Pestycydy, tarczyca i układ nerwowy – najnowszy raport EFSA

W niedawno opublikowanym (29.04.20 r.) raporcie Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) przedstawia wyniki wieloletniej pracy nad ogólną oceną ryzyka wpływu skumulowanego oddziaływania pozostałości pestycydów obecnych w żywności na dwa narządy najbardziej wrażliwe na ich wpływ: tarczycę i układ nerwowy. Ostateczny wniosek w obu przypadkach stwierdza, że ryzyko konsumenckie wynikające ze skumulowanego narażenia dietetycznego, z różnym stopniem pewności, nie przekracza progu, który uruchamia działania regulacyjne określone przez zarządzających ryzykiem w Komisji Europejskiej i państwa członkowskie. Przedstawione wyniki przeprowadzonej kontroli jakości są rozpoczęciem projektu, którego założeniem jest dokładne zbadanie wpływu pestycydów obecnych w żywności na działanie innych narządów organizmu, celem zapewnienia największej ochrony konsumenckiej. Kolejne raporty zostaną opublikowane w ciągu najbliższych lat. Obecnie EFSA jest podczas ustalania dokładnego harmonogramu opracowania projektu. 

Przedstawiony Raport jest owocem trwającej od 2014 r współpracy EFSA z Holenderskim Narodowym Instytutem Zdrowia Publicznego i Środowiska (RIVM). Wszelkie przeprowadzone analizy i dokumentacje zostały szeroko opisane i przedstawione w raporcie, oraz przekazane zarządzającym ryzykiem w Komisji Europejskiej i państwach członkowskich, które regulują bezpieczne stosowanie pestycydów w UE. 

Metody oceny 

Zgodnie z rozporządzeniem Unii Europejskiej odnośnie najwyższych dopuszczalnych poziomów pestycydów w żywności (NDP) wszystkie decyzje w sprawie NDP powinny uwzględniać skumulowane skutki stosowania pestycydów w momencie, gdy są dostępne metody oceny takich skutków. Rozporządzenie o wprowadzaniu pestycydów do obrotu mówi, że pestycydy nie powinny mieć szkodliwego wpływu na zdrowie konsumentów.

Wychodząc naprzeciw przepisom Unii Europejskiej na potrzeby przeprowadzenia projektu opracowano nowe metody oceny: ocenę skumulowanego ryzyka CRA, oceniającą ogólny wpływ pozostałości pestycydów znajdujących się w żywności oraz kumulatywną grupę oceny CAG, określającą procedury odnośnie ustalania zbiorczych grup oceny pestycydów na podstawie ich wspólnych skutków toksykologicznych.

CAG polega na identyfikacji związków, które wykazują właściwości toksykologiczne w określonym narządzie lub układzie. Wszystkie substancje czynne uwzględnione w raporcie CAG wykazują brak zaobserwowanych działań niepożądanych (NOAEL) dla krótko- i długoterminowej łącznej oceny narażenia. Weryfikację szacunków narażenia poddano dwóm programom oceny ryzyka. W tym celu użyto dwóch niezależnych narzędzi programowych, Monte Carlo (MCRA) – narzędzie specjalnie opracowane na potrzeby projektu i przeprowadzane przez RIVM oraz oprogramowaniu SAS, przeprowadzane przez EFSA. Uzyskane wyniki zostały przedstawione i zgromadzone osobno. 

