Insulinomimetyki. Naturalne sposoby na walkę z insulinoopornością i cukrzycą

Insulina to hormon odpowiadający za utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi oraz dystrybucję energii do odpowiednich komórek organizmu. Transportuje glukozę m.in. do:

1. Tkanki mięśniowej (mięśni szkieletowych), gdzie stymuluje wewnątrztkankowy transport glukozy, gromadzenie jej jako glikogenu (glikogenogeneza), a także pobudza glikolizę i cykl Krebsa.
2. Wątroby. Insulina hamuje syntezę glukozy na drodze glikogenolizy i glukoneogenezy, a nasila glikogenogenezę.
3. Tkanki tłuszczowej, w której odpowiada za syntezę glicerolu i produkcję trójglicerydów.

Organem produkującym i wydzielającym insulinę jest trzustka, a dokładniej jej komórki β.

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Gdy organizm zawodzi

Niekiedy dochodzi do nadmiernej sekrecji insuliny przez wyspy β trzustki. W konsekwencji obserwujemy zwiększone stężenie tego hormonu we krwi, czyli hperinsulinemię.

Hiperinsulinemia może prowadzić do powtarzających się hipoglikemii, które stanowią istotny czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 (Kazeem i Davies, 2016).

Insulinooporność to stan, w którym insulina, mimo jej zwiększonego lub prawidłowego stężenia we krwi, nie oddziałuje prawidłowo na tkanki. Konsekwencją jest wysokie stężeniem glukozy we krwi, będące znakiem dla trzustki, że brakuje insuliny. Komórki β produkują jej coraz to większe ilości, które w pewnym momencie pokonują barierę krew-tkanki i glukoza trafia do komórek.

Mimo że opisany mechanizm jest skuteczny, nie jest korzystny. Długotrwała, nadwyrężająca praca trzustki może prowadzić do jej wyczerpania, niszczenia komórek β i upośledzenia produkcji insuliny. Konsekwencją jest rozwój cukrzycy, a także innych składowych zespołu metabolicznego (Trapani, 2015).

Insulinooporność może powstawać na tle kilku mechanizmów. Wyróżniamy m.in.:

1. Insulinooporność przedreceptorową.
   Cząsteczka insuliny nie jest w stanie związać się ze swoim receptorem w tkankach docelowych. Najczęściej wynika to z nieprawidłowej budowy cząsteczki (defekt genetyczny), obecności we krwi przeciwciał IgG (które wiążą insulinę) i hormonów o działaniu antagonistycznym w stosunku do insuliny (glukagon, kortyzol, hormony tarczycy) lub nasilonego jej niszczenia w organizmie.
2. Insulinooporność receptorową.
   Źródłem problemu są receptory, ich zmniejszone powinowactwo lub obniżona ilość.
3. Insulinooporność postreceptorową.
   Związana z procesami zachodzącymi po przyłączeniu się insuliny do receptora, takimi jak: zaburzony sygnał wewnątrz komórki, nieprawidłowości w działaniu lub budowie transporterów dla glukozy. Zgoła inną przyczyną jest nasilona lipoliza. Proces ten wiąże się z otyłością i dojrzewaniem płciowym. Jego konsekwencją jest zahamowanie glikolizy (wykorzystania glukozy jako źródła energii) (Goluch, 2021).

Jednym ze sposobów diagnozowania insulinooporności jest obliczenie wskaźnika HOMA-IR, czyli stosunek glukozy do insuliny na czczo:

Zależnie od opracowań, o insulinooporności świadczy wynik powyżej 2,5, 2 lub nawet 1 („Kalkulator HOMA”, bda.)

Zarówno insulinooporność, jak i podwyższony poziom glukozy na czczo wpływają na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczy. Ponadto, osoby z insulinoopornością są w grupie ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. Z tego powodu tak ważna jest odpowiednia dieta, diagnostyka i leczenie tego schorzenia.

Profilaktyka i zmiana nawyków żywieniowych

Podstawą postępowania profilaktycznego i terapeutycznego w insulinooporności i cukrzycy jest odpowiednia dieta oraz regularna aktywność fizyczna. Przy ustalaniu diety, bierze się pod uwagę m.in. na indeks glikemiczny przygotowywanych dań, a także zawartość i rodzaj węglowodanów. Jednak czy możemy zrobić coś więcej? Jakie składniki żywności i modyfikacje stylu życia mogą pomóc w walce z insulinoopornością lub cukrzycą?

Co mówią naukowcy?

Liczne badania wskazują, że stosowanie okien żywieniowych (intermmitent fasting) może przynosić korzyści zdrowotne. Te o największym znaczeniu to redukcja masy ciała, poprawa wrażliwości insulinowej, obniżenie stężenia glukozy na czczo czy podniesienie poziomu adiponektyny (Albosta i Bakke, 2021; Cho i in., 2019).

Jednakże najnowsze badania obalają tę teorię. Badacze zwracają uwagę na godzinę pierwszego posiłku, nie na przedział czasowy, w ciągu którego będziemy spożywać pokarmy. Według naukowców osoby jedzące śniadanie przed godziną 8.30, niezależnie o której jedzą ostatni posiłek (czy 10, czy 13 godzin później- 18-21), mają znacząco niższy poziom insuliny, od tych opóźniających pierwszy posiłek. Stosowanie postu przerywanego (maksymalnie 10-godzinowe okno żywieniowe) wiąże się zaś z mniejszą wrażliwością na insulinę (Endocrine Society, 2021).

Wiemy już, że to „jak” jemy wpływa na naszą gospodarkę węglowodanową i ryzyko rozwoju cukrzycy. A „co” warto jeść?

