W ostatnim czasie dużą uwagę poświęca się badaniom roślin mających zastosowanie lecznicze. Badacze skupiają się przede wszystkim na ich właściwościach zdrowotnych. Właściwości te mogą być wykorzystywane dzięki związkom fitochemicznym, które są zawarte w roślinach. U ludzi sprawdzają się one pod względem leczniczym i w zapobieganiu chorób. Jedną z roślin o tych właściwościach jest hibiskus (łac. Hibiskus sabdariff). Dzięki zawartości nutraceutyków roślina ta może być wykorzystywana w leczeniu chorób zwyrodnieniowych, nadciśnienia, hiperlipidemii, niektórych typów nowotworów czy chorób zapalnych nerek i wątroby [1].
Hibiskus. Co powinieneś o nim wiedzieć?
Hibiscus sabdariffa L. znany jest również jako Roselle lub Szczaw czerwony [2]. Jest to roślina jednoroczna, należąca do rodziny Malvaceae, obejmującej ponad 300 gatunków. Uprawiana jest w regionach tropikalnych i subtropikalnych na całym świecie. Spotkać ją można w Indiach, Arabii Saudyjskiej, Chinach, Malezji, Indonezji, Filipinach, Wietnamie, Sudanie, Egipcie, Nigerii czy Meksyku. Jest też rośliną jadalną, o wysokich wartościach odżywczych. [2], [3].
Największymi producentami hibiskusa są Chiny i Tajlandia. Natomiast główni importerzy tej rośliny to Niemcy i Stany Zjednoczone. W Niemczech roślina ta stosowana jest jako składnik herbatek. Znajduje także zastosowanie jako surowiec do produkcji ziołowych leków, syropów i barwników spożywczych [4].
Uprawa hibiskusa, warunki i czas kwitnienia
Hibiskus jest krzewem dorastającym do ok. 2,4 metra wysokości. Jego uprawa jest łatwa. Natomiast trudne jest uzyskanie wysokiej jakości uprawy. Wszystko zależy m.in. od materiału siewnego, lokalnych warunków wzrostu czy czasu zbioru.
Roślina ta wymaga dobrze przepuszczalnych gleb. Toleruje także glebę słabą. Do rozrostu potrzebuje od 4 do 8 miesięcy oraz temperatury wynoszącej min. 21°C. Ponadto, hibiskus potrzebuje sporej ilości godzin światła słonecznego przez pierwsze 4-5 miesięcy wzrostu (13 h). Opady dające mu optymalny wzrost w pierwszych 3-4 miesiącach wynoszą 130-250 mm [4].
Kwitnienie hibiskusa rozpoczyna się we wrześniu, a kończy w październiku. Może odbywać się to również nieco później. Znaczenie ma tutaj kraj, w którym roślina wyrasta [4].
Zbiory
Zbieranie hibiskusa rozpoczyna się pod koniec grudnia. Wszystko zależy od dojrzałości nasion. Zbiory wykonuje się co dziesięć dni do końca sezonu wegetacyjnego. Dokonywane są ręcznie. Należy przy tym uważać, aby nie zanieczyścić roślin obcym materiałem. Zbierany kielich nie może stykać się z ziemią czy innymi powierzchniami. Musi być także transportowany (do miejsca suszenia) w czystych workach lub pojemnikach [4].
Wartości odżywcze w 100 g produktu (różne części Hibiskusa)
| Składniki odżywcze | Kielich | Nasiona | Liście |
| Białko | 2 g | 28,9 g | 3,5 g |
| Węglowodany | 10,2 g | 25,5 g | 8,7 g |
| Tłuszcz | 0,1 g | 21,4 g | 0,3 g |
| Tiamina | 0,05 mg | 0,1 mg | 0,2 mg |
| Ryboflawina | 0,07 mg | 0,15 mg | 0,4 mg |
| Niacyna | 0,06 mg | 1,5 mg | 1,4 mg |
| Witamina C | 17 mg | 9 mg | 2,3 mg |
| Wapń | 150 mg | 350 mg | 240 mg |
| Żelazo | 3 mg | 9 mg | 5 mg |
Hibiskus w żywności
W produktach spożywczych wykorzystywane są nasiona, liście, owoce i korzenie hibiskusa. Przykładowo, mięsiste czerwone kielichy tej rośliny stosowane są do produkcji win, soków, dżemów, galaretek, syropów, żelatyn, budyni czy ciast. Stosuje się je także jako suszone i parzone herbaty czy nawet przyprawy.
