Kumkwat – złota pomarańcza

Tłumacząc nazwę kam kwat z języka kantońskiego na język polski oznacza ono właśnie złotą pomarańczę. Owoc ten jest znany w Azji Południowo-Wschodniej od wieków, ale naszym kraju nie jest zbyt popularny. Warto jednak zapoznać się z tym owocem, gdyż włączenie go do diety może przynieść korzystne efekty dla zdrowia, co zostało opisane w tym artykule.

Kumkwat jako roślina

Kumkwat jest znany w Chinach już od starożytności, natomiast w Europie poznano tę roślinę dopiero w czasach nowożytnych. Chińscy skrybowie opisywali tę roślinę w Wiekach Średnich, znany jest szczegółowy opis napisany piórem Han Yen Chi w 1178 r., ale także Japończycy byli autorami dokładnych opisów z ilustracjami (Swingle 1915). Owoc ten stanowił przysmak zarówno dla cesarza, jak i dla chłopa (Manner i in. 2006). Pierwsze wzmianki o kumkwacie w europejskiej literaturze pochodzą z 1646 r., a ich autorem był Ferrarius, który swój opis oparł na podaniach jezuickiego misjonarza Alvaro Semedo, który spędził w Państwie Środka 22 lata.

Późniejsi autorzy ilustrowanych prac poświęconych owocom cytrusowym, np. Steerbeck czy Risso wspomnieli w swoich dziełach o kumkwacie, ale nie wniesli niczego nowego do wiedzy o tym gatunku. W 1780r. Thunberg nazwał tę gatunek kumkwatu wytwarzającego okrągłe owoce Citrus japonica, a 4 lata później opisał go dokładnie w swoim dziele „Flora Japonica”. W 1790r. Loueiro w swoim dziele „Flora Cochinchinesis” nazwał kumkwata o owalnych owocach Citrus margarita, a kumkwata o okrągłych owocach Citrus madurensis. Pomino opublikowania tych rozpraw, kumkwat pozostał szerzej nieznany w Europie po 1846 r., kiedy to Robert Fortune, który podczas pobytu w Chinach stworzył kolekcję 120 gatunków roślin (w skład której wchodził także kumkwat) dla Królewskiego Towarzystwa Ogrodniczego w Londynie. Wtedy to kumkwat po raz pierwszy znalazł się w Europie, choć jego spopularyzowanie wśród przeciętnych Europejczyków trwało jeszcze długo (Swingle 1915, Manner i in. 2006).

Kumkwaty są roślinami z rodzaju Fortunella. Pod względem wyglądu przypominają gatunki z rodzaju Citrus, do którego początkowo były zaliczane. Są to zimozielone, wolno rosnące krzewy lub małe drzewa, o wysokości 2,5- 4,5 m. Młode gałęzie są kanciaste, natomiast starsze okrągłe. Kolce znajdują się w pachwinie liścia. Liście kumkwatu są pojedyncze, lancetowate, dość grube, a ich długość wynosi 3,3- 8,6 cm. Podstawa liścia jest ostra lub okrągła, natomiast koniec liścia jest tępo zakończony. Użyłkowanie jest widoczne na grzbietowej, ciemnozielonej stronie liścia, natomiast na dolnej, jasnozielonej stronie jest słabo widoczne. Dolna strona liścia cechuje się występowaniem komórek gruczołowych. Ogonki liściowe są wąsko uskrzydlone. Kwiaty znajdują się pojedynczo lub w kilkukwiatowych skupiskach w pachwinach liści, są one obupłciowe. Pączki kwiatowe są małe (8-10 mm), cechują się mniej lub bardziej kanciastym przekrojem. Kwiaty kumkwatu mają najczęściej 5 płatków (rzadko 4 lub 6), są białe, ostro zakończone a ich długość wynosi 8-12 mm. Kwiaty posiadają 18 lub 20 pręcików. Słupek położony jest na dobrze zaznaczonym dysku, a zalążnia składa się z 3-7 komór. Owoce kumkwatu cechują się niewielkimi rozmiarami, zazwyczaj ich średnica wynosi 18-25 mm, a długość 18-35 mm. Średnia masa owocu wynosi 14,3 g a objętość 12,3 ml (Manner i in. 2006, Jaliliantabar i in. 2013).