Insulinomimetyki, czynniki zwiększające wrażliwość insulinową i produkcję insuliny

Składniki żywności oddziałują na gospodarkę węglowodanową na kilka sposobów i z różnym natężeniem. Omawiane niżej produkty mogą wpływać na poziom insuliny i glukozy we krwi na drodze 3 mechanizmów:

1. Poprawy funkcjonowania trzustki,
2. Zwiększania wrażliwości tkanek na insulinę,
3. Podobieństwa do insuliny (naśladowania jej funkcji — insulinomimetyki) (Kazeem i Davies, 2016).

Ponadto, substancje te przynoszą inne korzyści zdrowotne, takie jak redukcja ryzyka sercowo-naczyniowego,  stężenia fibrynogenu, białka C-reaktywnego, lipoprotein czy wartości ciśnienia krwi. Są również doniesienia o poprawie profilu lipidowego (Bernstein, 2015). To nie wszystkie ich właściwości, o czym przekonacie się czytając dalszą część artykułu. 

W literaturze spotkałam się z określeniem insulinomimetyków jako „czynników pozbywających się glukozy” (glucose disposal agent). Przyjmując taką definicję, możemy, wcześniej wyszczególnione, 3 kategorie substancji zsumować w jedną.

Insulinomimetyki umożliwiają sprawne budowanie masy mięśniowej i sprzyjają zmniejszeniu procentowej zawartości tłuszczu. Dzięki nim glukoza trafia do komórek, w których zachodzą procesy anaboliczne. Insulina i insulinomimetyki zwiększają efektywność termogenezy i wpływają korzystnie na reakcje metaboliczne (Trapani, 2015).

Brokuły

Są od wielu lat cenionym warzywem bogatym w związki bioaktywne (m.in. sulforafan, izotiocyjaniany) o szerokim działaniu prozdrowotnym . Stanowią dobre źródło wapnia, magnezu, żelaza, witaminy A, C i witamin z grupy B (FoodData Central, 2020). Według naukowców, regularne spożywanie brokułów prowadzi do obniżenia stężenia glukozy we krwi na czczo, poziomu insuliny i współczynnika HOMA-IR. Ponadto, wiąże się z usprawnieniem utleniania kwasów tłuszczowych w wątrobie, co obserwujemy m.in. jako zmniejszenie poziomu trójglicerydów we krwi.

Badania sugerują, że powyższe właściwości mogą wynikać z oddziaływania fitozwiązków brokułów na skład mikroflory jelitowej. Substancje te zwiększają różnorodność symbiotycznych mikroorganizmów. Co ważne przyczyniają się do wzrostu populacji bakterii Akermansia muciniphila, a zmniejszenia Mucispirillum schaedleri (Zandani i in., 2021). Badania z 2019 roku wskazują na możliwe znaczenie Akermansia muciniphila w zapobieganiu rozwoju otyłości, cukrzycy czy nadciśnienia.

U zdrowych ludzi, bakteria ta stanowi 3-5% całkowitej mikrobioty jelit. Akermansia muciniphila zwiększa wrażliwość insulinową i redukuje poziom cholesterolu całkowitego we krwi (Depommier i in., 2019). Mucispirillum schaedleri jest beztlenową bakterią, przyczyniającą się do rozwoju wielu chorób, u których podstaw leży proces zapalny (Loy i in., 2017).

Migdałecznik bellerica

W tradycyjnej medycynie hinduskiej owoce migdałecznika stosuje się w leczeniu nadciśnienia, nowotworów, stanów zapalanych czy dysurii (bolesnego i utrudnionego oddawania moczu).

Ekstrakt z owoców migdałecznika może poprawiać wrażliwość tkanek na insulinę i absorpcję glukozy do adipocytów (nawet o 300%). Za głównego sprawcę powyższych właściwości uznaje się kwas galusowy. Według badań skuteczność wykazuje suplementacja dawką 20 mg kwasu galusowego/kg masy ciała przez okres jednego miesiąca. Innymi fitozwiązkami tej rośliny są β-sitosterol, kwas elagowy, kwas bellerowy, które wspomagają leczenie hiperglikemii (Kazeem i Davies, 2016).

Migdałecznik bellerica najbardziej rozpowszechniony jest jako składnik Triphala. Jest to mieszanka trzech ajurwedyjskich ziół: Emblica officinalis, Terminalia chebula i opisywanego, Terminalia bellerica. Występuje pod postacią kapsułek lub proszku, który dodaje się do potraw i parzy z niego napary.

Przepękla ogórkowata

Przepękla ogórkowata, inaczej gorzki melon lub gorzki ogórek, jest prawdopodobnie najlepiej poznaną przez tradycyjną medycynę rośliną na świecie. Swoje wyjątkowe właściwości zawdzięcza dużemu stężeniu saponin. Związki te wpływają na funkcjonowanie trzustki.

Badanie na myszach z indukowaną cukrzycą wykazało, że suplementacja ekstraktu z przepękli istotnie poprawia budowę komórek β, zwiększając ich ilość oraz objętość. Ponadto, nasilają wydzielanie insuliny (nawet o 53%), poprawiają wrażliwość insulinową i zmniejszają poziom glukozy we krwi (Kazeem i Davies, 2016).

Ekstrakty z gorzkiego melona są dostępne na polskim rynku pod postacią kapsułek. Możliwe jest zakupienie nasion i samodzielne uprawianie tej rośliny. Po wysuszeniu i zmieleniu z owoców przepękli parzy się z nich napary. Można stosować je także jako dodatek do koktajli, jogurtów czy soków.

