Strefa dla zalogowanych >
Rynek suplementów diety rozwija się dynamicznie. Uzupełnianie diety w niektóre składniki bywa zasadne. Jest to szczególnie ważny aspekt w prawidłowym planowaniu diety niektórych grup ludzi, np. na diecie wegańskiej, a także kiedy mowa o osobach, które z różnych przyczyn nie mogą dostarczyć sobie wraz z dietą wszystkich niezbędnych składników odżywczych.
Lek a suplement
Warto wskazać na różnicę pomiędzy lekiem a suplementem diety. Słowo lek – jak sama nazwa wskazuje, dotyczy substancji, która z uwagi na swoje właściwości stosowana jest w celu leczenia, zapobiegania rozwojowi choroby, przywrócenia lub poprawy prawidłowych funkcji organizmu, hamowania przyczyn choroby lub jej objawów. Występuje w wielu postaciach, najczęściej jako tabletki, kapsułki, proszki, syropy, maści, aerozole, plastry czy czopki. Aby lek został dopuszczony do obrotu konieczne jest pozwolenie Prezesa Urzędu Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, które wydawane jest odpłatnie na 5 lat.
Z kolei suplement diety to szeroka grupa produktów, może to być środek spożywczy jak i żywność, której zadaniem jest uzupełnienie diety w brakujące składniki odżywcze. Co ważne, suplement sam w sobie nie ma właściwości leczniczych. Podobnie jak lek, może występować w postaci tabletek, kapsułek, proszku, płynu. Kolejną rzeczą odróżniającą suplementy od leków jest droga podania – suplementy stosujemy doustnie. Podanie leków jest zróżnicowane – może być doustne, ale także dożylnie, doustnie, domięśniowo, itd.
Różnicą jest również sposób wprowadzania na rynek, w przypadku suplementów wystarczy powiadomienie o zamiarze wprowadzenia takiego produktu Głównego Inspektoratu Sanitarnego (WSSE Gdańsk, 2013).
Co warto wiedzieć o suplementach?
Biorąc pod uwagę łatwą dostępność suplementów diety oraz ich szeroki wybór, należy poruszyć kwestie możliwych interakcji składników w nich zawartych z przyjmowanymi lekami. Zasadność stosowania suplementów to złożona kwestia, w tym artykule skupimy się jednak na możliwych niepożądanych skutków połączenia ich z niektórymi lekami.
Nie ma obowiązku umieszczania na opakowaniach suplementów diety informacji o możliwych skutkach ubocznych, przeciwwskazaniach oraz o interakcjach z żywnością i lekami. Interakcje o jakich mowa to szeroko pojęte zaburzenia procesu leczenia, brak jego efektów, a także zwiększone ryzyko działań niepożądanych. Pacjenci często nie informują lekarzy o tym czy zażywają jakieś preparaty. Łatwa dostępność do różnego rodzaju środków, wszechobecne reklamy oraz poczucie, że zażywanie suplementów będzie stanowiło alternatywę dla zróżnicowanej diety przyczyniają się do ich powszechnego stosowania (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012).
Składnikami suplementów diety mogą być zarówno witaminy, składniki mineralne jak i aminokwasy, enzymy, probiotyki, drożdże, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe i składniki roślinne. Szczegółowy wykaz składników mogących wchodzić w skład suplementów diety zawiera Rozporządzenie Ministra Zdrowia (Olędzka, 2016).
Bez wątpienia, główną zaletą suplementów jest prosta droga podania danego składnika w niewielkiej objętościowo porcji, chociażby w postaci tabletki. Należy podkreślić, że w zdecydowanej większości suplementacja diety powinna mieć charakter interwencyjny. Problemem może być też łączenie ze sobą kilku preparatów, które zawierają ten sam składnik. Nadmiar danej substancji może okazać się niekorzystny, nie tylko dla osób łączących dodatkowo suplementy z lekami (Olędzka, 2016).
Dane ze Stanów Zjednoczonych wskazują, że ponad 25% tamtejszych dorosłych zażywa leki wraz z suplementami (Asher i in. 2017).