Owoce są owalne, ich skórka jest złoto-żółta do czerwonopomarańczowej, dość gruba, mięsista, słodka i aromatyczna, zawiera wiele gruczołów wydzielających olejki eteryczne. W skład miąższu wchodzi 3-7 segmentów, zawierających małe, wrzecionowate pęcherzyki, zawierające kwaśny sok. Nasiona są jajowate, gładkie, zielone, występują w liczbie do ośmiu, w smaku są bardziej cierpkie od skórki (Swingle 1915, Manner i in. 2006). Owoce dojrzewają wolno, zmieniając barwę od zielonej do pomarańczowej, żółtej lub szkarłatnej (Manner i in. 2006).

Gatunki i odmiany kumkwatu

Kumkwat zaliczany jest do rodziny Rutaceae, podrodziny Aurantoideae i rodzaju Fortunella . Wyróżnia się 6 gatunków kumkwatu (Manner i in. 2006).

F. japonica cechuje się kulistymi owocami, o średnicy 20-25 mm, zawierającymi 4-5 komór. Nasiona są małe, tępo zaokrąglone, liście cechują się jasną barwą i brakiem użyłkowania po spodniej stronie, są tępo zakończone. Odmianą tego gatunku jest „Marumi”, charakteryzująca się małą ilością kolców na gałeziach i tolerancją na chłód. Owoce tej odmiany cechują się woskowatą, aromatyczną i ostrą skórką z dużymi gruczołami wydzielajacymi olejki eteryczne, są one soczyste o słodko-kwaśnym smaku (Swingle 1915, Manner i in. 2006).

F. margarita występuje w Chinach, w regionie Kanton. Gatunek ten wytwarza owalne owoce o średnicy 20-25 mm i długości 25-33 mm, złożone z 5-6 komór. W odróżnieniu od F. japonica liście tego gatunku są większe, bardziej ostre u podstawy i posiadają wyraźniejsze użyłkowanie na spodniej stronie liści. Owoce tego gatunku charakteryzują się jaśniejszym odcieniem pomarańczowej barwy, a także ostrzejszym smakiem skórki. Przyczyną tego specyficznego smaku jest zawartość olejków eterycznych przypominających te obecne w skórce pomarańczy niż F. japonica (Swingle 1915).

Odmianą tego gatunku jest „Nagami”, która jest często wykorzystywana jako drzewko ozdobne. Owoce cechują się nieco słodką skórką, która pozostawia gorzkawy posmak, natomiast miąższ jest soczysty i kwaśny (Manner i in. 2006, Adams 2011). 

Innym gatunkiem kumkwatu jest F. polyandra. Rośnie w Malezji i południowych Chinach. Rośliny tego gatunku są większe od innych przedstawicieli kumkwatu, przez co niektórzy przypuszczają, że gatunek ten może być limkwatem. Owoce są bardzo kwaśne, płomiennego koloru, a ich miąższ jest bogaty w nasiona (Manner i in. 2006).

F. crassiflora posiada kuliste lub owalne owoce o średnicy 22-30 mm i długości 28-35 mm, złożone z 6-7 komór. Gatunek ten cecuje się bardzo grubymi liśćmi. Pęcherzyki miąższu sąowalne lub kuliste. Liście tego gatunku zwężają się ku końcowi (Swingle 1915).