Czarny kumin (czarnuszka)

Na uwagę zasługuje czarny kumin, znany nam jako czarnuszka. Roślina ta rozpowszechniona jest w północnej i środkowo- wschodniej Afryce. Nasiona używane są jako przyprawa, a także w formie kapsułkowanych suplementów diety. Ekstrakt czarnego kuminu może nawet 2-krotnie zwiększyć wydzielanie insuliny po posiłku węglowodanowym. Dzieje się tak dzięki powiększeniu masy wysp β trzustki. Ponadto, poprawia wrażliwość insulinową, zmniejsza poziom trójglicerydów, a zwiększa HDL. Jednocześnie obniża stężenie insuliny i glukozy w surowicy krwi.

Naukowcy sugerują, że wchłanianie glukozy może zostać usprawnione nawet o 55% do mięśni, czy o 400% do tkanki tłuszczowej. Ponadto, ekstrakt z czarnuszki może wykazywać właściwości insulinomimetyczne.

Za powyższe oddziaływanie odpowiada prawdopodobnie obecny w nasionach tymochinon. Uważa się, że ekstrakt i olej z czarnuszki mają duży potencjał do stosowania ich w przyszłości w leczeniu każdej postaci cukrzycy. (Kazeem i Davies, 2016).

Bazylia azjatycka

Bazylia azjatycka to roślina pochodząca z tropikalnej Azji. Jest powszechnie uprawiana w domowych ogródkach do celów spożywczych i leczniczych. W medycynie ludowej stosuje się ją w przypadku zapalenia oskrzeli, malarii czy w chorobach oczu.

Ekstrakt z bazylii azjatyckiej wspomaga wydzielanie insuliny przez komórki β trzustki, prowadząc nawet do 21-krotnie większej sekrecji (w porównaniu z poziomem bazowym). Za powyższy efekt odpowiedzialne fitozwiązki, tj. eugenol, kwas ursolowy, karwakrol, apigenina i linalool.

Bazylię azjatycką można zakupić w sklepach zielarskich i w aptekach pod nazwą Tulsi/Tulasi. Ze względu na swój słodko-ziołowy smak idealnie komponuje się z dodatkiem świeżych i duszonych warzyw, a także nadaje się do parzenia naparów.

Pieczarka łąkowa

Ten znany grzyb uprawiany jest na terenie całej Europy, Australii, Nowej Zelandii i północnej Ameryki. Jego główną substancją bioaktywną jest agaritinal.

Badania na myszach pozwoliły określić, że wzbogacenie ich pokarmu o 62,5 g/kg i wody o 2,5 g/l ekstraktem z pieczarki już w ciągu 12 dni poziom glukozy we krwi powrócił do wartości prawidłowej. Efekt ten jest wynikiem zwiększenia sekrecji insuliny. Agaritinal odpowiada za 2-krotną poprawę wchłaniania glukozy do tkanek oraz pobudza syntezę glikogenu.

Dereń jadalny

Owoce derenia w Europie najczęściej stosowane są jako dodatek do napojów, w Azji zaś do produkcji leków. Antocyjanidyny i antocyjany zawarte w tej roślinie mają zdolność do 2-krotnego zwiększenia sekrecji insuliny. Niestety mogą prowadzić do hipoglikemii. Konieczne jest przeprowadzenie większej liczby badań nad tymi fitozwiązkami, nim będzie możliwe zastosowanie ich jako samodzielnego leku lub suplementu.

Cytron, czyli ręka Buddy

To nie wszystkie ciekawe nazwy tej rośliny. Niekiedy mów się o niej „pięciopalczasta pomarańcza” czy też „długowieczna pomarańcza”. Owoc cytronu stosowany jest jako dodatek do produkcji ciasteczek i chrupek, a także jako składnik zup warzywnych. Stanowi bazę do wyrobu likierów czy wódek, a z jego skórki sporządza się konfitury. Sok z cytronu stosuje się w przypadku nudności, nadciśnienia czy polidypsji (patologicznie wzmożone pragnienie). Powstały z niego olej ma właściwości antybiotyczne.

Dzięki bogactwu substancji bioaktywnych, tj. umbelliferon, skopoletyna i limonin, cytron ma zdolność stymulowania sekrecji insuliny z komórek β trzustki (Kazeem i Davies, 2016).

Na polskim rynku dostępny jest jako składnik mieszanek ziołowych, a jego ekstrakt służy do produkcji witaminy C 1000. Innym sposobem na zetknięcie się z cytronem jest kupienie sadzonek i samodzielne jego uprawianie.

Cykoria

Jej liście i korzeń spożywane są samodzielnie, ale także stanowią składnik napojów. Ponadto, w medycynie ludowej cykorię stosuje się jako lekarstwo na choroby wątroby, infekcje układu moczowego czy kamicę żółciową.

Kwas cykoriowy, zawarty w tej roślinie, uwrażliwia tkanki na insulinę oraz nasila jej sekrecję przez trzustkę. Jego działanie obserwuje się także w tkance mięśniowej i wątrobie. Taniny, kolejny bioaktywny związek cykorii, hamują adipogenezę a nasilają absorbcję glukozy do tkanek. Innym wartym uwagi składnikiem cykorii jest kwas kawowy, który wykazuje podobne działanie jak taniny. Ponadto, razem z kwasem chlorogenowym odbudowuje wrażliwość insulinową.

Na polskim rynku dostępne są gotowe herbatki na bazie cykorii. Kupić można także suplementy diety z jej ekstraktem, które stosuje się, by wspomóc trawienie.

Yerba mate

W Polsce napoje i napary z yerba mate cieszą się od kilku lat rosnącą popularnością. Uprawiana jest przede wszystkim w południowej Ameryce (np. w Argentynie, Brazylii, Paragwaju czy Urugwaju). Roślina ta jest bogatym źródłem fitozwiązków tj. kwasu chlorogenowego, kwasu kawowego, kofeiny, teobrominy czy kaempferolu.

