Sylimaryna – na zdrową wątrobę i nie tylko

Ostropest plamisty (Silybum marianum (L.) Gaertn.) jest obecnie jednym z najbardziej popularnych gatunków roślin leczniczych. Owoc ostropestu zawiera kompleks flawonolignanów, które określa się jako sylimaryna. Ma ona wielokierunkowe działania prozdrowotne. Wykazuje właściwości m.in. antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwwirusowe oraz detoksykujące.

Sylimarynę stosuje się obecnie jako środek leczniczy w terapii wielu chorób, jednak znana jest przede wszystkim z zastosowania w leczeniu ostrych i przewlekłych chorób wątroby. W dotychczasowych badaniach wskazuje się, iż może być ona także elementem wspomagającym postępowanie lecznicze nowotworów i cukrzycy oraz działać ochronnie na układ nerwowy, płuca oraz nerki [1,2,3].

Charakterystyka i wartość odżywcza ostropestu plamistego jako źródła sylimaryny

Ostropest plamisty jest rośliną należącą do rodziny astrowatych. Jego owocem jest niełupka, która charakteryzuje się suchością, pojedynczym nasieniem oraz skórzastą owocnią. Silybum marianum kiełkuje w sposób epigeiczny, co oznacza, że jego liścienie wynoszą się ponad powierzchnię gleby, a po wydostaniu się pełnią funkcje asymilacyjne. Po rozwinięciu liście usychają i odpadają. W owocni i łupinie nasiennej niełupek jest skumulowanych 98% flawonolignanów. Podczas pozyskiwania sylimaryny warstwy te są oddzielane, aby pozbawić owoce tzw. „łuski”. Proces ten nazywa się „obłuszczeniem” [2].

Według analiz Kaźmierczak i Seidler-Łożyskiewskiej roślina odmiany Silma osiąga w Polsce przeciętną wysokość wynoszącą 1,56m [4].

Natomiast niełupki w trakcie dojrzewania zmieniają barwę z białek, przez szarą, aż do ciemnobrunatnej. Obłuszczone owoce zwierają około 1,5-3% sylimaryny, około 20% oleju o wysokiej zawartości kwasu linolowego oraz 25-30% białka. Są bogate w sterole (0,63%) wraz z tokoferolem i fosfolipidy. Natomiast w Polsce preparaty lecznicze, w których skład wchodzi sylimaryna są produkowane z łusek oddzielonych od owoców [2,3,5].

Ostropest plamisty został uznany jako bezpieczny do stosowania przez dzieci, kobiety w ciąży oraz osoby starsze powyżej 75 roku życia. Nie zaleca się wysokiego spożycia wśród osób w trakcie chemioterapii, ze względu na możliwe wystąpienie interakcji na drodze szlaku metabolicznego CYP [6]. Jednak w badaniu Tamayo i in.[7] nie wykazano niepożądanych reakcji z lekami chemioterapeutycznymi ani interferencji z enzymami biorącymi udział w metabolizmie leków (CYP3A, CYP1A2, CYP2D6, CYP2Ea, UGT1A1, glikoproteina P).

Pomimo, iż nie zaobserwowano toksyczności ostropestu spożywanego w dawkach do 1200mg/d, rekomenduje się dzienną podaż wynoszącą 160-600 mg rozdzieloną na 3 porcje. Przy podaży powyżej 1,5 g/dobę odnotowano efekt przeczyszczający w konsekwencji zwiększonej sekrecji żółci [6].

Inne skutki uboczne obejmowały w większości dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, jednak dotyczyły one małego odsetka pacjentów. Reakcje alergiczne również były obserwowane rzadko, a stopień ich nasilenia określono jako łagodny. W jednej analizie u badanych pojawiły się bóle lub zawroty głowy. Dodatkowo, przy podaży doustnej o standaryzowanej zawartości sylimaryny w wysokości 70-80%, w dawce 420 mg dziennie, ostropest plamisty wydaje się być bezpieczny do spożycia przez 41 miesięcy stosowania [7].

Czym jest sylimaryna?