Interakcje składników roślinnych z lekami
Jako pierwsze warto omówić suplementy diety zawierające wyciągi roślinne, z uwagi na zawartość szerokiej gamy związków znanych ze swojego dobroczynnego działania, mogą wchodzić w interakcje z wieloma lekami. Związki takie jak flawonoidy, furanokumaryny, saponiny, antocyjany, katechiny i inne mogą konkurować z danym lekiem o miejsce wiązania z receptorem. Problematyczne mogą okazać się preparaty roślinne przyspieszające perystaltykę jelit – skutkować to może zmniejszeniem wchłaniania leku (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012).
Z uwagi na szerokie zastosowanie ziół w suplementach diety, warto omówić najpopularniejsze z nich trochę szerzej.
Dziurawiec
Jedną z najczęściej wspominanych interakcji między lekiem a ziołami jest ta z dziurawcem. Suplementy, które go zawierają stosowane są dla poprawy nastroju lub jak środek uspokajający. Dziurawiec występuje także w niektórych lekach. Wchodzi on w interakcje z hormonalnymi środkami antykoncepcyjnymi i tymi stosowanymi w hormonalnej terapii zastępczej, osłabiając ich działanie. W efekcie mogą pojawić się nieregularne krwawienia, a skuteczność antykoncepcji ulec obniżeniu. Dziurawca nie należy zażywać jednocześnie z trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi i buspiron, gdyż interakcja między nimi może zwiększać ryzyko „zespołu serotoninowego”.
Kolejną znaną interakcją jest oddziaływanie tego zioła z atorwastatyną, stosowaną u pacjentów z hipercholesterolemią. Jej skutkiem może być wzrost stężenia frakcji LDL cholesterolu i cholesterolu całkowitego. Grupa leków z jakimi nie należy stosować preparatów zawierających dziurawiec jest szeroka, są to: leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, teofilina, leki nasercowe, antyarytmiczne, inhibitory proteaz, inhibitory pompy protonowej, leki immunosupresyjne, przeciwzakrzepowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne i nasenne. Mówiąc ogólnie, interakcja między dziurawcem a wymienionymi lekami polega na obniżeniu ich biodostępności, a w efekcie niższą skuteczność leczenia, a nawet działania niepożądane. Hyperforyna zawarta w ekstrakcie z dziurawca, wpływa na indukcję hamowania aktywności enzymów, które metabolizują leki. Z kolei wzajemne oddziaływanie omawianego zioła z barbituranami i fenytoiną prowadzi do nasilenia ich działanie (Amadi i Mgbahurike 2017; Bojarowicz i Dźwigulska, 2012; Olędzka 2016; Wolnicka 2018).
Czosnek
W suplementach diety zastosowanie znalazł także czosnek. Jest bogaty w flawonoidy, witaminy, fitosterole oraz składniki mineralne. Znany ze swoich bakteriobójczych właściwości. Wspomaga wydzielanie soków trawiennych, może obniżać ciśnienie krwi i wykazywać działanie przeciwmiażdżycowe i przeciwreumatyczne. Interakcja suplementów diety zawierających czosnek z lekami, dotyczy warfaryny i acenokumarolu– czosnek nasila ich działanie, tym samym zwiększa ryzyko krwawień. Połączenie preparatów zawierających czosnek z paracetamolem wpływa negatywnie na działanie wątroby. Leki takie jak takrolimus, werapamil, kolchicyna, digoksyna, doksorubicyna, chinidyna, rosuwastatyna nie powinny być łączone z suplementami zawierającymi czosnek (Amadi i Mgbahurike, 2018; Asher i in. 2017; Olędzka, 2016; Wolnicka, 2018).