Trójpoziomowe szacowanie

Zgodnie z rozporządzeniem Stałego Komitetu ds. Roślin, Zwierząt, Żywności i Pasz (SC PAFF) oszacowania narażenia dokonano wielopoziomowo. Obliczenia pierwszego poziomu mają na celu ocenę poziomu narażenia przy niskim ryzyku niedoszacowania, zaś ocena drugiego poziomu obejmuje założenia, które mogą zawyżać faktyczne narażenie. Podczas wydawania oceny EFSA zastosowała się również do procedur powszechnie stosowanej koncepcji łącznego (całkowitego) marginesu ekspozycji (MOET). Pierwszym etapem procesu było ustanowienie zbiorczych grup oceny (CAG) pestycydów pod kątem istotnych skutków, aby ocenić ich łączną toksyczność dla badanego układu. W drugim etapie przeprowadzono skumulowane oceny narażenia wszystkich pestycydów o potencjale toksyczności zawartych w CAG. Trzecim i ostatnim krokiem była charakterystyka ogólnego ryzyka, opierając się na wynikach pierwszych dwóch etapów. Zgodnie z wytycznymi Komitetu Naukowego EFSA w wynikach uwzględniono analizę niepewności, celem uzyskania jak najbardziej wiarygodnej oceny, uwzględniając jednocześnie wszelkie braki w danych naukowych, lub zaistniałe wątpliwości. 

Warto zaznaczyć iż uwzględnienie analizy niepewności ma zapewnić specjalistom ds. oceny ryzyka jak najbardziej kompletny obraz. Źródła niepewności wynikają z zastrzeżeń co do metod zastosowanych w przeprowadzaniu badań i oceny danych toksykologicznych oraz z ograniczeń dostępnych danych i wiedzy naukowej mających wpływ na właściwe rozpatrzenie podczas dokonywania oceny ryzyka. 

Zbieranie danych i podział na grupy

Do oceny wykorzystano dane zebrane przez instytucje państw członkowskich w ramach programów monitorowania pestycydów przeprowadzonych w latach 2014-2016. Uwzględniono również dane indywidualnego spożycia dziesięciu grup konsumenckich przedstawicieli różnych krajów Europy oraz grup wiekowych.

Konsumentów podzielono na trzy grupy: grupy małych dzieci (1-3lat), dzieci (3-9 lat) oraz dorosłych (18-64 lat). W okresie wrzesień- listopad 2019 w celu zebrania jak największej ilości danych przeprowadzono internetową debatę społeczną z udziałem instytucji państwowych, pozarządowych, badawczych, stowarzyszeń handlowych oraz osób prywatnych. W październiku 2019 w Brukseli przeprowadzono specjalnie zorganizowaną konferencję, na której dokonano omówienia zgromadzonych informacji. Wszystkie działania opisano w raporcie naukowym EFSA . 

Pestycydy a tarczyca 

Badano wpływ pozostałości pescytydów na występowanie niedoczynności tarczycy, oraz hipertrofii komórek C, hiperplazji i neoplazji, z góry zakładając możliwy większy udział dla niedoczynności tarczycy. Ostatecznie wyszczególniono 128 substancji czynnych dla występowania niedoczynności tarczycy, oraz 17 substancji czynnych dla hipertrofii komórek C, hiperpoplazji i neoplazji. 

W ocenie tarczycy zidentyfikowano 31 źródeł niepewności. W ocenie CAG źródło niepewności ma niewielkie znaczenie, ponieważ wszystkie zidentyfikowane czynniki ryzyka charakteryzują się wysokim wskaźnikiem kwantyfikowalnych pomiarów i średnim poziomem pozostałości znacznie wyższym niż standardowe. 

Jedna substancja czynna (biksafen), początkowo zawarta w CAG, po analizie uwag zgłoszonych podczas debat publicznych została usunięta z raportu. 

Dwie substancje (protiokonazol i pirydat) nie zostały uwzględnione w CAG dla niedoczynności tarczycy, ponieważ zaobserwowano zmiany hormonalne. W przypadku przerostu komórek C, hiperplazji i neoplazji również zidentyfikowano dwa czynniki ryzyka (tiuram i ziram). 

Ostateczne sprawozdanie z raportu mówi, iż w szczególnych przypadkach niedoczynności tarczycy narażenie na substancje chemiczne mogą mieć niewielkie znaczenie. 

