Miażdżyca. Jak zmodyfikować dietę i styl życia, by się przed nią uchronić

Czy jesteśmy świadomi, jakie zagrożenie dla życia stanowi miażdżyca? Jest to najczęstsza przyczyna schorzeń układu krążenia. Wiele osób nie wie, że ma miażdżycę do czasu nagłego zdarzenia jak zawał serca czy udar. Jakie jest znaczenie diety w profilaktyce i leczeniu miażdżycy?

Czym jest miażdżyca i czy należy się jej obawiać?

Słowo miażdżyca wywodzi się z greckiego określenia na kaszkę lub papkę. Ma to związek z obecnością złogów tłuszczu w centralnym miejscu typowej blaszki miażdżycowej. Taka blaszka powstaje poprzez nagromadzenie substancji tłuszczowych oraz/lub włóknistych
w błonie wewnętrznej tętnic. Po pewnym czasie może dochodzić do odkładania się w niej także wapnia. Czy taki stan powinien nas niepokoić?

Zaawansowane zmiany miażdżycowe stanowią ryzyko zajęcia światła tętnic i zablokowania przepływu krwi. Konsekwencją takiego stanu jest niedokrwienie tkanek organizmu. W innym przypadku może powstać zakrzep zatykający światło naczynia krwionośnego. Miażdżyca stanowi jeden z głównych czynników chorób układu sercowo-naczyniowego oraz zgonów z nich wynikających. Do jej powikłań należy zawał serca, udar niedokrwienny czy powstawanie tętniaków [1].

Dlaczego miażdżyca jest chorobą cywilizacyjną?

Choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią główny czynnik zgonów na świecie. To, co wiąże miażdżycę z jej powszechnym występowaniem to czynniki powodujące jej rozwój. Należą do nich między innymi:

• Zaburzenia lipidowe (wysokie stężenie cholesterolu całkowitego i LDL, niskie stężenie HDL w surowicy krwi).
• Palenie papierosów.
• Składowe zespołu metabolicznego (otyłość, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, oporność na insulinę).
• Siedzący tryb życia.

Zbyt wysoki poziom cholesterolu LDL we krwi to często spotykany problem w społeczeństwie. Narażenie tętnic na nadmierną ilość cholesterolu LDL, przez wiele lat, stanowi główny powód występowania miażdżycy. Do tej pory nie poznano dokładnych mechanizmów łączących miażdżycę z czynnikami jej rozwoju. Wiadomo jednak, że wiele z nich bierze udział w uruchamianiu reakcji zapalnych. Stan zapalny natomiast może modyfikować funkcjonowanie komórek ściany tętnic w sposób, który powoduje proces chorobowy. Miażdżyca to schorzenie postępujące stopniowo, dlatego w wielu przypadkach nie daje żadnych objawów przez dziesiątki lat. Jeśli symptomy się pojawią, zazwyczaj choroba jest już w stadium zaawansowanym [1].

Wczesne zmiany miażdżycowe u dzieci

Czy miażdżyca dotyczy tylko dorosłych? Niestety, początki tej choroby sięgają wiele lat wcześniej. Wykazano, że złogi tłuszczowe powstają już w tętnicach płodu. Hipercholesterolemia kobiety w ciąży znacznie zwiększa ich liczbę i rozmiar. Po narodzinach te zmiany mogą ulec cofnięciu. Jednak istotne jest, że zmiany, które nie ulegają całkowitej regresji, są wyznacznikiem postępowania miażdżycy w dzieciństwie [2].

Proces miażdżycowy rozpoczyna się od wczesnych lat życia. Jego dalszy przebieg zależy zarówno od czynników genetycznych, jak i środowiskowych. Działania prewencyjne rozwoju miażdżycy u dzieci i nastolatków dotyczą środowiska domowego (styl życia, edukacja, kultura), środowiska szkolnego, jak i polityki rządowej. Istotną rolę odgrywa uświadamianie wpływu nadmiernej masy ciała, palenia papierosów i siedzącego trybu życia na rozwój miażdżycy. Innym kluczowym elementem jest wczesna diagnostyka.

Historia rodzinna przedwczesnych chorób sercowo-naczyniowych, dyslipidemia, otyłość, nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca powinny być rozpoznawane we wczesnych latach życia. Nie należy zapominać o odpowiedniej diecie. Zalecenia żywieniowe w profilaktyce miażdżycy dla dzieci i młodzieży nie różnią się od tych dla dorosłych. Obejmują one zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych, cholesterolu oraz cukrów prostych. Większe spożycie powinno dotyczyć warzyw, owoców, produktów bogatych w błonnik, węglowodanów złożonych i ryb.