Sylimaryna (ang. silymarin) to termin określający zbiorczo substancje czynne zawarte w ostropeście plamistym. Jest to grupa flawonolignanów zaliczanych do flawonoidów. W ich strukturze występują połączenia fragmentu 3-hydroksyflawonu taksyfoliny z alkoholem koniferylowym. Ten typ wiązań jest charakterystyczny dla tworzenia lignanów, dlatego też substancje te nazywa się flawonolignanami [2].

Głównymi składnikami sylimaryny są: sylibina (ok. 50%), izosylibina, sylikrystyna oraz sylidianina. Pozostałe flawonoidy stanowią śladową ilość. Natomiast inne substancje czynne występujące w owocach Silybum marianum to m.in. taksyfolina, kwercytyna, dihydrokamferol oraz apigenina. Główny składnik kompleksu stanowi sylibina, która wykazuje najsilniejsze właściwości lecznicze [1-3,8].

Właściwości lecznicze sylimaryny

Korzystny wpływ sylimaryny na wątrobę

Zarówno sylimaryna, jak i sylibina zaliczają się do substancji działających protekcyjnie oraz regenerująco na hepatocyty, czyli komórki wątroby. Chronią je przed oddziaływaniem takich związków jak m.in. etanol, toksyny muchomora sromotnikowego, żółty fosfor, niektóre leki oraz czterochlorek węgla. Substancje hepatoochronne znajdują zastosowanie w prewencji uszkodzeń wątroby, żółtaczki i marskości spowodowanych hepatotoksynami [8,9,10,11].

Sylimaryna stabilizuje oraz uszczelnia błony komórek wątrobowych, dzięki czemu wniknięcie toksyn do ich wnętrza jest utrudnione. Dodatkowo, wykazuje właściwości antyoksydacyjne, co oznacza, że wiąże reaktywne formy tlenu powstające w trakcie przebiegu fizjologicznych reakcji biochemicznych oraz wskutek nadmiernej podaży ksenobiotyków. Poprzez ochronę struktury błony komórkowej hepatocytów oraz hamowanie peroksydacji lipidów w membranie komórki zapobiega uszkodzeniom komórek wątrobowych. W ten sposób umożliwia utrzymanie wysokiego poziomu glutationu w wątrobie [12,13,14].

Ponadto, kompleks flawonolignanów może przenikać do wnętrza jądra komórkowego, a poprzez pobudzenie polimerazy I RNA zwiększać tempo powstawania rybosomów, jednocześnie przyspieszając biosyntezę białek. Wpływa to na poprawę regeneracji uszkodzonych komórek wątroby oraz przywrócenie sprawności całego narządu [8, 15].

Korzystne znaczenie sylimaryny warunkuje również zdolność do hamowania aktywności 5-lipooksygenazy powodującej ograniczenie powstawania leukotrienów. W ten sposób wykazuje znaczące działanie przeciwzapalne. Grupa flawonoidów zawartych w ostropeście plamistym obniża także biosynezę niektórych prostaglandyn o właściwościach prozapalnych [13,15,16].

🔎 Według aktualnej wiedzy [25] spożycie sylimaryny znacząco obniża markery stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego, takie jak CRP, MDA i IL-6, jednak nie wpływa istotnie na IL-10, TAC oraz GSH.

W badaniu Pradhan i in. [13] oraz Loguercio i in. [17] wykazano predyspozycję sylimaryny do prewencji włóknienia wątroby. Zachowuje ona prawidłową strukturę narządu, której zaburzenie może prowadzić do rozwinięcia wielu niebezpiecznych powikłań, np. niewydolności lub encefalopatii.

Właściwości lecznicze kompleksu flanowonolignanów w cukrzycy

Wzrastający stres oksydacyjny wiąże się z patogenezą cukrzycy w wyniku bezpośredniego oddziaływania na destrukcję komórek β trzustki lub zaburzeń metabolicznych. Korzystnym wpływem na kontrolę glikemii u pacjentów z cukrzycą odznaczają się antyoksydanty.

