Spektrum zaburzeń autystycznych (ASD) – Zalecenia żywieniowe

Na zaburzenia ze spektrum autyzmu składa się autyzm, zespół Aspergera i nieswoiste całościowe zaburzenia rozwojowe, czyli wszystkie te choroby, którym towarzyszą objawy triady zaburzeń w obrębie interakcji społecznych, komunikowania się i zachowania.

U coraz większej liczy dzieci, wykrywany jest autyzm, w ostatnich 20-latach występowania autyzmu zwiększyło się dziesięciokrotnie.  Ponadto Organizacja Narodów Zjednoczonych uznała autyzm za jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych, oprócz nowotworów, cukrzycy i AIDS.

Zespół Aspergera (ang. Asperger’s Syndrome – AS)

Osoby z AS mają inny zestaw priorytetów niż większość ludzi. Osoby z AS nie potrafią rozpoznawać emocji. Nie odczuwają konieczności zaspokojenia potrzeb emocjonalnych lub społecznych. Nawiązanie relacji interpersonalnych stanowi dla nich trudność, a bardziej niż do innych osób przywiązują się do powtarzanych czynności.

Osoby z zespołem Aspergera przeważnie interesują się tylko jedną, wąską dziedziną, kosztem innych dziedzin, co jest szczególnie widoczne w wieku szkolnym. Mają tendencję do porządkowania otoczenia, lubią organizację, natomiast nie lubią zmian. Dzieci z AS charakteryzują się bardzo wysoką inteligencją i ponadprzeciętnymi zdolnościami, jak np. niezwykłą pamięcią do dat, faktów lub liczb.

Czym jest autyzm?

Autyzm to zaburzenie rozwojowe, które charakteryzuje się występowaniem nieprawidłowości w zakresie interakcji społecznych, komunikacji oraz zachowania charakteryzującego się sztywnością i powtarzalnością. Początkowo uznawany był jako zespół chorobowy o podłożu psychicznym, jednak obecnie jest klasyfikowany łącznie z podobnymi zaburzeniami neurorozwojowymi jako spektrum autyzmu.  Dzieci autystyczne charakteryzują się niską tolerancją na zmiany, potrzebą rutyny, nadwrażliwością sensoryczną oraz niską pojemnością uwagi.

Czynniki, które podejrzane są o wywołanie autyzmu to m.in. : zaburzona odpowiedź immunologiczna, czynnik genetyczny, zaawansowany wiek rodziców lub niewłaściwy przebieg ciąż lub porodu, a także ciężkie infekcje w okresie niemowlęcym oraz narażenie w fazie płodu na substancje chemiczne takie jak: nikotyna, alkohol, narkotyki, fosforoorganiczne środki owadobójcze i inne metale ciężkie (np. ołów), w tym związki zawarte w pożywieniu matki.

Problemy żywieniowe – ASD

Z roku na rok zwiększa się liczba proponowanych terapii, które ukierunkowane są w różne mechanizmy chorobowe.

W ostatnich latach zaczęto skupiać się na terapii dietetycznej, ponieważ zaburzenia żywieniowe dotyczą ok. 46-89% pacjentów z ASD. Liczne badania wskazują na związek pomiędzy występowaniem zaburzeń żołądkowo- jelitowych w spektrum autyzmu. Chorzy mogą odmawiać spożywania posiłku, jeśli nie siedzą na tym samym miejscu przy stole, nie mają tego samego talerza, identycznego obrusa i nie jedzą codziennie tego samego. Dziecko może protestować podczas jedzenia, jeśli panuje głośna atmosfera. Przy nadwrażliwości wizualnej chorzy akceptują tylko potrawy o ściśle określonej barwie. Niektóre dzieci zwracają uwagę na teksturę potraw, czy są gładkie, dające uczucie poślizgu lub potrawy chrupkie. Również zapachy odgrywają znaczącą rolę.