Według badań yerba mate może łagodzić insulinooporność tkanek. Podanie myszom laboratoryjnym 1 mg/kg yerba mate powodowało znacząco redukcję poziomu glukozy we krwi, a także poprawiło wrażliwość insulinową (Kazeem i Davies, 2016).

Yerba mate, podobnie jak kawa, jest źródłem kofeiny, w związku z czym musimy pamiętać o stosowaniu jej z umiarem. Rozsądną ilością wydaje się przystanie na 1-2 kubkach lub kolejnych zalewaniach suszu dziennie. Możliwe jest też zakupienie yerba mate w postaci suplementu diety.

Konieczne jest zwrócenie uwagi, czy przyjmowane aktualnie leki nie wchodzą w interakcję ze składnikami yerba mate. Osoby przyjmujące leki dapaminergiczne, przeciwdepresyjne, adenozynę, nikotynę, estrogeny czy teofilinę powinny ograniczyć stosowanie yerba.

Nie zaleca się podawania naparów i suplementów yerba mate ciężarnym, karmiącym, dzieciom i osobom w wieku podeszłym. Nie powinny jej też spożywać osoby z nadciśnieniem, chorobami serca, zespołem jelita drażliwego, alkoholizmem, palące tytoń czy cierpiące na zaburzenia lękowe i osteoporozę (Rogowska, 2020).

Fioletowa kukurydza

Fioletową kukurydzę powszechnie stosuje się do produkcji barwników spożywczych, szczególnie na terenach Andów (Peru, Boliwia, Ekwador). Tam też, wytwarzany jest z niej fermentowany napój zwany Chicha morada.

Głównymi składnikami odpowiedzialnymi za właściwości prozdrowotne fioletowej kukurydzy są antocyjany. Związkom tym zawdzięcza ona swój kolor. Uważa się, że antocyjany mogą mieć silniejsze działanie hipoglikemizujące niż niektóre specjalistyczne leki.

Suplementacja myszy ekstraktem z fioletowej kukurydzy, w ilości 10 mg/kg/ dzień przez 6 tygodni, przyczyniła się do znaczącego poniesienia stężenia insuliny w surowicy krwi, a także wzrostu populacji komórek β. Naukowcy sugerują, że ekstrakt z fioletowej kukurydzy może chronić komórki trzustki przed śmiercią (Kazeem i Davies, 2016).

Na polskim rynku fioletową kukurydzę można kupić w ziarnach, które praży się podobnie jak tradycyjną kukurydzę. Inną dostępną postacią jest proszek, którym wzbogaca się koktajle i inne dania oraz używa jako zamiennik mąki.

Liście curry

Liście rosnące na drzewie curry, Murraya koenigii, których nie należy mylić ze znaną mieszanką przypraw o tej samej nazwie. Liście curry zawierają związki należące do grupy alkaloidów kazbazolu (girinimbina, mahanimbina, murrayanina i konigina). Łagodzą objawy cukrzycy, zwiększają sekrecję insuliny oraz korzystnie oddziałują na funkcjonowanie trzustki (Kazeem i Davies, 2016). Dostępne są w sprzedaży pod postacią suszonych liści, które nadają potrawom orientalny smak.

Cynamon

To roślina, której kora znana jest dobrze miłośnikom szarlotki. W przemyśle spożywczym cynamon stosuje się jako konserwant. Według tradycyjnej medycyny chińskiej skutecznie zwalcza kaszel, leczy zapalenie oskrzeli, wrzody żołądka, dyzbiozę i inne dolegliwości brzuszne. Wśród składników bioaktywnych cynamonu należy wymienić kwas cynamonowy, aldehyd cynamonowy, cinnamomumolid i kwas glukosyringinowy.

Uważa się, że cynamon jest skuteczny w walce z hiperglikemią, hiperinsulinemią i hipercholesterolemią. Ekstrakt cynamonowy zwiększa wrażliwość insulinową, zmniejsza wartość glikemii na czczo i insulinemii poposiłkowej. Poprawia też wchłanianie glukozy (za pośrednictwem GLUT-4). Nie wpływa na sekrecję insuliny (Kazeem i Davies, 2016; Trapani, 2015). Ponadto, chroni komórki β trzustki przed stresem oksydacyjnym, zapobiegając upośledzeniu ich funkcji (Kazeem i Davies, 2016).

Według naukowców występujący w cynamonie metylo-hydroksychalkon, może stymulować wchłanianie glukozy i syntezę glikogenu w komórkach, w takim samym stopniu jak insulina (Jarvill-Taylor i in., 2001). Co więcej, spożywanie cynamonu nie powoduje efektów ubocznych. Daje to nadzieje na jego przyszłe wykorzystanie w produkcji preparatów farmaceutycznych. Mógłby stanowić bezpieczny składnik leków wspomagających terapię cukrzycy i insulinooporności (Trapani, 2015).

Morwa biała

Inną rośliną powszechnie stosowaną w tradycyjnej medycynie chińskiej jest morwa biała. Uważa się, że ma ona zdolność do łagodzenia gorączki, dolegliwości wątrobowych, nadciśnienia i objawów cukrzycy. Badania nad składem morwy pozwoliły wyodrębnić z niej kilka substancji czynnych tj. astragalina, skopolina, skimmin czy izokwercytyna.

Liście morwy mają działanie przeciwhiperglikemiczne. Obniżają poziom glukozy we krwi oraz regulują stężenie insuliny. Wpływają na wartości wskaźników HOMA-IR i QUICKI, co wskazuje na zdolność do pobudzenia wydzielania insuliny i zwiększania wrażliwości tkanek na jej działanie.