Miłorząb japoński
Znane są interakcje niektórych leków z miłorzębem japońskim (Ginko Biloba). Preparaty zawierające wyciągi z tej roślinny stosują się w celu wspomagania sprawności umysłowej, pamięci i poprawy krążenia. Uważa się, że suplementy zawierające ten składnik stosowane równocześnie z lekami przeciwzakrzepowymi i przeciwpłytkowymi prowadzą do zwiększonego ryzyka krwawień. Stosowania takich suplementów należy zaprzestać na minimum 36 godzin przed zabiegiem operacyjnym. Stosowany równolegle z NLPZ (np. z ibuprofenem) podrażnia błonę śluzową żołądka i zwiększa ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego (Asher i in. 2017; Zieleń-Zynek i in. 2019; Olędzka, 2016; Wolnicka 2018).
Żeń-szeń
Dużą popularnością cieszą się suplementy diety zawierające ten składnik. Wyciągi z korzenia żeń-szenia zaliczane są do adaptogenów, mają też działanie immunomodulujące. Jednak to ze względu na te pierwsze stosowany jest przez szerokie grono odbiorców. Wpływa pozytywnie na ogólną sprawność organizmu, zmniejszenie negatywnych skutków stresu, poprawia pamięć i koncentrację.
Dzięki temu, chętnie stosowany jest przez osoby starsze i to szczególnie oni powinny zwrócić uwagę na interakcję z lekami jakie zażywają ze względu na występujące u nich schorzenia. W interakcji z warfaryną, takie suplementy mogą prowadzić do osłabienia jej działania. Żeń-szeń wchodzi w reakcje z lekami przeciwdepresyjnymi, do jakich zaliczana jest m.in. z Sertralina. Połączenie suplementu zawierającego żeń-szeń z tymi lekami może skutkować tachykardią, zaburzeniami komorowymi rytmu serca czy bólem w klatce piersiowej.
Znane są też negatywne skutki połączenia preparatów zawierających ten składnik z kofeiną, amfetaminą, sybutraminą (poprzez nasilenie działania tych substancji), z lekami zawierającymi estrogeny (osłabia ich działanie); lekami przeciwcukrzycowymi (m.in. z insuliną i metforminą- nasila działanie hipoglikemizujące). Suplementy zawierające żeń-szeń nie są zalecane osobom z reumatoidalnym zapaleniem stawów i stwardnieniem rozsianym, gdyż wpływa on na pogorszenie stanu chorych przez zwiększenie aktywności układu immunologicznego. Żeń-szeń podwyższa ciśnienie krwi i osłabia efektywność leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia (Asher i in. 2017; Bojarowicz i Dźwigulska, 2012; Olędzka, 2016; Wolnicka, 2018).
Zielona herbata
Stosowana najczęściej jako napar, pojawia się także w różnego rodzaju suplementach. Działa przeciwzapalnie, pobudzająco i moczopędnie. Z uwagi na swoje właściwości prozdrowotne zaleca się jej spożywanie (jako napar) w ilości do 5 filiżanek dziennie. Jednoczesne podawanie zielonej herbaty z nadalolem (lekiem stosowanym w leczeniu nadciśnienia tętniczego) zmniejsza jego działanie. Ekstrakty z zielonej herbaty mogą zwiększać stężenie simwastatyny (Asher i in. 2017; Olędzka, 2016).
Lukrecja
Bogata w związki trójterpenowe i flawonoidy. Ma korzystny wpływ na pracę żołądka oraz dwunastnicy, działa osłaniająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Działa wykrztuśnie i oczyszczająco na drogi oddechowe (ktomalek.pl).
Występuję w różnego rodzaju produktach, także w słodyczach. W czasie zażywania leków moczopędnych (często stosowanych w leczeniu nadciśnienia) nie należy spożywać lukrecji, gdyż zwiększa wydalanie potasu i tym samym stwarza ryzyko hipokaliemii, objawiającej się osłabieniem, zaburzeniami rytmu serca i bolesnymi skurczami mięśni. Jej konsumpcja w tracie hormonalnej terapii zastępczej będzie nasilać działanie leków, a tym samym może prowadzić do wystąpienia szeregu objawów niepożądanych, m.in. nudności, obrzęków i migreny. Niekorzystne będzie też połączenie lukrecji ze środkami antykoncepcyjnymi – wówczas wzrasta ryzyko hipokaliemii i nadciśnienia. Ekstrakt z korzenia lukrecji działa hipertensynogennie i może zmniejszać działanie leków hipotensyjnych, stosowanych w leczeniu nadciśnienia. Lukrecja nasila działanie leków z grupy antagonistów witaminy K (Wolnicka, 2014; Wolnicka, 2018, Zieleń-Zynek i in. 2019).