Odmianą tego gatunku jest „Meiwa”. Roślina pochodzi z Chin, a w latach 1896- 1897 pojawiła się w Japonii. Odmiana ta cechuje się dużą płodnością, nawet małe krzewy wytwarzają znaczne ilości owoców. Liście tej odmiany różnią się od innych gatunków, są znacznie grubsze, zgięte w centralnej żyłce, a na przekrój poprzeczny liści ma kształt litery V. Owoce są lekko owalne, prawie kuliste, znacznie większe niż owoce F. japonica, a szerokość owocu tej odmiany jest większa niż F. margarita. Cechuje się ona największymi i najsłodszymi owocami z pośród wszystkich gatunków kumkwatu. Miąższ owoców zawiera mało soku, czasami także mało nasion (lub ich brak) (Manner i in. 2006). Natomiast skórka jest mięsista, soczysta, delikatna, słodka i jadalna (Adams 2011). Niektórzy twierdzą, że Meiwa powstała w wyniku skrzyżowania F. margarita i F. japonica (Swingle 1915, Manner i in. 2006).

F. hindsii, znany pod nazwami „złota pomarańcza”, „złota fasolka”, chin chu (w j. mandaryńskim), shan chin can, chin tou, kam kwat (w j. kantońskim). Występuje on na suchych wzgórzach w regionach Hongkong, Kwantung i Chekiang. Jest to kolczasty krzew lub małe drzewo. który różni się od owalnego kumkwatu i kulistego kumkwatu pod względem budowy zalążni, a co za tym idzie owocu. Liście posiadają bardziej wydatne użyłkowania po obu stronach, a od strony dolnej są mniej jasne. Kwiaty są krótsze, szersze i rozgałęzione. Owoce posiadają cieńszą i mniej mięsistą skórkę, mają średnicę 15-20 mm, są kuliste, barwy jasnopomarańczowej. Miąższ owoców składa się z 3-4 segmentów. Gatunek ten owocuje w miesiącach zimowych (Swingle 1915, Manner i in. 2006).

Uprawa kumkwatu

Roślina ta naturalnie występuje i jest uprawiana w rejonach subtropikalnych, ale jest w stanie tolerować chłodniejsze okresy (poniżej 0°C). Roślina nie kwitnie, dopóki nie nastąpi cieplejsza pogoda. Kumkwat jest najbardziej zimnoodporną rośliną z grupy cytrusów. Wiele odmian wytrzymuje temperaturę -7°C, ale w cieplejszym klimacie wzrost jest szybszy a owocowanie intensywniejsze. W ciepłym klimacie drzewa kumkwatu mogą owocować kilka razy w roku, ale zbiory występują najczęściej od jesieni do wiosny. Naturalnym miejscem pochodzenia kumkwatu jest południowo- wschodni obszar Chin oraz Malezja (Manner i in. 2006).

Obecnie jest on uprawiany w Środkowej i Południowej Ameryce, Południowej Afryce, Południowych Indiach i w Australii. Owoce są zbierane gdy osiągną pełny kolor. Kumkwat jest dość odporny na narośl rakowatą cytrusów, ale i inne choroby roślin np. antraknozę. Uprawy mogą też być niszczone przez szkodniki, takie jak muszka owocowa, gąsiennice motyla Papilio demodocus, pluskwiaki z rodziny wełnowcowatych. Drzewa kumkwatu są wrażliwe na wirusa CTV (ang. citrus tristeza virus). Niektóre odmiany, takie jak „Meiwa” i „Nagami” są sadzone w miastach jako rośliny ozdobne (Manner i in. 2006).

Wartość odżywcza

Związki bioaktywne w kumkwacie

Kumkwat stanowi źródło wielu związków chemicznych wykazujących aktywność biologiczną, przez co owoc ten może znaleźć zastosowanie w prewencji i leczeniu chorób. Tradycyjna medycyna ludowa na Tajwanie wykorzystuje kumkwaty w leczeniu stanów zapalnych układu oddechowego. Głównymi związkami bioaktywnymi tego owocu są flawonoidy. Istnieją badania (Lou i in. 2015, Lou i Ho 2017) wskazujące na przeciwutleniające działanie flawonoidów obecnych w kumkwacie.