Jej suszony owoc idealnie komponuje się jako składnik owsianki lub innych słodkich dań. Morwa dostępna jest także w postaci tabletek i proszku, z którego można parzyć napary.

Ananas

W medycynie ludowej, owocostan, jak i liście ananasa, stosowano w przypadku biegunek i kaszlu. Jego ekstrakt poprawia wrażliwość insulinową u pacjentów z cukrzycą typu 2. W aptekach i drogeriach możemy spotkać go w postaci kapsułek lub proszku.

Piżmian właściwy

Nasiona piżmianu właściwego, aromatycznej rośliny pochodzącej z Indii. Stosowane są w ajuwerdzie jako ziołowy lek na skurcze, nadciśnienie czy uśmierzający ból. Jego liście i owoce stanowią składnik zup, nasiona zaś używa się jako przyprawę. Dziś nasiona piżmianu, zwane także nasionami ambrette, używane są jako składnik perfum. Możliwe jest także zakupienie ich oraz stosowanie zamiennie z sezamem.

Zauważono, że piżmian właściwy redukuje stężenie glukozy we krwi nie wpływając na poziom insuliny. Ponadto, znacząco poprawia wrażliwość insulinową tkanek całego ciała.

Zielona herbata

Zielonej herbacie przypisuje się właściwości zapobiegające i wspomagające leczenie wiele chorób, w tym cukrzycy. Do najbardziej powszechnych fitozwiązków zielonej herbaty należą: epikatechiny, galusan epikatechiny, epigallokatechiny i galusan epigallokatechiny. Substancją o najsilniejszym działaniu jest galusan epigallokatechiny. Związki te mają zdolność do poprawy tolerancji glukozy, wrażliwości insulinowej i obniżenia poziomu glukozy na czczo. Ich mechanizm działania prawdopodobnie związany jest z nasileniem ekspresji GLUT-1, GLUT-2, GLUT-3, GLUT-4 (Kazeem i Davies, 2016).

Za optymalną ilość zielonej herbaty uważa się 5-6 filiżanek dziennie. Warto sięgać po jej suszone liście, nie zaś gotowe torebki, które cechuje często niższa jakość. Zieloną herbatę należy parzyć w temperaturze 60-80°C przez 1,5-3 minut (McDonell, 2017).

Guma bylicy A. stenocephala

Guma uzyskana z nasion bylicy Artemisia stenocephala, popularnego w Chinach krzewu. Stosowana jest w tradycyjnej kuchni azjatyckiej jako dodatek poprawiający jakość sensoryczną dań. Dziś nazwalibyśmy ją wzmacniaczem smaku. Guma ta może wspomagać leczenie chorób takich jak świerzb, zapalenie migdałków czy cukrzyca.

Według badań już 8-tygodniowa suplementacja gumy bylicy wiąże się ze wzrostem wrażliwości insulinowej i poprawieniem wyników doustnego obciążenia glukozą (OGTT) (Kazeem i Davies, 2016). Niestety, aktualnie roślina ta jest trudno dostępna w Polsce.

Szafran

Ta szlachetna przyprawa potrafi w niepowtarzalny sposób wzbogacić smak potraw. Nadaje im też specyficzną barwę (mimo koloru czerwonego, barwi na żółto). W tradycyjnej medycynie szafran stosowany jest jako lek przeciwbólowy, przeciwdepresyjny, nasercowy czy nawet afrodyzjak. Główne jego fitozwiązki to safranol, krocyna i pikrokrokina. Wstępne badania wskazują, że szafran poprawia wrażliwość tkanek na insulinę (Kazeem i Davies, 2016).

Szafran jest najdroższą przyprawą świata, więc nierzadko można spotkać się z jej fałszowaniem. Aby uniknąć zakupu podróbki, najlepiej kupować szafran w nitkach, nie zaś mielony. Przyprawa ta, w przeciwieństwie do zamienników, nadaje daniom zarówno kolor, jakyve yve2021-05jkjkkkki smak. Podróbki jedynie zmieniają barwę potrawy (Smęder, 2010). Szafran dostępny jest też w postaci suplementów diety w kapsułkach.

Guawa

Owoc ten, według medycyny ludowej, wspomaga leczenie cukrzycy, nadciśnienia, stanów zapalnych, gorączki, wrzodów i biegunek. Wpływając na sygnalizację insuliny poprawia metabolizm glukozy i zmniejsza insulinooporność tkanki mięśniowej.

Guawa, szczególnie pod postacią soku, cechuje się wysokim indeksem glikemicznym.  Z tego względu znacznie korzystniejsze jest spożywanie całego owocu, który zawiera więcej błonnika. Wybierając napoje zwróćmy uwagę by nie zawierały dodatkowych substancji, m.in. słodzących. Osoby z insulinoopornością lub liczące wymienniki węglowodanowe powinny pamiętać, by spożywając guawę lub sok, uwzględnić je w założeniach diety. Nie należy przekraczać zalecanej dziennej porcji tych produktów (w przypadku soku 25-50 ml).

Gryka

Powszechnie znane zboże o dużej wartości biologicznej i odżywczej. Związki bioaktywne gryki to m.in. isoorientina, viteksina, kwas ursolowy oraz kwas protokatechowy.

Ekstrakt z gryki wspomaga absorpcję glukozy do komórek wątroby oraz zmniejsza insulinooporność indukowaną wysokim poziomem glukozy we krwi. Tym samym przywraca stan homeostazy — sprzyja redukcji stężenia cukru i insuliny we krwi.

