Nefropatia cukrzycowa – przyczyny, objawy, leczenie i dieta

Nefropatia cukrzycowa jest przewlekłą chorobą nerek występującą u 20 – 30% chorych na cukrzycę. Jej pojawienie się to wynik długotrwałej hiperglikemii. Początkowo nie ma widocznych symptomów choroby. A ta wykryta zbyt późno może powodować znaczne uszkodzenia nerek.

Jakie badania należy, więc wykonywać, aby wcześnie rozpoznać chorobę? Czy nefropatię cukrzycową można wyleczyć całkowicie?

Przyczyny. Hiperglikemia – wpływ na kondycję nerek

Hiperglikemią nazywamy stężenie glukozy w surowicy krwi przekraczające górną granicę normy. Wartości referencyjne glukozy na czczo w surowicy krwi wynoszą 3,9 – 5,5 mmol/ L. Hiperglikemia związana jest z zaburzeniem wydzielania lub działania insuliny. Na tej podstawie rozpoznaje się cukrzycę |1,2|. Przewlekła hiperglikemia może nieść ryzyko poważnych powikłań np. uszkodzenia nerek, nerwów czy naczyń krwionośnych.

Wysoki poziom cukru zwiększa przepływ krwi przez kłębuszki nerkowe, po pewnym czasie, prowadząc do ich uszkodzenia. W kłębuszkach nerkowych zbierają się różnego rodzaju substancje, które zaburzają ich funkcjonowanie. Niekiedy wywołują one silne stany zapalne, które skutkują przepuszczalnością błon kłębuszków |2|.

Wyjaśnia to obecność białka w moczu, które wykrywa się podczas badań biochemicznych. W kolejnych stadiach nefropatii dochodzi do włóknienia miąższu nerek, co prowadzi do ich groźnej w skutkach niewydolności |2|.

Etapy nefropatii cukrzycowej

Postępowanie choroby można podzielić na pewne etapy, które obrazują kondycję nerek w danym czasie i określają stopień ich dysfunkcji. Na tej podstawie wyróżniono pięć etapów nefropatii cukrzycowej |3|.

• Stadium 1 – nerki pracują prawidłowo, brak widocznych objawów początku choroby
• Stadium 2 – łagodne pogorszenie pracy nerek, możliwe do wykrycia mikroalbuminy w moczu i inne nieprawidłowości biochemiczne
• Stadium 3 – początek nefropatii cukrzycowej, widoczne pogorszenie pracy nerek
• Stadium 4 – białkomocz
• Stadium 5 – włóknienie miąższu nerek i ich niewydolność |3,4|.

Objawy nefropatii cukrzycowej

W początkowym stadium nefropatii cukrzycowej, chory nie odczuwa żadnych dolegliwości. Dlatego rozpoznanie choroby we wczesnym stadium jest tak trudne. Niekiedy pojawia się wyższe ciśnienie krwi |4|.

 W bardziej zaawansowanym stadium nefropatii chory może zacząć odczuwać osłabienie, czy szybciej się męczyć.U niektórych pojawiają się także obrzęki na ciele oraz zauważalna jest zmiana koloru skóry. Przyjmuje barwę lekko szaroziemistą |3|. Są to poważne sygnały, alarmujące o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu nerek. Po ich wystąpieniu należy wykonać badania biochemiczne, które jednoznacznie potwierdzą chorobę |5|.

Diagnostyka nefropatii

Podstawą diagnostyki nefropatii są badania biochemiczne moczu oraz krwi. Wyniki jednoznacznie potwierdzają obecność mikroalbumin, makroalbumin lub białkomoczu. Ocenia się także stan przesączenia kłębuszkowego GFR |5|.

 Jeśli badany jest mocz, najlepiej, aby była to świeża poranna próbka. Jeżeli w próbce stwierdzi się obecność białek o drobnej masie, będzie to oznaczać obecność albumin. Natomiast jeśli badanie wykaże większe cząsteczki białka, wówczas będzie to białkomocz. W przypadku stwierdzenia nefropatii cukrzycowej badanie należy powtórzyć ponownie w przeciągu 3 – 6 kolejnych miesięcy |5|.

Ocena przesączenia kłębuszkowego, czyli GFR powinna być profilaktycznie oceniana u wszystkich cukrzyków, najlepiej raz w roku. Wartość GFR szacuje się oddzielnie dla każdego pacjenta na podstawie konkretnych wzorów, uwzględniając stężenie kreatyniny. Uzyskany wynik porównuje się z przyjętymi normami |5|.