Leczenie farmakologiczne nie powinno być pierwszą formą terapii dyslipidemii. Taka strategia dotyczy głównie dzieci z wysokim ryzykiem chorób niezależnych od zmian stylu życia. W innych przypadkach pierwszym krokiem jest zmiana diety i zwiększona aktywność fizyczna [3].

Badania na dzieciach wykazały, że redukcja masy ciała może poprawić funkcjonowanie ścian naczyń krwionośnych. Kluczowym wyzwaniem dla pracowników sektora zdrowia publicznego jest poradzenie sobie z otyłością u dzieci, aby opóźniać lub zapobiegać rozwojowi miażdżycy [1].

Działania profilaktyczne

Ze względu na złożoną etiologię miażdżycy, profilaktyka powinna być ukierunkowana na wszystkie znane modyfikowalne czynniki ryzyka. Najlepiej, gdyby prewencja pierwotna rozpoczynała się od adaptacji zdrowego trybu życia już w wieku dziecięcym. Niemniej jednak modyfikacja czynników ryzyka może okazać się korzystna na każdym etapie choroby, nawet w kontekście prewencji wtórnej.

Nacisk na odpowiednią dietę, aktywność fizyczną oraz niepalenie papierosów to kluczowe elementy prewencji rozwoju miażdżycy. Odpowiednia dieta nie tylko korzystnie wpływa na poziom lipidów we krwi. Pozwala również zapobiegać lub leczyć otyłość. Ponadto, pozytywnie wpływa na mikrobiotę jelitową, która może produkować szkodliwe dla systemu naczyń krwionośnych metabolity.

Należy pamiętać, że w wielu przypadkach miażdżyca wiąże się z pogorszoną jakością życia. Postępująca choroba często prowadzi do zmęczenia, duszności czy niezdolności do aktywności fizycznej. Ponadto, strach przed progresją choroby i możliwymi zdarzeniami sercowo-naczyniowymi, depresja, zaburzenia snu i skutki uboczne przyjmowania leków pogarszają dobrobyt psychiczny i społeczny pacjenta [1].

Profilaktyka rozwoju miażdżycy dotyczy również działań rządowych. Przykładem takiego ruchu w Polsce jest ogólnokrajowy program KORDIAN. Dotyczy on zapobiegania miażdżycy tętnic i chorób serca poprzez edukację osób z podwyższonymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego. Jest on skierowany zarówno do lekarzy, pielęgniarek, dietetyków i personelu udzielającego poradnictwa w zakresie aktywności fizycznej, jak i pacjentów. Istotne jest, że jednym z celów programu jest identyfikacja pacjentów wysokiego ryzyka (np.osoby obciążone hipercholesterolemią rodzinną). To kluczowy aspekt w przypadku miażdżycy, która jest chorobą postępującą i często bezobjawową przez wiele lat [4].

Czy farmakoterapia to jedyna opcja? Znaczenie diety w miażdżycy

Dieta śródziemnomorska

Wiele badań wskazuje na ochronne korzyści stosowania diety śródziemnomorskiej w pierwotnej oraz wtórnej profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Taki styl odżywiania opiera się na dużym spożyciu warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, oleju z pierwszego tłoczenia oraz orzechów. Umiarkowane spożycie dotyczy ryb i drobiu, natomiast małe nabiału, czerwonego mięsa oraz słodyczy. Składniki pokarmowe, których spożycie wykazuje działanie redukujące lub spowalniające zmiany miażdżycowe to między innymi błonnik pokarmowy, fitosterole, kwasy omega-3 czy związki antyoksydacyjne [5].

Dieta DASH

Dieta DASH korzystnie wpływa na ciśnienie krwi, profil lipidowy oraz ryzyko rozwoju miażdżycy. Taki wzór odżywiania obfituje w warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, niskotłuszczowy nabiał, owoce morza, drób bez skóry, nasiona roślin strączkowych oraz orzechy. Unika się natomiast czerwonego i przetworzonego mięsa, oczyszczonych zbóż, żywności i napojów z dodatkiem cukru.

