych mitów?

Kilka słów o kawie 

Kawa jest jednym z najczęściej spożywanych napojów na świecie. Ogromną popularność zawdzięcza, właściwościom pobudzającym i charakterystycznym cechom organoleptycznym. Jeszcze do niedawna picie kawy było kojarzone z negatywnymi skutkami zdrowotnymi. Obecnie wiadomo jednak, że jej umiarkowane spożycie jest całkowicie bezpieczne. Nie stwarza zagrożenia dla zdrowia konsumentów. Co więcej, uważa się, że może stanowić element profilaktyki chorób przewlekłych. Wśród nich wymienia się cukrzycę typu 2, otyłość, nowotwory, choroby układu krążenia i układu nerwowego [1].

Jedną z głównych substancji bioaktywnych w kawie jest kofeina. Jest to naturalny alkaloid, występujący w ponad 60 roślinach, w tym w ziarnach kawy, liściach herbaty czy strąkach kakao. Wykazuje działanie stymulujące układ nerwowy. Dzięki temu odczuwamy zwiększoną czujność i zdolność do dłuższego pozostawania w czasie czuwania bez snu.

Kofeina ma właściwości uzależniające. Jej odstawienie wiąże się z nieprzyjemnymi objawami, takimi jak: bóle głowy, letarg czy drażliwość [2]. Charakteryzuje się tym, że każdy organizm inaczej na nią reaguje. Dla niektórych już jedna filiżanka będzie powodować bezsenność. U innych nawet duże dawki nie będą działać pobudzająco.

U większości osób okres półtrwania kofeiny wynosi około 5 godzin. Jednak u pewnych grup, między innymi kobiet w ciąży, jest on jednak znacznie wydłużony. Dlatego też, ze względu na większą podatność na skutki toksycznego działania kofeiny, zaleca się ograniczenie spożycia kofeiny w trakcie ciąży [3]. 

Czy kofeina zawarta w kawie ma wpływ na płód? Czy może powodować poronienia i jest zakazana w ciąży?

Wpływ spożywania kofeiny w trakcie ciąży jest badany już od lat 80. W tym czasie tempo metabolizmu kofeiny znacznie spowalnia, zwłaszcza po pierwszym trymestrze. Okres półtrwania może wydłużyć się o 2,5-4,5 godziny, do nawet 15 godzin pod koniec ciąży. Warto również zauważyć, że kofeina jest substancją lipofilną i może swobodnie przenikać przez wszystkie błony biologiczne, w tym przez barierę krew-łożysko. W ten sposób kofeina spożywana przez matkę dociera do płodu, który nie posiada enzymów niezbędnych do jej metabolizmu.

Badania epidemiologiczne wskazują, że przyjmowanie kofeiny w trakcie ciąży wiąże się z ryzykiem opóźnionego wzrostu wewnątrzmacicznego, niskiej masy urodzeniowej i samoistnego poronienia.

Niektóre badania wykazują, że spożycie nawet 100-200 mg kofeiny może być związane ze zwiększonym ryzykiem poronienia czy ograniczeniem wzrostu płodu. Te informacje budzą obawy, że być może nie istnieje jeden, bezpieczny dla wszystkich, próg spożycia kofeiny w czasie ciąży [4]. 

Czy kawa bezkofeinowa to dobra alternatywa dla kobiet w ciąży?

Kawa bezkofeinowa stanowi popularną alternatywę tradycyjnej wersji tego napoju. W swoim składzie zawiera minimalne ilości kofeiny. W jednej filiżance może znajdować się od 2 do 5 mg kofeiny [2]. Ze względu na tak niską zawartość, może być sporadycznie spożywana przez kobiety w ciąży. 

Czy kofeina zawarta w kawie wpływa na płodność i szansę na zajście w ciążę?

W obecnych czasach coraz większa ilość par zmaga się z niepłodnością. Warto zauważyć, że bardzo często, bo aż w 30% przypadków, do tego problemu przyczyniają się czynniki męskie. Aktualny styl życia, ciągły stres, wysokoprzetworzona dieta, brak aktywności fizycznej i używki znacząco przyczyniają się do spadku jakości nasienia.

Badania na temat wpływu kofeiny na płodność męską sugerują, że jej wysokie spożycie, poprzez uszkodzenie DNA plemników, może negatywnie wpływać na funkcje rozrodcze. Dowody są jednak niejednorodne i niespójne, a więc temat ten wymaga szerszego podejścia. Co ciekawe, zaobserwowano zależność między spożyciem kawy a wzorcami żywieniowymi i nawykami. Oznacza to, że u osób pijących kawę występują pewne zachowania, które negatywnie oddziałują na zdrowie, a w konsekwencji na płodność [5].

Kiedyś panowało przekonanie, że spożycie kofeiny przez kobiety może negatywnie wpływać na płodność. Obecnie badania wskazują, że dzienne spożycie na poziomie 300 mg lub poniżej nie zmniejsza zdolności reprodukcyjnych. Co ciekawe, kofeina w połączeniu z alkoholem wykazuje znaczne ryzyko obniżenia płodności. Przyjmowana sama już nie oddziałuje negatywnie [8].

Czy kofeina zawarta w kawie ma wpływ na zapłodnienie in vitro?

Na temat wpływu kofeiny na płodność męską i żeńską podczas procedury in vitro przeprowadzono badania we włoskiej klinice płodności. Badania były prowadzone prospektywnie i skupiały się na działaniu umiarkowanej dawki kofeiny. Wykazały one, że spożycie kofeiny przez mężczyzn i kobiety nie wiązało się z implantacją, liczbą pobranych oocytów, zapłodnieniem czy wskaźnikiem żywych urodzeń. Warto jeszcze raz podkreślić, że badanie dotyczyło umiarkowanej ilości kofeiny. Nie można określić wpływu wysokich dawek. Dlatego, zachowawczo, należy sugerować się granicami sugerowanymi przez EFSA [6].