Warto podkreślić, że lukrecja bywa często dodawana do żywności i osoby zażywające wymienione powyżej leki powinny wystrzegać się nie tylko suplementów z jej dodatkiem, ale także zwracać uwagę na skład produktów spożywczych (Zieleń-Zynek i in. 2019).
Interakcje suplementów witaminowych z lekami
Dotyczą zarówno zaburzeń w metabolizmie leku jak i witaminy. Suplementy diety zawierające witaminy postrzegane są jako w pełni bezpieczne, z tego też powodu często stosowane są w dużych dawkach. Mogą wydawać się niegroźne, jednak znane są interakcje między niektórymi z nich a lekami. Część z nich o bardzo niebezpiecznym wpływie na organizm. Z uwagi na powszechną suplementację witamin konieczne jest omówienie możliwych interakcji z pewnymi lekami (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012; Olędzka, 2016).
Witamina K
Szczególnie istotne zagrożenie stwarzają interakcje tej witaminy z lekami przeciwzakrzepowymi, czyli warfaryną i acenokumarolem. Mówiąc w skrócie, działanie tych leków polega na hamowaniu syntezy czynników krzepnięcia przebiegającej przy udziale witaminy K, m.in. protrombiny. Witaminę tę określa się mianem antagonisty warfaryny – obniża stężenie tego leku, a tym samym skuteczność działania. W czasie stosowania tego typu leków należy ograniczać nie tylko suplementy, ale także produkty żywnościowe bogate w witaminę K, czyli takie zawierające 50-100µg witaminy na 100 g. Mowa tu szczególnie o zielonych warzywach (Olędzka, 2016; Zieleń-Zynek i in. 2019).
Witamina B6 (pirydoksyna)
Często suplementowana wraz z magnezem. Witamina ta może zmniejszać skuteczność leków stosowanych w chorobie Parkinsona (lewodopa). W okresie stosowania takich leków nie należy sięgać po suplementy zawierające tę witaminę, gdyż w zależności od dawki, efekt interakcji może być różny. Pirydoksyna hamuje ośrodkowe działanie lewodopy, zaś ta hamuje metabolizm witaminy B6, tym samym zmniejszając jej wykorzystanie przez organizm. Podobnie może dziać się w czasie stosowania tej witaminy równocześnie z lekami przeciwdrgawkowymi i barbituranami – pirydoksyna zmniejsza ich skuteczność (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012; Jarosz i Wolnicka, 2010; Olędzka, 2016).
Witamina C (kwas askorbinowy)
Bardzo powszechnie suplementowana witamina, w szczególności w okresie jesienno-zimowym. Słuszność takiej suplementacji bywa kontrowersyjna, jednak z uwagi na popularność warto omówić możliwe interakcje.
Kwas askorbinowy w połączeniu z etynyloestradiolem (składnik doustnych środków antykoncepcyjnych) powoduje wzrost jego stężenia we krwi, a co za tym idzie nasila działanie leku zwiększając ryzyko wystąpienia działań niepożądanych (Olędzka, 2016).
Witamina C może prowadzić do wzrostu stężenia paracetamolu we krwi, tym samym do wzrostu ryzyka wystąpienia niepożądanych następstw. Niebezpieczne okazuje się także połączenie kwasu askorbinowego z furazydyną stosowaną w leczeniu zakażeń układu moczowego. Mowa tu szczególnie o bardzo wysokich dawkach witaminy C – potęgują działanie tego leku, co prowadzi do wystąpienia niepożądanych objawów, np. nudności, wymiotów lub bólu głowy (ktomalek.pl).