W badaniu Huseini i in. [18] objęto 51 osób z cukrzycą typu 2, których podzielono na dwie grupy. Pacjenci z grupy pierwszej otrzymywali 3 razy dziennie sylimarynę w dawce 200mg w połączeniu z konwencjonalną terapią, natomiast u badanych z grupy drugiej stosowano te samo leczenie, lecz zamiast preparatu sylimaryny podawano im placebo. W ciągu 4 miesięcy odnotowano znaczące obniżenie stężenia hemoglobiny glikowanej, poziomu glukozy we krwi na czczo, cholesterolu całkowitego, LDL i trójglicerydów, a także aminotransferazy alaninowej i aminotransferazy asparaginowej u pacjentów zażywających sylimarynę w porównaniu do badanych z grupy placebo. Stwierdzono, iż wspomaganie tradycyjnej terapii cukrzycy preparatami sylimaryny wykazywało korzystny wpływ na wyniki leczenia oraz kontrolę glikemii.

W podwójnie zaślepionej randomizowanej próbie placebo [19] również udowodniono hipoglikemiczny potencjał preparatów sylimaryny. U 60 pacjentów z diagnozowaną cukrzycą typu 2 w ciągu 90 dni zaobserwowano znaczące obniżenie stężenia glukozy we krwi na czczo, hemoglobiny glikowanej oraz poziomu triglicerydów. W badaniu nie zauważono natomiast działania hipotensyjnego ani hipocholesterolemicznego.

Zastosowanie kompleksu flawonolignanów może mieć wpływ nie tylko na redukcję stężenia glikemii we krwi, ale także na odzyskiwanie przez trzustkę funkcji hormonalnych wiążących się z regeneracją komórek β [9,16].

Właściwości przeciwnowotworowe sylimaryny

Wykazano, iż sylimaryna i sylibina mogą także działać przeciwnowotworowo. Efekt ten zaobserwowano podczas leczenia raka płuc, trzustki, nerek i skóry [8,9,13,16,20].

Flawonolignany wydają się nasilać aktywność czynników antynowotworowych oraz hamować procesy nowotworzenia spowodowane substancjami chemicznymi i toksynami. Sylibina znacząco obniżała zachorowalność na nowotwór pęcherza moczowego w wyniku ekspozycji na nitrozaminę. Ponadto, ograniczała ona podziały komórek nowotworowych oraz chroniła skórę przez uszkodzeniami wywoływanymi przez promienie UVA i UVB, które prowadzą do fotostarzenia, a nawet nowotworu skóry [13,21,22].

Dodatkowo, zaobserwowano korzystny efekt stosowania 800 mg sylimaryny w połączeniu z terapią skojarzoną w nowotworze wątroby spowodowanym toksynami oraz ograniczenie występowania skutków ubocznych [16].

Działanie ochronne sylimaryny na układ nerwowy

Potencjał antyoksydacyjny kompleku flawonolignanów oddziałuje korzystnie na układ nerwowy. Wykazano działanie neuroprotekcyjne oraz antyneurodegradacyjne sylimaryny [8].

Udar mózgu jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonu oraz ciężkim stanem prowadzącym do niepełnosprawności. Istnieje wiele dowodów sugerujących, że reaktywne formy tlenu powiązane z występowaniem udaru mogą być zneuralizowane przez przeciwutleniacze zawarte w pożywieniu oraz roślinach leczniczych.

W badaniu Raza i in. [23] udowodniono, że sylimaryna z powodzeniem obniżała procesy apoptotyczne, nasilała działanie antyoksydacyjne oraz przywracała funkcje poznawcze do poziomu normalnego u szczurów z uszkodzeniem sieci neuronalnej spowodowanym przez ogniskowe niedokrwienie mózgu. Uznano, iż grupa flawonolignanów pozyskiwana z ostropestu plamistego może mieć pozytywne znaczenie w spowalnianiu postępującej neurodegeneracji. Dodatkowo, wykazano, iż ich neuroochronny potencjał jest wynikiem właściwości przeciwutleniających i przeciwapoptotycznych.