Tymianek z Szirazu (Shirazi)

Zioło to, w medycynie ludowej cenione było ze względu na właściwości przeciwbólowe, stymulujące, antyseptyczne, moczopędne i wiatropędne. W skład Zataria multiflora wchodzą liczne fitozwiązki, m.in. betulina, luteolia, kwas betulinowy, kwas rozmarynowy i apigenina. Ekstrakt z jego liści obniża stężenie insuliny we krwi, poprawia wynik HOMA-IR, a przy tym nie wpływa na sekrecję insuliny. Niestety zioło to jest trudno dostępne w Polsce.

Czapetka samarangijska

Niekiedy nazywana „woskiem jabłka”, rodzi soczyste jadalne owoce. Czapetka stosowana jest w Tajwanie jako lek przeciw cukrzycy, czerwonce, zwalczający stany zapalne, gorączkę czy biegunkę. Ponadto, według badań zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Mimo swoich właściwości, czapetka samarangijska nie jest popularna w Polsce, co może wynikać z jej dużych wymagań klimatycznych.

Yacon

To ciekawe warzywo, które kształtem i kolorem przypomina podłużne ziemniaki. Swój lekko słodki smak zawdzięcza zawartości inuliny. Fitozwiązki w nim obecne to m.in. kwas kawowy, kwas chlorogenowy, kwas ferulowy, kwas ent-kaurenowy. Ponadto, w skład yaconu wchodzą znaczne ilości fruktooligosacharydów i wody.

Roślina ta wspomaga funkcje insuliny na poziomie wątroby, nie oddziałując na tkankę mięśniową. Ponadto, poprawia wartości wskaźnika HOMA-IR.

Yacon można uprawiać w Polsce, nie ma on dużych wymagań glebowych. Na rynku dostępne są kiełki (do samodzielnej uprawy), bulwy, a także wysuszone liście i kapsułki ekstraktu z yaconu.

Liście drzewa oliwnego

Oliwka znana jest głównie ze względu na swoje owoce i pozyskiwaną z nich oliwę. Niewielu z nas wie, że jej liście mają wysoką bioaktywność. Stosowane są w leczeniu ran, cukrzycy, nadciśnienia, miażdżycy czy dny moczanowej. Wśród składników liści oliwnych na uwagę zasługują, m.in. kwas kawowy, rutyna, 7-O-glukozyd luteolinTeorety, gikozyd kofeilowo-fenyloetanoidowy czy oleuropeina. 

Według badań 12-tygodniowa suplementacja, polifenoli z liści oliwki, wiązała się z 15% poprawą wrażliwości insulinowej i 28% poprawą funkcji komórek β trzustki.

Możliwe jest kupno suplementów diety w postaci tabletek lub kapsułek. W handlu dostępne są też suszone liście, z których przygotowuje się napary.

Bataty

To produkt, do którego osoby z cukrzycą czy insulinoopornością podchodzą sceptycznie. Zawiera on duże ilości węglowodanów (16,8 g/100 g) (FoodData Central, 2020). Jednakże badania wskazują, że warto sięgnąć po bataty w przypadku problemów z gospodarką cukrową. Prozdrowotna aktywność słodkich ziemniaków wiąże się z obecnością antocyjanin, m.in. pelarnidyny i pelargonidyny.

Suplementacja diety insulinoopornych szczurów, skrobią ze słodkich ziemniaków poprawiła wrażliwość insulinową i zmniejszyła hiperinsulinemię (o 50% przy dawce 100 mg/kg stosowanej przez 8 tygodni). Antocyjaniny z batatów wpływają na translokację transportera GLUT-4 w mięśniach szkieletowych, syntezę receptora dla insuliny i hamują degranulację komórek β trzustki.

Słodkie ziemniaki nie powodują wzrostu wydzielania insuliny. Ma kluczowe znaczenie w leczeniu m.in. insulinooporności i cukrzycy typu 2. Wykazano, że już spożycie 4 g batatów dziennie przez okres 6 tygodniu wiązało się ze znaczącą poprawą insulinowrażliwości u pacjentów z cukrzycą typu 2 (Kazeem i Davies, 2016).

Kostus wspaniały

Ta „insulinowa roślina” jest powszechnie stosowana jako suplement diety przez osoby z cukrzycą. Wpływając na kanały wapniowe nasila wydzielanie insuliny przez komórki β trzustki. Wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwoksydacyjne, dzięki czemu redukuje hiperinsulinemię. Powyższe właściwości kostus wspaniały zawdzięcza zawartym w nim flawonoidom tj. kwercetyna, izokwercetyna, kamferol, astragalina.

Siemię lniane

Roślina powszechnie stosowana ze względu na dużą zawartość błonnika pokarmowego. Jest dobrym źródłem kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 (kwasu α-linolenowego). Reguluje procesy trawienne, sprzyja redukcji masy ciała, a także poprawia profil lipidowy. Podnosi stężenie cholesterolu HDL, obniża poziom LDL, trójglicerydów i cholesterolu całkowitego. Ponadto, wspomaga leczenie nadciśnienia tętniczego (Machado i in., 2015).

Zawarty w nasionach lnu diglukozyd secoisolariciresinol należy do fitoestrogenów i ma zdolność do normalizacji stężenia insuliny w surowicy krwi. Redukuje insulinooporność tkanek, obniża stężenie glukozy na czczo i wartość wskaźnika HOMA-IR. Ponadto, nasila ekspresję transportera glukozy GLUT-4, co ma korzystny wpływ na szlak sygnałowy insuliny i zwiększa wrażliwość tkanek na ten hormon (Kazeem i Davies, 2016; Machado i in., 2015).