O czym warto pamiętać o kawie w kontekście płodności?

Przede wszystkim należy zauważyć, że na płodność wpływ na ogromna ilość czynników. Wśród nich są dieta, aktywność fizyczna, używki, czyli po prostu styl życia. Jeżeli chodzi o kawę i jej spożycie, badania na temat wpływu konsumpcji kofeiny na płodność są niejednoznaczne. Wynika to z kilku powodów. Jednym z potencjalnych wyjaśnień tych niespójności jest fakt, że większość badań ma charakter retrospektywny, czyli polega na przypominaniu. Przeglądy systematyczne dotyczące związku pomiędzy kofeiną i płodnością wykazały, że obniżenie zdolności reprodukcyjnych jest częściej zgłaszane w badaniach o niskiej jakości metodologicznej [7]. 

Co ciekawe, w niektórych badaniach negatywny wpływ kofeiny na zdolności rozrodcze był zauważalny. Nie było tak w przypadku kawy, a napojów słodzonych, które również zawierają kofeinę. Zaobserwowano także, że picie kawy wiąże się z często z niezdrowymi wzorcami żywieniowymi. Te wzory prowadzić mogą do zaburzeń, które następnie przyczyniają się do zmniejszonej płodności. Mowa tu o schorzeniach, takich jak, otyłość czy insulinooporność [6].

Warto również sobie uświadomić, że kawa nie jest jedynym źródłem kofeiny. Jest ona także obecna w herbacie, czekoladzie oraz dużej ilości słodzonych napojów [10]. Dlatego będąc w ciąży, należy zwrócić uwagę na podaż kofeiny z wszelkich produktów, nie tylko z kawy, aby na pewno nie spożywać więcej, niż jest zalecane. W okresie prekoncepcyjnym ograniczenie podaży napojów słodzonych z kofeiną również jest wskazane, ze względu na ich niekorzystny wpływ na zdrowie. 

Pić czy nie pić?

Wydaje się, że nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie. Istnieje coraz więcej dowodów, że kawa nie wiąże się z niepłodnością. Co więcej, niektóre badania wskazują, że wyższe spożycie kawy wpływa na większe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę [9]. 

W przypadku picia kawy należy obserwować swój organizm i reakcje na przyjmowaną kofeinę. Na pewno warto kontrolować ilość przyjmowanej kofeiny i uwzględniać jej zawartość w różnego rodzaju napojach i produktach. Ważne jest także odpowiednie nawodnienie i po prostu umiar.

Podsumowanie 

Wpływ kawy na płodność i przebieg ciąży jest przedmiotem wielu badań. Ich wyniki są dość niejednorodne. W świetle aktualnego stanu wiedzy picie kawy nie stwarza zagrożenia dla zdrowia. Może być wręcz pomocnym elementem w profilaktyce chorób cywilizacyjnych.

Warto jednak pamiętać o zmienności osobniczej w tolerowaniu kawy i odmiennym wpływie w zależności od stanu fizjologicznego. Jeśli chodzi o płodność, to wydaje się, że kawa nie wpływa negatywnie na zdolności rozrodcze.

W przypadku ciąży należy jednak ograniczać jej spożycie, ponieważ różne badania wskazują, że nawet niskie dawki mogą nieść za sobą negatywne konsekwencje dla potomstwa. Ze względu na ogromną popularność kawy i fakt, że spożywana jest codziennie przez dużą część populacji, jest to zdecydowanie temat, który zasługuje na uwagę i dalsze badania. Podobnie w przypadku wielu problemów i schorzeń, temat związany z niepłodnością wymaga złożonego i wielokierunkowego podejścia. 

Bibliografia:

1. Pelczyńska, M., & Bogdański, P. (2019). Prozdrowotne właściwości kawy. Varia Medica, 3(4), 311-317.
2. de Mejia, E. G., & Ramirez-Mares, M. V. (2014). Impact of caffeine and coffee on our health. Trends in Endocrinology & Metabolism, 25(10), 489-492.
3. Lean, M. E., & Crozier, A. (2012). Coffee, caffeine and health: what’s in your cup?. Maturitas, 72(3), 171-172.
4. Qian, J., Chen, Q., Ward, S. M., Duan, E., & Zhang, Y. (2020). Impacts of caffeine during pregnancy. Trends in Endocrinology & Metabolism, 31(3), 218-227.
5. Ricci, E., Viganò, P., Cipriani, S., Somigliana, E., Chiaffarino, F., Bulfoni, A., & Parazzini, F. (2017). Coffee and caffeine intake and male infertility: a systematic review. Nutrition journal, 16(1), 1-14.
6. Ricci, E., Noli, S., Cipriani, S., La Vecchia, I., Chiaffarino, F., Ferrari, S., … & Parazzini, F. (2018). Maternal and paternal caffeine intake and ART outcomes in couples referring to an Italian fertility clinic: a prospective cohort. Nutrients, 10(8), 1116.
7. Gaskins, A. J., & Chavarro, J. E. (2018). Diet and fertility: a review. American journal of obstetrics and gynecology, 218(4), 379-389.
8. Wolde, T. (2014). Effects of caffeine on health and nutrition: A Review. Food Science and Quality Management, 30, 59-65.
9. Chavarro, J. E. (2019). Is coffee bad for reproduction? Maybe not, after all. Fertility and Sterility, 112(1), 39-40.
10. Nawrot, P., Jordan, S., Eastwood, J., Rotstein, J., Hugenholtz, A., & Feeley, M. (2003). Effects of caffeine on human health. Food Additives & Contaminants, 20(1), 1-30.