Pierwszym objawem może być kategoryczna odmowa dziecka karmienia piersią, upośledzony kontakt wzrokowy, dziecko wykazuje większe zainteresowanie otaczającymi go przedmiotami niż ludźmi. Ponadto występują naprzemienne biegunki i zaparcia, zauważalne resztki pokarmowe w kale, nieprzyjemny zapach stolca, podrażnienia skóry w okolicy odbytu, bolesne kolki, a także nieprawidłowa odpowiedź na dotyk i czułość oraz cuchnące gazy, nieprzyjemny zapach z ust, ciała i moczu. Objawy zwykle pojawiają się przed 3. rokiem życia i utrzymują się aż do śmierci.

Na czym polega leczenie żywieniowe dzieci autystycznych?

U dzieci autystycznych obserwuje się preferencje przekąsek, przetworzonej żywności, produktów bogatych w skrobię, a także awersję do warzyw, owoców i produktów mlecznych, czyli posiłki, które ułatwiają wypróżnianie.  Prowadzi to do monotonnego i sztywnego schematu żywienia, a także bardzo ograniczonego jadłospisu, co skutkuje niską podażą błonnika i może powodować zaparcia.

Czego unikać?

• żywność wysokoprzetworzona zawiera sztuczne barwniki i konserwanty, które mogą nasilić objawy behawioralne.
• Barwniki spożywcze, przede wszystkim sztuczne mogą powodować wystąpienie nadpobudliwości, problemy oddechowe, wypryski skórne, zaburzenia snu i objawy żołądkowo- jelitowe.
• słodycze, które mogą powodować nadpobudliwość u dzieci.
• wysokofruktozowy syrop kukurydziany i syrop glukozowo-fruktozowy, ponieważ kukurydza powoduje przyrost masy ciała i zaburza produkcję insuliny.
• Produkty glutenowe mogą pogłębiać symptomy autyzmu.

Najpopularniejszą dietą stosowaną u dzieci z autyzmem jest dieta bezglutenowa i bezmleczna, polegająca na wykluczeniu produktów zawierających gluten, kazeinę i gliadynę, jednak przed wprowadzeniem diety bezglutenowej warto wykonać badania w kierunku celiakii, gdyż dieta ta może charakteryzować się zbyt niską wartością odżywczą.

Kolejną proponowaną dietą dla dzieci autystycznych jest dieta specyficznych węglowodanów (SCD), która opiera się na założeniu istnienia uszkodzeń na powierzchni jelit, które wpływają na zmniejszenie skuteczności enzymów trawiennych, co w konsekwencji może prowadzić do stanów zapalnych i powodować dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Z diety należy wyeliminować produkty zawierające gluten, zbożowe i mączne, a także disacharydy i polisacharydy.

Czy warto stosować suplementację?

Dzieci autystyczne ze względu na fakt zapalenia śluzówki jelita powinny być suplementowane witaminą D₃, C, witaminami z grupy B, szczególnie B₆ w połączeniu z magnezem, a także cynkiem, enzymami oraz kwasami omega-3.

Warto dodać, że według badań [2] niedobór witaminy D związany był z zaostrzonymi objawami zaburzeń. Przy czym na ten moment nie do końca jest jasne, czy suplementacja witaminy D mogłaby poprawić sytuację zdrowotną pacjentów – przyp. redakcji

Kluczową rolę odgrywa tu prawidłowo zbilansowana dieta z uwzględnieniem preferencji żywieniowych dziecka. Suplementacja szczególnie zalecana w początkowym okresie działań terapeutycznych (do 2 lat), wówczas staramy się uzyskać równowagę biologiczną, biochemiczną i hormonalną ustroju.

Najczęściej stosowane suplementy wśród rodziców dzieci autystycznych to: probiotyki, kwasy omega-3, witamina B₆ i melatonina, która prawdopodobnie jako jedyna redukuje behawioralne symptomy choroby.

Bibliografia:

1. Polish Journal of Nutrition/ nr 1
2. Qi, X., Yang, T., Chen, J., Dai, Y., Chen, L., Wu, L., … & Li, T. (2022). Vitamin D status is primarily associated with core symptoms in children with autism spectrum disorder: A multicenter study in China. Psychiatry Research, 114807.

• Data pierwotnej publikacji: 12.01.2016
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 11.09.2022