Natomiast w pracy Chtouroi i in. [24] stwierdzono, iż mangan jest kluczowym elementem dla procesów biologicznych, jednak nadmierne stężenie Mn może wpływać neurotoksycznie i prowadzić do chorób neurodegeneracyjnych. Zaobserwowano, iż u myszy, u których wyindukowano neurotoksyczność chlorkiem manganu podaż preparatu sylimaryny redukowała uszkodzenia tkanki mózgowej spowodowane silnym stresem oksydacyjnym. Dodatkowo, odnotowano poprawę aktywności enzymów przeciwutleniających.

Pozostałe efekty terapeutyczne kompleksu flanowonolignanów

W ostatnim czasie coraz częściej sugeruje się, iż sylimaryny i sylibina mogą znaleźć potencjalne zastosowanie w leczeniu wielu innych schorzeń. Dowiedziono ich działania prewencyjnego na narządy, takie jak nerki i płuca [8].

Sylimaryna działa żółciotwórczo i żółciopędnie, ale także przeciwzapalnie, lipotropowo oraz rozkurczowo. Spowalnia syntezę prostagladyn i leukotrienów prozapalnych, obniża stężenie cholesterolu we krwi oraz hamuje wytrącanie się blaszek miażdżycowych, zatem działa kardioprotekcyjnie. Dodatkowo zapobiega wytrącaniu się złogów i kamieni żółciowych. Działa także łagodząco na reakcje autoagresji immunologicznej [21,22].

Podsumowanie

Grupa flawonolignanów zawartych w ostropeście plamistym wykazuje wielokierunkowe działanie prozdrowotne w organizmie człowieka. Wymagana jest większa ilość przeprowadzonych badań w celu potwierdzenia bezpieczeństwa stosowania sylimaryny wraz z lekami oraz jej korzystnych efektów w leczeniu i prewencji wielu chorób. Jednak dotychczas nie o odnotowano żadnych poważnych interakcji sylimaryny z lekami oraz żywnością. Jednak sylimaryna i sylibina wydają się być obiecującymi substancjami, które mogą odnaleźć zastosowanie we wspomaganiu terapii różnych schorzeń.