Do flawonoidów występujących w kumkwacie należą: hesperydyna, neohesperydyna, luteolina, neoponcyryna, poncyryna, eriocytryna, narirutyna, kempferol, didymina, kwercetyna, izoroifolina, rutyna i apigenina, jednakże nie wszystkie z nich wykazują aktywność antyoksydacyjną.

Duże działanie prozdrowotne wykazują aglikony DGPP (3′,5′-di-C-β-glukopiranosylforetyny) i margariteny, takie jak acacetyna i floretyna, cechujące się szerokim spektrum aktywności przeciwutleniającej, przeciwzapalnej i antynowotworowej. DGPP wykazuje także działanie inhibitora trypsyny (Lou i in. 2015). Inhibitory trypsyny zapobiegają niepożądanej  hiperpigmentacji skóry oraz enzymatycznemu brązowieniu owoców.

Fortunellina wykazuje działanie przeciwbakteryjne, a poncyryna działa ochronnie w chorobach żołądka, a także działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie (Lou i Ho 2017). Poncyryna wpływa też na mezenchymalne komórki macierzyste poprzez aktywację ich różnicowania w osteoblasty (komórki kościotwórcze) i hamowanie adipogenezy, co może mieć znaczenie w leczeniu osteoporozy i zapobieganiu otyłości (Lou i in. 2015, Lou i Ho 2017).

Rozmieszczenie związków fenolowych w owocach kumkwatu nie jest równomierne, w skórce zawartość polifenoli jest większa niż w miąższu. W skórce stwierdza się obecność naringyny, hesperydyny, neohesperydyny, diosminy, sinensetyny, rutyny, kwercetyny i kemferolu. Z kolei w miąższu występują poncyryna, didymina, izorhoifolina, hesperydyna i narirutina (Lou i Ho 2017). Ilość tych związków zmienia się także w trakcie dojrzewania owoców, gdyż niedojrzałe owoce cechują się większą zawartością flawonoidów.

Metodą, pozwalającą na pozyskanie największej ilości związków fenolowych i flawonoidów jest ekstrakcja gorącą wodą. (Lou i in. 2015).

Większość z flawonoidów obecnych w kumkwacie to rozpuszczalne skoniugowane flawonoidy. Związki C-glikozylowe (w tym DGPP) stanowią ponad 70% wszystkich flawonoidów. Flawonoidy C-glikozylowane wykazują większe działanie przeciwzapalne od flawonoidów O-glikozylowanych. Przedstawiciele tej drugiej grupy: roifolina i fortunellina wykazują aktywność inhibitora proteazy HIV-1 (Lou i Ho 2017).

Wykazano, że ekstrakt n-heksanu z kumkwatu F. margarita , stanowiący mieszaninę różnych antyoksydantów hamuje rozwój komórek ludzkiego raka prostaty, prawdopodobnie poprzez indukowanie apoptozy. Wiedza o kwasach fenolowych obecnych w kumkwacie jest uboższa od wiedzy dotyczącej flawonoidów, z tego powodu, że kwasy te są kowalencyjnie związane z nierozpuszczalnymi polimerami w tkankach roślinnych. Jednakże udało się stwierdzić obecność kwasu p-kumarowego i ferulowego, występujących w kumkwacie w postaci estrów (Lou i Ho 2017).

Wang i in. (2012) zbadali właściwości olejków eterycznych obecnych w skórce owoców F. crassifolia. Zidentykowanymi zwiazkami w tym olejku były: limonen, myrcen, kamfen, α-selin, α-pinen. Badania wykazały, że olejki eteryczne tego gatunku kumkwatu wykazują przeciwbakteryjną aktywnosć, zarówno wobec bakterii Gram ujemnych (E. coli i Staphyllococcus typfimurium) jak i Gram dodatnich (S. aureus, Bacillus subtilis, B. laterosporus, B. cereus i Lactobacillus bulgaricus). Stwierdzono też, że olejki te działają przeciwgrzybiczo wobec gatunku Candida albicans.