Witamina D (cholekalcyferol)
Cieszy się dużą popularnością, jednak znane są interakcje także między tą witaminą a lekami. Niektóre leki wpływają na jej metabolizm – mogą zwiększać aktywność enzymów i tym samym nasilać jej metabolizm, albo obniżać stężenie enzymów i stężenie jej aktywnego metabolitu. Jest to zjawisko negatywne, mające wpływ na gospodarkę wapniową organizmu. Mowa tu o następujących lekach: antybiotykach (np. ryfamicyna), izoniazydzie, lekach przeciwgrzybiczych, przeciwnowotworowych, przeciwzapalnych (glikokortykosteoridach). Znana jest także interakcja pomiędzy tą witaminą, a wspomnianym już dziurawcem. W literaturze znajdziemy także informacje o interakcjach witaminy D z fenytoiną czy fenobarbitalem. Leki te zwiększają metabolizm witaminy, a konsekwencją tego jest wtórny niedobór wapnia (Jarosz i Wolnicka, 2010; Olędzka, 2016).
Interakcje pomiędzy suplementami ze składnikami mineralnymi a lekami
Takie preparaty stosowane są często w skojarzeniu z witaminami – jako preparaty wieloskładnikowe, ale także jako pojedyncze suplementy. Interakcje najczęściej mają miejsce przy równoczesnym stosowaniu antybiotyków.
Wapń
Jednocześnie suplementowanie diety w wapń i stosowanie blokerów kanału wapniowego stosowanych w leczeniu nadciśnienia (np. werapamilu) może skutkować obniżeniem skuteczności leku i w konsekwencji brak efektu leczenia (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012).
Opisano także interakcje pomiędzy wapniem a lekami z grupy β-blokerów. Wygląda ona podobnie jak w przypadku werapamilu – obniżone stężenie leku skutkuje jego zmniejszoną skutecznością (Olędzka, 2016).
Lista antybiotyków wchodzących w interakcje z wapniem jest długa, należą do nich m.in. tetracykliny. Wapń obniża ich absorbcję i tym samym osłabia ich działanie, nawet o 50%. Nie bez znaczenia będzie popijanie leku produktem o wysokiej zawartości wapnia, np. mlekiem (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012).
Warto wspomnieć o możliwej interakcji tego pierwiastka z lewotyroksyną, stosowaną w terapii niedoczynności tarczycy. Skutek interakcji z syntetycznym hormonem tarczycy jest podobny – dochodzi do obniżenia absorpcji leku i zmniejszenia działania. Dotyczy to także glikozydów nasercowych i bisfosfonianów, stosowanych w schorzeniach kości (Jarosz i Wolnicka, 2010).
Magnez
Suplementy z magnezem są bardzo popularne, jednak niewiele mówi się o skutkach łączenia ich z niektórymi lekami.
Leki przeciwnadciśnieniowe (np. kaptopryl) w połączeniu z takim suplementem będą mniej skuteczne. Podobnie jak wapń, obniża skuteczność wielu antybiotyków, tworząc z nimi nierozpuszczalne kompleksy (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012).
Powoduje obniżenia działania leków, takich jak acenokumarol i warfaryna, przeciwgrzybiczych, przeciwlękowych i przeciwpsychotycznych. Z kolei, zwiększa działanie teofiliny i lewodopy, co może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, np. rozdrażnienia, nudności czy zaburzeń pracy serca (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012).
Związki wapnia zmniejszają jego wchłanianie, a sam magnez obniża absorbcję żelaza. (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012; Jarosz i Wolnicka, 2010).
Żelazo
Interakcje z tym składnikiem mineralnym są zbliżone do tych z magnezem. Tak samo – wchodzi w interakcje warfaryną i acenokumarolem, obniżając ich skuteczność. Podobnie w przypadku antybiotyków, zmniejsza ich działanie. Interakcję pomiędzy żelazem, a lekiem dotyczą też: lewodopy, lewotyroksyny, cyprofloksacyny, kaproprylu i sulfasalazyny. Skutkują zmniejszeniem ich działania (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012; Jarosz i Wolnicka, 2010; Olędzka, 2016).