Piśmiennictwo

1. R. Nurzyńska-Wierdak, J. Dyduch, A. Sawicka, H. Łabuda, H. Buczkowska. Ostropest plamisty (Silybum marianum [L.] Gaertn.) – fitochemia i efekty terapeutyczne. Annales Horticulturae, (2018); 28(4):15-32
2. J. Andrzejewska, Z. Skinder. Ostropest plamisty – uwagi o nazewnictwie, substancjach czynnych i rozwoju rośliny. Acta Sci. Pol.,Agricultura, (2006); 5(1):5-10
3. A. Szczucińska, A.W. Lipkowski, B. Baranowska, W. Walisiewicz-Niedbalska, K. Różycki, H. Maciuszczak-Kotlarek. Utylizacja odpadu nasion ostropestu plamistego. Olej z ostropestu plamistego jako antyutleniczacz. Rośliny Oleiste-Oilseed Crops, (2003); 24(2):717-724
4. Kaźmierczak K., Seidler-Łożykowska K. Silma – polska odmiana ostropestu plamistego (Silybum marianum L. Gaertn.). Herba Pol., (1997); 43(3), 195-197
5. A. Szczucińska, K. Kurzepa, P. Kleczkowska, A.W. Lipkowski. Założenia technologiczne otrzymywania preparatów z bielma ostropestu plamistego do stosowania jako dodatki przeciwutleniające. Rośliny oleiste-Oilseed Crops, (2006); 27(2):357-366
6. J. Post-White, E.J. Ladas, K.M. Kelly. advances in use of milk thistle (Silybum marianum). Integr Cancer Ther.,(2007); 6(2):104-109
7. C. Tamayo, S. Diamond. Review of clinical trials evaluating safety and efficacy of milk thistle (Sylibum marianum [L.] Gaertn.). Integr Cancer Ther.,(2007); 6(2):146-157
8. Liebert, E. Kałużna, M. Kłopocka. Profilaktyka zaburzeń układu pokarmowego podczas terapii antybiotykami makrolidowymi. Forum Zakażeń, (2013); 4(3):173-179
9. K. Karłowicz-Bodalska, T. Bodalski. Znaczenie surowców roślinnych w leczeniu schorzeń wątroby. Post Fitoter, (2007); 3:155–167
10. E. Lamer-Zarawska, J. Niedworok. Fitoterapia chorób wątroby i dróg żółciowych. W: E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworok (red). Fitoterapia i leki roślinne. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, (2007), 348–351
11. F.A. Crocenzi, M.G. Roma. Silymarin as a  new hepatoprotective agent in experimental cholestasis: new possibilities for an ancient medication. Curr Med Chem, (2006); 13(9):1055–1074
12. K. Rudzińska, A. Bogacz. The therapeutic importance of herbal materials in liver diseases. Herba Pol 2012;58(1):37–46
13. S.C. Pradhan, C Girish. Hepatoprotective herbal drug, silymarin from experimental pharmacology to  clinical medicine. Indian J Med Res, (2006); 124(5):491–504
14. S. Kohlmünzer. Substancje wtórne. W: S. Kohlmünzer (red). Farmakognozja. Podręcznik dla Studentów Farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, (1998), 190–193
15. K. Wellington, B. Jarvis . Silymarin: a review of its clinical properties in the management of hepatic disorders. BioDrugs 2001;15(7):465–489
16. V. Křen, D. Walterová. Silybin and silymarin – new effects and applications. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomuc Czech Repub, (2005); 149(1):29–41
17. C. Loguercio, D. Festi. Silybin and the liver: from basic research to clinical practice. World J Gastroenterol 2011;17(18):2288–2301
18. H. F. Huseini i in. The efficacy of Silybum marianum (L.) Gaert. (silymarin) in the treatment of type II diabetes: a randomized, double-blind, placebo-controlled, clinical trial. Phytotherapy research, (2006); 20(12):1036-1039
19. N. Khalili, R. Fereydoonzadeh, R. Mohtashami, S. Mehrzadi, M. Heydari, H.F. Huseini. Silymarin, Olibanum, and Nettle, a mixed herbal formulation in the treatment of type II diabetes: a randomized, double-Blind, placebo-controlled, clinical trial. J Evid Based Complementary Altern Med. 2017; 22(4):603-608
20. M. Majewska-Wierzbicka, H. Czeczot. Przeciwnowotworowe działanie flawonoidów. Pol Merk Lek, (2012); 33(198):364–369
21. A. Nikiel, J. Caputa, P. Ramos, B. Pilawa. Badanie wpływu promieniowania UV na właściwości antyoksydacyjne ekstraktów z ostropestu plamistego – badania z zastosowaniem spektroskopii EPR. W: M.Maciąg, K. Maciąd (red.) Analiza, produkcja i astosowanie substancji oraz komponentów pochodzenia roślinnego. Wydawnictwo Naukowe TYGIEL Sp. z o.o., Lublin, (2018); 155-163
22. D. Gallo i in. Antitumour activity of the sylibin – phosphatidylocholin complex, IdB 2016, against human ovarian cancer. European Journal of Cancer, (2003); 39(16):2403-2410
23. S.S. Raza i in. Silymarin protects neurons from oxidative stress associated damages in focal cerebral ischemia: a behavioral, biochemical and immunohistological study in wistar rats. Journal of the Neurological Sciences, (2011); 309(1-2):45-54
24. Y. Chtourou i in. Sylimarin, a natural antioxidant, protecs cerebral cortex against manganese-induced neurotoxicity in adult rats. BioMetals, (2010); 23:985-996
25. Bahari H, Shahraki Jazinaki M, Rashidmayvan M, Taheri S, Amini MR, Malekahmadi M. The effects of silymarin consumption on inflammation and oxidative stress in adults: a systematic review and meta-analysis. Inflammopharmacology. 2024 Feb 19. doi: 10.1007/s10787-023-01423-6. Epub ahead of print. PMID: 38372848.

• Data pierwotnej publikacji: 11.09.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 25.02.2024