Dieta MIND

🔎 Badanie z Food & Function [12] udowadnia także na korzyści z prowadzenia diety MIND. Osoby odżywiające się zgodnie z tym modelem i chore na miażdżycę miały mniejsze ryzyko śmierci. O zasadach diety przeczytacie tutaj.

Wegetarianizm

Inne style odżywiania korzystne w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych to dieta wegetariańska, wegańska i fleksitariańska. Polegają one na eliminacji lub ograniczeniu spożycia produktów pochodzenia zwierzęcego [6].

Można zauważyć, że opisywane style odżywiania opierają się na zmniejszeniu spożycia tłuszczów nasyconych, tłuszczów trans oraz cholesterolu w celu obniżenia poziomu cholesterolu LDL we krwi. Większy udział w diecie stanowią produkty pochodzenia roślinnego.

Kluczowe składniki odżywcze

Omega-3

🔎 Spożywanie kwasów omega-3 wiąże się z obniżonym ryzykiem śmiertelności ogólnej, śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych oraz zdarzeń sercowo-naczyniowych u pacjentów z miażdżycową chorobą sercowo-naczyniową, przy czym zwiększenie spożycia o 1 g dziennie skutkuje obniżeniem ryzyka śmierci o 3,5% [13].

Występowanie i leczenie miażdżycy

Miażdżyca to choroba powszechnie występująca nie tylko w krajach wysoko rozwiniętych.

W roku 2020 niemal co 3 osoba na świecie w wieku 30-79 lat miała nieprawidłowy wskaźnik grubości ścian tętnic szyjnych, który wykorzystywany jest w diagnozowaniu tego schorzenia. Natomiast co 5 osoba miała blaszkę miażdżycową w tętnicach szyjnych. W 2015 roku najwięcej zmian miażdżycowych zdiagnozowano w obszarze Zachodniego Pacyfiku. Należą do niego m.in. Chiny, Japonia, Australia czy Wietnam.

Częstość występowania miażdżycy wzrasta proporcjonalnie wraz z wiekiem. Płeć męska także jest czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy [7]. Niektóre badania wskazują, że estrogen może wykazywać działanie ochronne u kobiet przed menopauzą. Wówczas są one obarczone mniejszym ryzykiem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych niż mężczyźni w tym samym wieku [8].

Farmakoterapia poprawiająca parametry lipidowe we krwi powinna zostać rozpoczęta, jeśli modyfikacja stylu życia (dieta, aktywność fizyczna, rezygnacja z palenia papierosów) nie jest wystarczająca [9]. Statyny to najczęściej stosowane leki w celu zmniejszenia postępowania miażdżycy i zapobiegania jej powikłaniom. U osób wysokiego ryzyka należy podjąć intensywne kroki w kierunku redukcji czynników ryzyka rozwoju miażdżycy. Powinny one zaczynać się jak najwcześniej i być utrzymywane przez lata, ponieważ rozwój i występowanie objawów miażdżycy to proces trwający dziesiątki lat [10].

Miażdżyca i choroba Alzheimera – czy jest jakieś powiązanie?

Choroba Alzheimera to postępująca choroba neurodegeneracyjna. Stanowi ona najpowszechniejszy rodzaj demencji i prowadzi do upośledzenia zdolności poznawczych oraz niepełnosprawności. Ze względu na brak skutecznego leczenia choroby Alzheimera, wszelkie środki opóźniające progresję choroby są bardzo istotne. Coraz więcej dowodów wskazuje, że miażdżyca jest znacząco związana z chorobą Alzheimera. Podczas oceny grubości ścian tętnic szyjnych wykazano, że badany wskaźnik jest znacznie wyższy u osób z chorobą Alzheimera, w porównaniu do grupy kontrolnej. Miażdżyca na wiele sposobów może prowadzić do uszkodzenia neuronów, jednak konieczna jest większa liczba badań w tym obszarze. Niemniej jednak wiele dowodów wskazuje na silną korelację tych dwóch chorób. Dlatego profilaktyka i leczenie miażdżycy może okazać się istotnym punktem terapii i opóźniania choroby Alzheimera [11].

Podsumowanie

Miażdżyca to choroba, która na całym świecie przyczynia się do licznych zgonów z powodu zdarzeń sercowo-naczyniowych. Rozwija się przez dziesiątki lat i często postępuje bezobjawowo. Dlatego tak ważna jest świadomość jej profilaktyki i diagnozowania. Czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy to między innymi płeć męska, starszy wiek, palenie papierosów, zespół metaboliczny czy zaburzenia lipidowe.