Potas
Często stosowany wraz z magnezem. Znane są interakcje pomiędzy nim a diuretykami oszczędzającymi potas – ryzyko niebezpiecznej dla zdrowia i życia hiperkaliemii jest wówczas wysokie. Jest to równie istotne w czasie zażywania inhibitorów konwertazy angiotensyny (Jarosz i Wolnicka, 2010; Olędzka, 2016).
Suplementuj, ale z głową!
Specjaliści ubolewają nad brakiem konieczności odpowiedniego znakowanie suplementów diety – ich opakowania powinny zawierać potwierdzone naukowo informacje o możliwych przeciwwskazaniach, interakcjach z lekami i innymi suplementami (Bojarowicz i Dźwigulska, 2012).
Suplementacja diety bywa zasadna, z czego dietetycy oraz lekarze doskonale zdają sobie sprawę. Problem stanowi nadmierne stosowanie suplementów i łączenie ze sobą wielu preparatów. Pacjenci w czasie wizyt lekarskich często nie wspominają o tym jakie suplementy stosują. Szczególną uwagę na wszystkie przyjmowane środki powinny zwrócić osoby przewlekle chore – stale zażywające określone leki.
Pamiętajmy, że informowanie lekarza o aktualnie przyjmowanych suplementach jest bardzo istotne. W czasie trwania leczenia, każdy zamiar wprowadzenia suplementu diety powinien być konsultowany z lekarzem, farmaceutą bądź dietetykiem.
Jako dietetycy powinniśmy uczulać pacjentów na interakcje jakie zachodzą pomiędzy lekami a suplementami. Bardzo ważna jest znajomość tych zjawisk i edukacja pacjentów.
Piśmiennictwo:
- Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku (2013). Suplementy diety a leki. Pobrano z: http://www.wsse.gda.pl/nadzor-sanitarny/oddzial-bezpieczenstwa-zywnosci-zywienia-i-produktow-kosmetycznych/suplementy-diety/57-suplementy-diety-a-leki
- Bojarowicz, Dźwigulska. Suplementy diety. Część III. Interakcje suplementów diety. Hygeia Public Health 2012, 47(4): 442-447.
- Olędzka (2016): Interakcje pomiędzy suplementami diety a lekami. W: R. Jachowicz (red.) Farmacja Praktyczna (wyd.2, s. 576-583). Wrocław: wyd. PZWL.
- Asher G., Corbett A., Hawke R. Common herbal dietary suplement – drug interactions. Am Fam Physician. 2017, 96(2):101-107.
- Amadi C., Mgbahurike A. Selected Food/Herb–Drug Interactions. Am. J. Ther. 2018, 25(4):e423-e433.
- Wolnicka (2018). Suplementy diety zawierające składniki roślinne – ryzyko interakcji. Cz. 1. Pobrano z: https://ncez.pl/choroba-a-dieta/inne/suplementy-diety-zawierajace-skladniki-roslinne—ryzyko-interakcji-z-lekami
- https://ktomalek.pl/lukrecja-ulotka-cena-zastosowanie-apteka-kapsulki-30-kaps-pojemnik/ub-8076901
- Wolnicka (2014). Interakcje leków z żywnością. Pobrano z: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/70973,interakcje-lekow-z-zywnoscia
- Zieleń-Zynek I., Będkowska-Szczepańska A., Ziółkowski G., Gąsior M., Hudzik B., Zubelewicz-Szkodzińska B. Interakcje wybranych leków kardiologicznych ze składnikami diety. Folia Cardiologica 2019: 14(1): 46-51.
- Jarosz, Wolnicka (2010): Suplementy diety a leki. W: M. Jarosz (red.), Praktyczny Podręcznik Dietetyki (s. 550-553). Warszawa: Wyd. IŻŻ.
- https://ktomalek.pl/l/interakcje/pomiedzy-lekami/witamina-c-apteo/br-207415