Autorzy sprawdzili też, zdolność kontroli rozwoju bakterii na modelu żywności jakim była pożywka z ekstraktem wołowym. Stwierdzono, że olejki eteryczne ograniczają wzrost niepożądanej mikroflory w tym podłożu. Zatem, olejki eteryczne z skórki kumkwatu mogłyby znaleźć zastosowanie jako naturalne konserwanty w przemyśle spożywczym. 

Wpływ na aktywność limfocytów NK

Limfocyty NK (ang. natural killers) pełnią ważną rolę w wrodzonej odporności przeciw chorobom infekcyjnym i nowotworom. Zmniejszenie aktywności tych komórek koreluje z zwiększonym ryzykiem występowania tych chorób.

Nagahama i in. (2015) zbadali wpływ ekstraktu z perykarpu owoców kumkwatu na czynność limfocytów NK w warunkach in vitro i in vivo. W warunkach in vitro ekstrakt spowodował zwiększenie produkcji γ-interferonu i aktywności cytotoksycznej ludzkich limfocytów NK linii KHYG-1 przeciw komórkom K562 i YAC-1 (linie komórek nowotworowych). Z kolei w warunkach in vivo zbadano myszy żyjące w stresowych warunkach i myszy żyjące w stresowych warunkach otrzymujące doustnie ekstrakt. Ekstrakt podany doustnie zwiększył aktywację komórek NK u zestresowanych myszy, ale nie zmniejszył stężenia hormonu stresu- kortykosteronu. Jednakże ekstrakt otrzymany z owoców podgrzanych do wysokich temperatur nie spowodował wzrostu produkcji γ-interferonu, prawdopodobnie z powodu degradacji związków bioaktywnych. Związkami, które wywołują te korzystne efekty są karoteonoidy, szczególnie β-kryptoksantyna pozytywnie wpływa na organizm, poprzez zwiększenie produkcji γ-interferonu (Grudzień i Rapak 2018).

Karotenoid ten obniża ryzyko raka płuca, co może być związane z funkcją komórek NK. Inny karotenoid obecny w kumkwacie, β-karoten w niewielkim stopniu wpływa na syntezę γ-interferonu i czynność limfocytów NK. Terao i in. (2019) wykazali, że R-limonen także nasila syntezę γ-interfetonu i aktywuje komórki NK.

Wpływ na profil lipidowy

Badania przeprowadzone przez Marwa i in. (2015) wykazały wpływ spożycia kumkwatów na poprawę profilu lipidowego u szczurów. Obecność tych owoców w diecie tych gryzoni wykazała ochronne działanie przed hipercholesterolemią poprzez poprawę profilu lipidowego, przejawiającego się obniżeniem stężenia całkowitego cholesterolu, triacylogliceroli, indeksu trombogennego oraz frakcji LDL i VLDL cholesterolu, a także wzrostem stężenia frakcji HDL w surowicy krwi. Obniżenie stężenia triacylogliceroli we krwi obniża ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej serca.

Zobacz również

Liczi – król owoców

Innym efektem było obniżenie stężenia wskaźników rozwoju miażdżycy: białka C-reaktywnego i indeksu aterogennego. Korzystny wpływ na gospodarkę lipidową wykazują związki bioaktywne występujące w kumkwacie: flawonoidy, związki fenolowe i olejki eteryczne. Autorzy zidentyfikowali 35 związków zaliczanych do olejków eterycznych, wśród których znajdowały się monoterpeny, monoterpenowe alkohole, pochodne monoterpenów, seskwiterpeny i aldehyd alifatyczny. W największej ilości występowały monoterpeny, a zwłaszcza limonen (ok. 80%). Pozostałymi olejkami eterycznymi były α-myrcen, octan gerantylu i α-pinen. Wykazano, że ekstrakt z owoców kumkwatu otrzymany przez ekstrakcję stężonym etanolem korzystnie wpływa na hiperglikemię, hiperlipidemię i akumulację tłuszczu w wątrobie u otyłych myszy (Lou i in. 2017).