Kielichy hibiskusa są bogate w antyoksydanty – flawonoidy, gossypetynę, hibisketynę i sabdaretynę. Zawierają także sporo ryboflawiny, kwasu askorbinowego, niacyny, karotenu, wapnia i żelaza. Młode liście i delikatne łodygi roselle są z kolei dodawane do sałatek lub gotowane oddzielnie. Dodawane są jako warzywo do innych warzyw lub mięs.
Stosuje się je także jako przyprawa, dodatek do curry. Nasiona hibiskusa mają dużą zawartość białka. Można dodawać je do zup czy sosów – prażone lub zmielone. Są również wykorzystywane jako zamiennik kawy [5].
Sok z hibiskusa i wino
Kielich hibiskusa jest wykorzystywany do przyrządzania soku. Można sporządzić go poprzez gotowanie tej części rośliny z wodą w stosunku 1:4. Soki te stosuje się później do zimnych napojów (mrożonych lub butelkowanych). Mają one smak przypominający lemoniadę. W Egipcie tak sporządzone soki pije się na zimno latem i na gorąco zimą.
Na Jamajce taki sok przygotowuje się z imbirem i cukrem. Zalewa się go wrzątkiem i odstawia na całą noc. Następnego dnia spożywa się odsączony napój z dodatkiem lodu i odrobiną rumu. Sok z hibiskusa wykorzystuje się również do sporządzania win. Zastosowań zatem jest sporo [4].
Herbata z hibiskusa
Herbata z hibiskusa jest herbatą ziołową. Nie zawiera kofeiny. Ma kolor czerwony, a jej smak przypomina jagody. Przygotowuje się ją z kielicha hibiskusa, zwanego rosellem [6].
Napary i ekstrakty z kielichów i liści hibiskusa stosowane są w celu leczenia nadciśnienia i hiperlipidemii. To wszystko za sprawą antocyjanów występujących w kielichach hibiskusa. Jest ich tam spora ilość. Warto wspomnieć, iż napary te nie wywołują działań niepożądanych i skutków ubocznych. Przypuszcza się, że ekstrakty mają niski stopień toksyczności. Nie wpływają negatywnie na funkcjonowanie wątroby i nerek. Jednak tylko w przypadku stosowania ich niskich dawek. Herbata z hibiskusa działa także moczopędnie. Nie wpływa przy tym negatywnie na poziom elektrolitów [6], [7].
Uważa się, że codzienne spożycie herbaty lub ekstraktów z hibiskusa działa pozytywnie na profil lipidowy. Przejawia się to poprzez obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, LDL-C i trójglicerydów we krwi. Ponadto, napary takie podwyższają poziom cholesterolu HDL-C we krwi [8].
Właściwości prozdrowotne
Układ pokarmowy
Hibiskus stosowany jest medycynie ludowej. Ma łagodne działanie przeczyszczające a jego kwiaty i nasiona zwiększają również częstotliwość oddawania moczu. Zawdzięczają to obecności kwasu askorbinowego i kwasu glikolowego.
Roślina ta jest również wykorzystywana jako zioło chłodzące. Wszystko za sprawą kwasu cytrynowego, będącego jednym ze składników hibiskusa. Jak wspomniano wyżej, liście i kwiaty tej rośliny są wykorzystywane także jako herbata. Działa ona wzmacniająca na funkcje trawienne i funkcje nerek.
Skóra
Liście hibiskusa mają również inne zastosowanie. Podgrzane, przyspieszają m.in. odbudowę i gojenie pękniętych stóp. Dodatkowo, liście hibiskusa stosuje się także do produkcji balsamu przeznaczonego na rany [5].
Układ nerwowy
🔎 Meta-analiza przeprowadzona w 2023 roku [10] wspomina o badaniach, które potwierdzały, że stosowanie hibiskusa poprawia pamięć. Z drugiej strony nie wykazano potwierdzonego wynikami badań wpływu na ochronę organizmu przed upośledzeniem funkcji poznawczych, zapaleniem nerwów czy też uszkodzenia neuronów wywołanego stresem oksydacyjnym. Pod tym względem możliwe są jednak dalsze badania, które mogą udowodnić zastosowanie rośliny również w tym zakresie.