Podsumowując wszystkie zebrane dla niedoczynności tarczycy dane oraz niepewności zidentyfikowane przez ekspertów przy różnym stopniu pewności, łączne narażenie nie osiąga progu regulowania dla wszystkich rozważanych grup ludności. Pewność ta przekracza 99% dla wszystkich czterech populacji dorosłych, 95% dla populacji dzieci, 90% dla populacji małych dzieci. W przypadku hipertrofii komórek C, hiperplazji i neoplazji, ten sam wniosek został wyciągnięty z pewnością przekraczającą 99% dla wszystkich badanych populacji. 

Wpływ pestycydów na układ nerwowy 

Badano wpływ pozostałości pescytydów na występowanie zaburzeń pracy układu nerwowego: hamowania acetylocholinoesterazy (AChE) mózgu i / lub erytrocytów oraz funkcjonalnych zmian układu nerwowego. W opublikowanej analizie dokonano przeglądu wszystkich skutków działania pestycydów na układ nerwowy. 

W oparciu o analizę pod kątem potencjalnego włączenia do CAG początkowej listy 422 substancji czynnych w CAG zawarto 47 substancji czynnych dla hamowania AChE w mózgu i / lub erytrocytach oraz 119 dla funkcjonalnych zmian układu nerwowego. CAG dla zmian funkcjonalnych podziałów sensorycznych i autonomicznych zawierał 100 substancji czynnych, zaś CAG dla histologicznych zmian neuropatologicznych w tkankach nerwowych zawierał tylko 19 substancji czynnych. 

W raporcie CAG dla zmian funkcjonalnych ukadu nerwowego nie uwzględniono dwóch substancji (etofenprox i resmetryna). Podczas kolejnego etapu weryfikacji liczba wyniosła 104 z początkowych 119 substancji czynnych. Niezatwierdzone pestycydy pochodziły z klas chemicznych N-metylokarbaminian, fosforoorganiczny, tiofosforan organiczny, pyretroid i neonikotynoid. Stwierdzono z wysokim stopniem pewności, że sześć z siedmiu czynników ryzyka substancji uwzględnionych w CAG dla funkcjonalnych zmian układu nerwowego wykazuje działanie neurotoksyczne i powoduje zmiany funkcjonalne podziału motorycznego układu nerwowego. Ostatecznie skumulowanej ocenie ryzyka zostało poddanych 47 substancji czynnych dla hamowania AChE w mózgu i / lub erytrocytach oraz 100 dla funkcjonalnych zmian układu nerwowego. 

Podsumowując wszystkie zebrane dane oraz niepewności zidentyfikowane przez ekspertów dotyczące hamowania AChE mózgu i/lub erytrocytów, stwierdzono z różnym stopniem pewności, że skumulowane narażenie nie osiąga wartości progowych, które należy uwzględnić w przepisach dla wszystkich rozważanych grup ludności. Pewność ta przekracza 99% dla wszystkich populacji w wieku dorosłym, 95% dla dwóch populacji dzieci, 90% dla populacji najmłodszych dzieci. W przypadku funkcjonalnych zmian układu nerwowego wyciągnięty został ten sam wniosek z pewnością przekraczającą 99% dla populacji dorosłych oraz 95% dla populacji dzieci i wszystkich populacji dzieci najmłodszych. 

Podsumowanie 

Mimo, iż wokół tematu pestycydów krąży wiele mitów wnioskować można, że żywność w Europie jest bezpieczna. Pestycydy dopuszczane do użytku podlegają ścisłej kontroli i wnikliwej analizie, a ich wpływ na zdrowie konsumentów jest stale ściśle monitorowany. Każdy produkt przechodzi szereg różnego rodzaju badań i poprzedzony jest restrykcyjną oceną naukową . W razie wystąpienia naukowych wątpliwości co do niekorzystnego wpływu pestycydów na zdrowie, produkt nie zostaje dopuszczony do zastosowania. 

Bibliografia

1. https://www.efsa.europa.eu/en/news/pesticides-first-cumulative-risk-reports-published
2. https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2020.6088
3. https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2020.6087