Wpływ na starzenie się mózgu

Starzenie jest złożonym naturalnym procesem, który jest nie tylko związany z wiekiem, ale także z wpływem czynników zewnętrznych, przyczyniających się do produkcji wolnych rodników. Starzenie się mózgu może stanowić przyczynę niektórych chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona czy choroba Alzheimera. Starzenie mózgu jest związane z dysfunkcją mitochondriów, która jest powiązana z zwiększoną produkcją wolnych rodników. Mózg jest bardziej podatny na stres oksydacyjny przy dużej zawartości lipidów w diecie. W związku z tym, istotna jest obecność przeciwutleniaczy w diecie celem zapobiegania przyspieszonego starzenia się mózgu.

Źródłem tych związków są między innymi owoce kumkwatu. Doświadczenie, wykonane przez Mohamed i in. (2019) dowiodło, że doustne podawanie ekstraktu z owoców kumkwatu może odwrócić przyspieszone starzenie mózgu wywołane obecnością D-galaktozy w diecie, która przyspiesza proces starzenia poprzez wywoływanie stresu oksydacyjnego oraz stanu zapalnego. Pozytywnymi następstwami spożycia tego ekstraktu była redukcja stężenia katalazy i wzrostu stężenia malondialdehydu (wskaźnika peroksydacji lipidów) w mózgu oraz w osoczu, co oznaczało zmniejszenie stresu oksydacyjnego oraz zahamowanie wzrostu stężenia TNF-α, BChE (wskaźniki stanu zapalnego) oraz prawidłowe funkcjonowanie wątroby i nerek. Zatem ekstrakt z owoców kumkwatu wykazuje działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne.

Kumkwat jako źródło witamin, składników mineralnych i błonnika

Wartość energetyczna przeciętnego owocu kumkwatu to 13 kcal, a kaloryczność porcji wynoszącej 100 g to 71 kcal. Pojedynczy owoc zawiera ok. 8 mg kwasu askorbinowego i 3 µg witaminy A (WebMD 2019).

Witamina C pełni rolę naturalnego przeciwutleniacza, jest niezbędna do do syntezy kolagenu i gojenia ran. Witamina ta wykazuje przeciwwirusowe i przeciwnowotworowe właściwości, zapobiega rozwojowi chorób neurodegeneracyjnych, zalaleniu stawów, cukrzycy poprzez usuwanie wolnych rodników. Witamina C ułatwia także wchłanianie żelaza z produktów roślinnych. Skórka owocu, poza przeciwutleniaczami zawiera także błonnik pokarmowy, przede wszystkim frakcję rozpuszczalną- pektyny, hemicelulozę i inne nieskrobiowe polisacharydy.

Owoce nie zawierają cholesterolu i są ubogie w sód. Owoce kumkwatu zawierają wiele witamin z grupy B, np. tiaminę czy niacynę, które pełnią rolę kofaktorów w metabilizmie węglowodanów, lipidów i białek. Kumkwaty stanowią także źródło wielu składników mineralnych: wapnia, potasu, magnezu, manganu, żelaza i cynku (Rudrappa 2019).