Kurkuma

Kurkuma to znane kłącze stosowane jako przyprawa i barwnik spożywczy. W medycynie ludowej stanowiła remedium na jadłowstręt, kaszel, infekcje dróg moczowych czy choroby wątroby. Miała też znaczenie w terapii ran powstałych przy powikłaniach cukrzy.  Swoje właściwości zawdzięcza kurkuminie, desmetoksykurkuminie, bisdemetoksykurkuminie i ar-turmeronie.

Kurkuma ma zdolność do przywracania homeostazy glukozy, dzięki stymulującym i insulinomimetycznym właściwościom. Ponadto, nasila uwalnianie insuliny i wchłanianie glukozy do tkanek mięśni szkieletowych.

Oprócz charakterystycznego żółtego proszku, możemy zakupić suplementy diety zawierające kurkumę. Często do preparatów z kurkumy dodawane są cynamon lub imbir.

Pomelo

Liście pomelo znalazły zastosowanie jako przyprawa wzmacniająca smak. Na ich bazie warzy się także charakterystyczny napój. Do najważniejszych fitozwiązków należą hesperydyna, naringina, limonin, beta-sitosterol oraz roifolin i cosmosiin. Substancjom tym przypisuje się właściwości insulinomimetyczne

Dynia

W medycynie ludowej uważana za lek na cukrzycę, pasożyty i wspomagający gojenie się ran. W ziołolecznictwie wykorzystuje się jej łodygi i nasiona. Preparaty na bazie dyni nasilają wchłanianie glukozy do komórek i zwiększają wrażliwość insulinową (Kazeem i Davies, 2016).

Kwas α-liponowy

Składnikiem, wpływającym na gospodarkę węglowodanową, którego źródłem są produkty roślinne i odzwierzęce jest kwas α-liponowy. Strukturalnie jest to 8-węglowy kwas tłuszczowy o nasyconym łańcuchu. Kwas α-liponowy hamuje rozpad insuliny, nasila wychwyt glukozy przez mięśnie i wątrobę tym samym zwiększa insulinowrażliwość tych tkanek. Substancja ta pobudza syntezę glikogenu, utlenianie glukozy i hamuje glukoneogenezę. Dzięki właściwościom antyoksydacyjnym chroni przed utlenianiem lipidów i cholesterolu. Wykazano, że wspomaga także działanie witamin A, C, E i koenzymu Q10. Kwas α-liponowy zwiększa poziom cysteiny, prekursora glutationu (Malińska i Winiarska, 2005). Ponadto, kwas ten zapobiega powstawaniu i wspomaga leczenie powikłań cukrzycy, m.in. neuropatii cukrzycowej (Bernstein, 2015).

Warto podkreślić, że ilość kwasu α-liponowego jaką jesteśmy w stanie przyjąć naturalnie z żywnością, nie jest wystarczająca do uzyskania efektów terapeutycznych (Trapani, 2015).

Gurmar

Roślina ta znana była już w starożytnych Indiach. W skład liści wchodzi co najmniej 89 różnych kwasów glikozydowych, które hamują wchłanianie glukozy w jelitach. Ponadto, wpływają na metabolizm glukozy na poziomie komórkowym. Składniki liści gurmaru oddziałują z siłą porównywalną do leków hipoglikemizujących. Ograniczają one wchłanianie glukozy nawet o 50% i są aktywne wiele godzin. Ponadto, dzięki hamowaniu odczuwania smaku słodkiego i gorzkiego zmniejszają apetyt na słodkie przekąski (Trapani, 2015)

Stosowanie liści gurmaru nie stanowi problemu, gdyż jest on powszechnie dostępny w sklepach zielarskich i aptekach, w postaci kapsułek lub suszu.

Chrom (III)

Chrom (III), jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Jako suplement cieszy się dużą popularnością wśród osób otyłych i chorych na cukrzycę. Chrom odgrywa rolę w regulacji poziomu glukozy we krwi i wyrównaniu gospodarki lipidowej. Wchodzi w skład czynnika tolerancji glukozy (GTF, glucose tolerance factor), który uwrażliwia receptor na działanie insuliny i ułatwia wnikanie glukozy do tkanek. Ponadto, chrom (III) wpływa na ekspresję transportera GLUT-4, decydującego o wchłanianiu glukozy do mięśni szkieletowych i tkanki tłuszczowej. Jednak jego najważniejsze działanie polega na zwiększaniu liczby receptorów dla insuliny oraz ich aktywacji (na drodze fosforylacji).

Osoby z cukrzycą typu 2 mogą mieć niedobory chromu (III). Udowodniono to m.in. w badaniu, podczas którego pacjentom podawano preparat zawierający 250 mg tego pierwiastka dziennie. Zauważono, że już po 2 tygodniach u pacjentów ustąpiły obawy nietolerancji glukozy i insulinooporności (Król i Krejpcio, 2008; Piotrowska i in., 2018).

Chrom (III) jest powszechnie dostępny w produktach spożywczych. Znajdziemy go m.in. w otrębach i zarodkach zbóż, produktach z pełnego przemiału, serach, orzechach, grzybach, szparagach, ostrygach, mięsie czy drożdżach .

Podsumowanie

Wiele roślin znanych, jak i nie znanych, nam z rodzinnego stołu ma duży potencjał prozdrowotny. Zawarte w nich substancje bioaktywne wspomagają leczenie cukrzycy oraz wyrównanie zaburzeń metabolicznych, tj. insulinooporność i hiperinsulinemia. Mechanizm ich działania polega m.in. na uwrażliwianiu tkanek na działanie insuliny, poprawie funkcjonowania komórek β trzustki i naśladowaniu funkcji insuliny. Warto podkreślić, że część opisanych roślin jest już obecnych na rynku pod postacią suplementów diety, a część wymaga szeregu badań potwierdzających ich skuteczność i bezpieczeństwo stosowania.