Dieta stanowi kluczową rolą zarówno w profilaktyce, jak i zapobieganiu dalszemu rozwojowi miażdżycy. Najważniejsze jej aspekty to zmniejszenie ilości spożywanych tłuszczów nasyconych, tłuszczów trans oraz cholesterolu. Społeczeństwo musi zwalczyć antyzdrowotny styl życia oraz zapewnić sprzyjające, zdrowe środowisko. Dopiero to pomoże ograniczyć rozpowszechnianie się miażdżycy.

Bibliografia:

1. Libby, P., Buring, J. E., Badimon, L., Hansson, G. K., Deanfield, J., Bittencourt, M. S., Tokgözoğlu, L., & Lewis, E. F. (2019). Atherosclerosis. Nature Reviews Disease Primers, 5(1). https://doi.org/10.1038/s41572-019-0106-z
2. Napoli, C., Glass, C. K., Witztum, J. L., Deutsch, R., D’Armiento, F. P., & Palinski, W. (1999). Influence of maternal hypercholesterolaemia during pregnancy on progression of early atherosclerotic lesions in childhood: Fate of Early Lesions in Children (FELIC) study. Lancet, 354(9186). https://doi.org/10.1016/S0140-6736(99)02131-5
3. Oliveira, F. L. C., Patin, R. V., & Escrivão, M. A. M. S. (2010). Atherosclerosis prevention and treatment in children and adolescents. In Expert Review of Cardiovascular Therapy (Vol. 8, Issue 4). https://doi.org/10.1586/erc.09.170
4. https://programkordian.pl/
5. Torres, N., Guevara-Cruz, M., Velázquez-Villegas, L. A., & Tovar, A. R. (2015). Nutrition and Atherosclerosis. In Archives of Medical Research (Vol. 46, Issue 5). https://doi.org/10.1016/j.arcmed.2015.05.010
6. Sikand, G., & Severson, T. (2020). Top 10 dietary strategies for atherosclerotic cardiovascular risk reduction. American Journal of Preventive Cardiology, 4. https://doi.org/10.1016/j.ajpc.2020.100106
7. Song, P., Fang, Z., Wang, H., Cai, Y., Rahimi, K., Zhu, Y., Fowkes, F. G. R., Fowkes, F. J. I., & Rudan, I. (2020). Global and regional prevalence, burden, and risk factors for carotid atherosclerosis: a systematic review, meta-analysis, and modelling study. The Lancet Global Health, 8(5). https://doi.org/10.1016/S2214-109X(20)30117-0
8. Gill, S. K. (2015). Cardiovascular risk factors and disease in women. In Medical Clinics of North America (Vol. 99, Issue 3). https://doi.org/10.1016/j.mcna.2015.01.007
9. Bergheanu, S. C., Bodde, M. C., & Jukema, J. W. (2017). Pathophysiology and treatment of atherosclerosis: Current view and future perspective on lipoprotein modification treatment. In Netherlands Heart Journal (Vol. 25, Issue 4). https://doi.org/10.1007/s12471-017-0959-2
10. Riccioni, G., & Sblendorio, V. (2012). Atherosclerosis: From biology to pharmacological treatment. In Journal of Geriatric Cardiology (Vol. 9, Issue 3). https://doi.org/10.3724/SP.J.1263.2012.02132
11. Xie, B., Shi, X., Xing, Y., & Tang, Y. (2020). Association between atherosclerosis and Alzheimer’s disease: A systematic review and meta-analysis. In Brain and Behavior (Vol. 10, Issue 4). https://doi.org/10.1002/brb3.1601
12. Song, Y., Chang, Z., Jia, L., Song, W., Wang, H., Dong, Q., & Dou, K. (2023). Better adherence to the MIND diet is associated with lower risk of all-cause death and cardiovascular death in patients with atherosclerotic cardiovascular disease or stroke: a cohort study from NHANES analysis. Food & function, 14(3), 1740–1749. https://doi.org/10.1039/d2fo03066g
13. Luo S, Hou H, Wang Y, Li Y, Zhang L, Zhang H, Jin Q, Wu G, Wang X. Effects of omega-3, omega-6, and total dietary polyunsaturated fatty acid supplementation in patients with atherosclerotic cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis. Food Funct. 2024 Jan 15. doi: 10.1039/d3fo02522e. Epub ahead of print. PMID: 38224465.

• Data pierwotnej publikacji: 5.04.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 28.01.2024