Ryzyko zakażenia bakteryjnego

Niekiedy surowe owoce mogą być zakażone niepożądaną mikroflorą- bakteriami Salmonella, E. coli i Listeria monocytogenes. Celem bezpiecznego spożycia tych owoców należy dokładnie umyć owoce pod bieżącą wodą, a takze przestrzegać podstawowych zasach higieny w kuchni- mycie rąk, przyżądów kuchennych i używanych powierzchni. Nie powinno się także przechowywać owoców obok mięsa, drobiu czy owoców morza. Obróbka kuchenna owoców, np. obieranie ze skórki i gotowanie zmniejsza ryzyko zakażenia się tymi bakteriami, ale wiąże się ze stratami pewnych ilości składników odżywczych (WebMD 2019).

Gdzie można kupić kumkwaty

Kumkwaty można kupić w supermarketach i sklepach internetowych. Po Polski są eksportowane kumkwaty z Brazylii, Maroko, RPA i Włoch. Kilogram tych owoców kosztuje ok. 13 zł. Istnieje też możliwość kupienia drzewka za ok. 150 zł do domowej lub ogrodowej uprawy (Pomorska 2020).

Przechowywanie

Kumkwaty mogą być przechowywane w temperaturze pokojowej 3-4 dni, a także w lodówce do 3 tygodni. Zamrożone puree z kumkwatów można przechowywać ponad pół roku (Rudrappa 2019). Nieodpowiednie przechowywanie owoców kumkwatu powoduje w nich określone zmiany- zmniejszenie gęstości i elastyczności owoców (Bohdziewicz i Czachor 2016).

Zastosowanie w kuchni

Kumkwaty mogą być spożywane w postaci surowej, razem ze skórką. Można z nich przygotować także dżemy, marmolady, soki, lody, ciasta, owoce kandyzowane i sałatki owocowe. Stosuje się je w dekorowaniu innych potraw, a także jako marynatę do potraw mięsnych (Rudrappa 2019).

Kumkwat może znaleść także zastosowanie w produkcji żywności funkcjonalnej. Raya, El-Rahman i El-Massry (2010) podjęli próbę stworzenia jogurtu o niskiej kaloryczności wykorzystując naturalne substancje słodzące: sacharozę, fruktozę, stewię i ich mieszaninę z puree z owoców kumkwatu. Zawartość kumkwatu w jogurcie wynosiła 40%. Ocena sensoryczna przygotowanych jogurtów wykazała że istnieją między nimi pewne różnice w smaku, zapachu, teksturze, kwasowości i kolorze. Najlepiej oceniony został jogurt słodzony sacharozą, najgorzej jogurt z stewią, z drugiej strony jogurt słodzony stweią cechuje się najniższą kalorycznością. Zatem możliwe jest otrzymanie jogurtu o zmniejszonej zawartości sacharozy z dodatkiem słodzików bez negatywnego wpływu na jakość produktu.

Cakmakci i in. (2015) opracowali recepturę lodów z wykorzystaniem kumkwatu. Pasta z tych owoców nadaje lodom odpowiedni kolor i smak, a jako źródło wielu pożądanych składników odżywczych zwiększa także wartość odżywczą lodów.

Podsumowując, kumkwat to ciekawy owoc, stanowiący źródło wielu istotnych składników odżywczych i posiadający udowodniony naukowo prozdrowotny charakter. Ponadto, można go spożywać na wiele sposobów. Z tego powodu warto dodać go do naszej diety.