Podsumowanie
Hibiscus sabdariffa L. wykazuje wielorakie korzystne działanie na organizm człowieka.
Dzięki zawartości nutraceutyków ma szerokie zastosowanie lecznicze. Już w starożytności ludzie stosowali tę roślinę w celach leczniczych. Roślina ta wspiera leczenie wielu chorób. Stosowana jest pomocniczo przy nadciśnieniu, nowotworach, chorobach zapalnych, problemach sercowo-naczyniowych, a nawet otyłości.
Dzięki zawartości antocyjanów wykazuje działanie antyoksydacyjne. Dodatkowo hibiskus jest bogaty w węglowodany, błonnik pokarmowy, białko, witaminy, składniki mineralne i związki bioaktywne. Stosowanie tej rośliny jest bezpieczne. W małych dawkach nie wykazuje niebezpiecznego wpływu na wątrobę czy nerki.
Może być używana jako żywność funkcjonalna lub składnik czynny tej żywności. Warto również wspomnieć, że herbata z hibiskusa stosowana jest w przeziębieniach, gorączce czy chorobach nerek. Jego spożycie wzmacnia odporność. Wywary z nasion hibiskusa sprawdzają się przy zapaleniach dróg moczowych. Same nasiona natomiast, z uwagi na sporą zawartość białka, mogą być stosowane jako zamiennik mięsa [1], [2], [9].
Bibliografia
- Riaz, G., & Chopra, R. (2018). A review on phytochemistry and therapeutic uses of Hibiscus sabdariffa L. Biomedicine & Pharmacotherapy, 102, 575–586.doi:10.1016/j.biopha.2018.03.023
- Priyanka, D., Dhanavel D. (2020). A review of medicinal and nutritional values and mutation breeding of Hibiscus sabdariffa L. International Journal of Botany Studies, 5(3), 157-164
- Da-Costa-Rocha, I., Bonnlaender, B., Sievers, H., Pischel, I., & Heinrich, M. (2014). Hibiscus sabdariffa L. – A phytochemical and pharmacological review. Food Chemistry, 165, 424–443.doi:10.1016/j.foodchem.2014.05.002
- http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/inpho/docs/Post_Harvest_Compendium_-_Hibiscus.pdf
- https://www.researchgate.net/publication/270510696_Biological_Characteristics_Nutritional_and_Medicinal_Value_of_Roselle_Hibiscus_Sabdariffa
- Singh, P., Khan, M., Hailemariam, H. Nutritional and health importance of Hibiscus sabdariffa: a review and indication for research needs. J Nutr Health Food Eng. 2017;6(5):125-128. DOI: 10.15406/jnhfe.2017.06.00212
- Hopkins, A. L., Lamm, M. G., Funk, J. L., & Ritenbaugh, C. (2013). Hibiscus sabdariffa L. in the treatment of hypertension and hyperlipidemia: A comprehensive review of animal and human studies. Fitoterapia, 85, 84–94.doi:10.1016/j.fitote.2013.01.003
- McKay, D. L., Chen, C.-Y. O., Saltzman, E., & Blumberg, J. B. (2009). Hibiscus Sabdariffa L. Tea (Tisane) Lowers Blood Pressure in Prehypertensive and Mildly Hypertensive Adults. The Journal of Nutrition, 140(2), 298–303.doi:10.3945/jn.109.115097
- Giwa Ibrahim, S., Karim, R., Saari, N., Wan Abdullah, W. Z., Zawawi, N., Ab Razak, A. F., … Umar, R. A. (2019). Kenaf ( Hibiscus cannabinus L .) Seed and its Potential Food Applications: A Review. Journal of Food Science.doi:10.1111/1750-3841.14714
- Olasehinde, T. A., Ekundayo, T. C., Okaiyeto, K., & Olaniran, A. O. (2023). Hibiscus sabdariffa (Roselle) calyx: a systematic and meta-analytic review of memory-enhancing, anti-neuroinflammatory and antioxidative activities. Inflammopharmacology, 31(1), 231–240. https://doi.org/10.1007/s10787-022-01101-z
- Data pierwotnej publikacji: 5.12.2020
- Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 8.04.2023