By zadbać o siebie już dziś, możemy sięgnąć po znane nam: brokuły, pieczarkę, cykorię, dynię, bataty, oliwki, siemię lniane, grykę, bazylię, morwę, szafran, kurkumę, cynamon, zieloną herbatę, yerba mate czy źródła chromu. Dużo tego, prawda? Dlatego nie powinno być niczym trudnym, by choć jeden z powyższych składników znalazł się w naszym codziennym menu.

Bibliografia:

1. Albosta, M., Bakke, J. (2021). Intermittent fasting: Is there a role in the treatment of diabetes? A review of the literature and guide for primary care physicians. Clinical Diabetes and Endocrinology, 7
2. Bernstein, R. K. (2015). Diabetes Medication: Insulin-Sensitizers & Insulin Mimetics [Blog]. Pobrano z http://www.diabetes-book.com/insulin-sensitizers-mimetics/
3. Cho, Y., Hong, N., Kim, K., Cho, S. Joon, Lee, M., Lee, Y., Lee, Y., Kang, E. S., Cha, B.-S., & Lee, B.-W. (2019). The Effectiveness of Intermittent Fasting to Reduce Body Mass Index and Glucose Metabolism: A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of Clinical Medicine, 8(10)
4. Endocrine Society (2021). Eating before 8:30 a.m. Could reduce risk factors for type 2 diabetes. Pobrano z https://www.endocrine.org/news-and-advocacy/news-room/featured-science-from-endo-2021/eating-before-830-am-could-reduce-risk-factors-for-type-2-diabetes
5. Goluch, A. (2021). Rodzaje insulinooporności [Blog]. Pobrano z https://insulinoopornosc.com/rodzaje-insulinoopornosci/
6. Jarvill-Taylor, K. J., Anderson, R. A., & Graves, D. J. (2001). A Hydroxychalcone Derived from Cinnamon Functions as a Mimetic for Insulin in 3T3-L1 Adipocytes. Journal of the American College of Nutrition, 20(4), 327–336
7. Fundacja Insulinooporność – zdrowa dieta i zdrowe życie (bdw…). Kalkulator HOMA. Pobrano z https://insulinoopornosc.com/kalkulator-homa/
8. Kazeem, M. I., Davies, T. C. (2016). Anti-diabetic functional foods as sources of insulin secreting, insulin sensitizing and insulin mimetic agents. Journal of Functional Foods, 20, 122–138
9. Król, E., Krejpcio, Z. (2008). Poglądy na temat roli chromu (III) w zapobieganiu i leczeniu cukrzycy. Diabetologia Kliniczna, 168–175
10. Machado, A. M., de Paula, H., Cardoso, L. D., Costa, N. M. B. (2015). Effects of brown and golden flaxseed on the lipid profile, glycemia, inflammatory biomarkers, blood pressure and body composition in overweight adolescents. Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.), 31(1), 90–96
11. Malińska, D., Winiarska, K. (2005). Kwas liponowy – charakterystyka i zastosowanie w terapii. Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej, 59(0), 535–543
12. Piotrowska, A., Pilch, W., Tota, Ł., Nowak, G. (2018). Biologiczne znaczenie chromu III dla organizmu człowieka. Medycyna Pracy, 69(2), 211–223
13. FoodData Central (2020). Sweet potato. Pobrano 20 kwietnia 2021 z https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/1103233/nutrients
14. Trapani, G. (2015). Insulin mimetics and the management of blood glucose [Blog]. Pobrano z https://blog.iafstore.com/en/insulin-mimetics-and-the-management-of-blood-glucose-a126
15. Zandani, G., Kaftori-Sandler, N., Sela, N., Nyska, A., Madar, Z. (2021). Dietary broccoli improves markers associated with glucose and lipid metabolism through modulation of gut microbiota in mice. Nutrition, 111240
16. Depommier, C., Everard, A., Druart, C., Plovier, H., Van Hul, M., Vieira-Silva, S., Falony, G., Raes, J., Maiter, D., Delzenne, N. M., de Barsy, M., Loumaye, A., Hermans, M. P., Thissen, J.-P., de Vos, W. M., Cani, P. D. (2019). Supplementation with Akkermansia muciniphila in overweight and obese human volunteers: A proof-of-concept exploratory study. Nature Medicine, 25(7), 1096–1103
17. FoodData Central (bdw..). Broccoli, raw. Pobrano 25 kwiecień 2021 z https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/1103170/nutrients
18. Loy, A., Pfann, C., Steinberger, M., Hanson, B., Herp, S., Brugiroux, S., Gomes Neto, J. C., Boekschoten, M. V., Schwab, C., Urich, T., Ramer-Tait, A. E., Rattei, T., Stecher, B., Berry, D. (2017). Lifestyle and Horizontal Gene Transfer-Mediated Evolution of Mucispirillum schaedleri, a Core Member of the Murine Gut Microbiota. MSystems, 2(1)
19. McDonell, K. (2017). How Much Green Tea Should You Drink Per Day? Healthline. Pobrano z https://www.healthline.com/nutrition/how-much-green-tea-per-day
20. Rogowska, A. (2020). Yerba Mate – czym jest i jakie ma właściwości? Medyk Online. Porady. Pobrano z https://medyk.online/wiedza/zdrowa-zywnosc/yebra-mate/
21. Smęder, I. (2010). Szafran – nie wszystko złoto, co się świeci. EkoRodzice.pl – zdrowie i wychowanie dzieci. Pobrano z http://www.ekorodzice.pl/szafran-nie-wszystko-zloto-co-sie-swieci,82,83,197.html