Literatura

1. Adams W.D. Recommended Fruit and Nut Varieties. Pobrano z: http://harris-tx.tamu.edu/horthttp://harris-tx.tamu.edu/hort
2. Bohdziewicz J., Czachor G. (2016). Changes of mechanical properties of kumquat (Citrus japonica Thunb.) and cape gooseberry (Physalis peruviana L.) fruits during storage. Agricultural Engineering, 20 (3), s. 15-25
3. Çakmakçı S., Topdaş E., Çakır Y., Kalın P. (2015). Functionality of kumquat (Fortunella margarita) in the production of fruity ice cream. Journal of the Science of Food and Agriculture, 96 (5), s. 1451-1458
4. Grudzien M., Rapak A. (2018). Effect of Natural Compounds on NK Cell Activation. Journal of Immunology Research , s. 1-11
5. https://www.nutritionvalue.org/Kumquats%2C_raw_nutritional_value.htmlhttps://www.nutritionvalue.org/Kumquats%2C_raw_nutritional_value.html
6. Jaliliantabar F., LorestaniA.N., Gholami R. (2013). Physical properties of kumquat fruit. International Agrophysics, 27, s.107-109
7. Lou S-N., Lai Y.-H., Hsu Y.-S., Ho C.-T. (2015). Phenolic content, antioxidant activity and effective compounds of kumquat extracted by different solvents. Food Chemistry, 197, s. 1-6
8. Lou S.-N., Ho C.- T.. (2017). Phenolic compounds and biological activities of small-size citrus: Kumquat and calamondin. Journal of Food and Drug Analysis, 25, s. 162-175
9. Manner H. I., Buker R. S., Smith V. E., Ward D., Elevitch C. R.. Citrus (citrus) and Fortunella (kumquat). Species Profiles for Pacific Island Agroforestry, www.traditionaltree.org. Pobrane z: www.traditionaltree.org (04.2006)
10. Marwa M. A., Khedr A. A., El-Beltagy A. (2015). Kumquat as a potent natural material to improve lipid profile of hypercholestrolemic rats. Biolife- An International Quarterly Journal of Biology and Life Science , 3 (1), s. 171-181
11. Mohamed D. A., Fouda K.,, Hamed I. A., Abdelgayed S. S. (1019). Protective effect of kumquat fruits and carrot seeds extracts against brain aging in rats. Journal of Herbmed Pharmacology, 8 (4, s. 287-294)
12. Nagahama K., Eto N., Shimojo T., Kondoh T, Nakahara K, Sakakibara Y., Fukui Y. Suiko M. (2015). Effect of kumquat (Fortunella crassifolia) pericarp on natural killer cell activity in vitro and in vivo. Bioscence, Biotechnology and Biochemistry, 79 (8), s. 1327- 1336
13. Pomorska M. (2020). Pobrano z: https://www.mojegotowanie.pl/artykul/kumkwat-jak-kupowac-i-jesc-ten-tropikalny-owochttps://www.mojegotowanie.pl/artykul/kumkwat-jak-kupowac-i-jesc-ten-tropikalny-owoc (21.03.2020)
14. Rudrappa U. (2019). Pobrano z: https://www.nutrition-and-you.com/kumquat-fruit.htmlhttps://www.nutrition-and-you.com/kumquat-fruit.html (5 kwiecień 2019)
15. Raya A. S. M., El-Rahman H.A.A., El-Massry F.H.M. (2010). Effect of some natural sweeteners on yoghury with fruit (kumquat) during storage. Egyptian Journal of Agricultural Research, 89 (3), s. 1039- 1051
16. Swingle W. T. (1915). A new genus, Fortunella, comprising four species of kumquat oranges. Journal of the Washington Academy of Sciences, 5 (5), s. 165-176
17. Terao R., Murata A., Sugamoto K., Watanabe T., Nagahama K., Nakahara K., Kondo T., Murakami N., Fukui K., Hattori H,. Eto H. (2019). Immunostimulatory effect of kumquat (Fortunella crassifolia) and its constituents, β-cryptoxanthin and R-limonene. Food and Function, 10, s. 38-48
18. Wang Y.-W, Zeng W.-C, Xu P.-Y., Lan Y.-J., Zhu R.-X., Zhong K., Huang Y.-N., Gao H. (2012). Chemical Composition and Antimicrobial Activity of the Essential Oil of Kumquat (Fortunella crassifolia Swingle) Peel, International Journal of Molecular Science, 13, s. 3382-3393
19. WebWM (2019), Pobrano z : https://www.webmd.com/food-recipes/kumquats-health-benefits#1https://www.webmd.com/food-recipes/kumquats-health-benefits#1 (04. 2019)