GFR – normy 

• GFR ≥90 ml/min/1,73 m2 – wynik prawidłowy
• GFR 60–89 ml/min/1,73 m2 – wymaga weryfikacji lekarza, podejrzenie zmian pracy nerek
• GFR <60 ml/min/1,73 m2 – stwierdza się upośledzenie czynności nerek
• GFR <30 ml/min/1,73 m2 – poważna niewydolność nerek |6|.

Rola glikemii i nadciśnienia tętniczego w przebiegu schorzenia

Długotrwale podwyższony poziom cukru we krwi sprawia, że drobne naczynia krwionośne doprowadzające krew do neuronów mogą ulec uszkodzeniu. W rezultacie również nefrony ulegają uszkodzeniu i są niezdolne do spełniania swojego zadania. Krew odżywiająca nefrony może do nich dotrzeć |4|.  Im więcej nefronów jest uszkodzonych, tym bardziej spada zdolność nerek do filtrowania krwi. Udowodniono, że normoglikemia przyczynia się do redukcji albuminurii u około 50% chorych |4|.

Prawidłowe ciśnienie krwi jest równie istotnym parametrem chroniącym przed postępowaniem nefropatii. Zazwyczaj podwyższone ciśnienie krwi jest wynikiem nieodpowiedniej diety, bogatej w sól. Według polskich norm żywienia spożycie soli powinno wynosić do 5g w ciągu doby |7|. Przy czym w Polsce raporty żywieniowe donoszą o przekraczaniu zalecanej dawki nawet dwukrotnie. Przy cukrzycy, zachodzą również inne mechanizmy powodujące wyższe ciśnienie krwi.

Nadciśnienie tętnicze krwi jest najczęstszą chorobą współistniejącą z cukrzycą. Duża ilość glukozy we krwi uszkadza komórki śródbłonka naczyń krwionośnych. Śródbłonek odpowiada za produkowanie substancji regulujących napięcie ścian naczyń. Gdy zostanie jednak uszkodzony przez krążący we krwi nadmiar glukozy, regulacja ta przestaje działać i powoduje wzrost ciśnienia w tętnicach. Cukrzycy powinni, więc przyjmować odpowiednie leki na nadciśnienie tętnicze |5|.

Czy nefropatię da się wyleczyć?

Według badań naukowych rozwój nefropatii cukrzycowej może być znacznie opóźniony lub nawet całkowicie zatrzymany. Zależy to od etapu, na którym choroba została zdiagnozowana |3|. Wykrycie nefropatii na etapie mikro i makroalbuminurii oraz wdrożenie zalecanego postępowania nawet na kilka lat może zahamować postęp choroby. U pacjentów w bardziej zaawansowanym stadium, gdzie doszło już do białkomoczu, czy niewydolności nerek można jedynie spowolnić postęp choroby |3|.

Działaniami, które mogą w tym pomóc, jest stosowanie diety cukrzycowej i włączenie aktywności fizycznej. Należy również zaprzestać korzystania z używek np. palenia papierosów, czy spożywania alkoholu. Poziom glikemii, ciśnienie krwi oraz profil lipidowy powinny być wyrównane |2|.

Dieta. Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z nefropatią cukrzycową

Pacjenci ze zdiagnozowaną nefropatią cukrzycową powinni stosować jadłospis zgodny z założeniami diety cukrzycowej. Celem takiej diety jest osiągnięcie i utrzymanie bliskiego normy stężenia glukozy w surowicy krwi. Należy więc dużą wagę przywiązywać do wyboru produktów spożywczych |8|.

Cukrzycy powinni wybierać takie o jak najniższym stopniu przetworzenia i niskim indeksie glikemicznym. O odpowiednio niski indeks glikemiczny należy dbać również pod kątem sposobu obróbki termicznej |8|. Długie gotowanie czy pieczenie może znacznie zwiększyć indeks glikemiczny.

Chorzy na nefropatię powinni dodatkowo ograniczyć spożywanie soli kuchennej, która sprzyja nadciśnieniu tętniczemu. Niewskazane jest również spożywanie dużej ilości białka, którego nadmiar powoduje wzrost stężenia kreatyniny we krwi |4,8|. Dodatkowo powinno się dbać o odpowiedni poziom nawodnienia i włączanie codziennej aktywności fizycznej.

Podsumowanie

Nefropatia cukrzycowa diagnozowana jest u osób cierpiących na przewlekłą cukrzycę. Zbyt wysoki poziom cukru we krwi może prowadzić do zmian w nerkach lub nawet ich niewydolności. Kluczowe dla przebiegu choroby jest jej wykrycie we wczesnym stadium. Wyrównanie poziomu glikemii oraz stosowanie się do zasad diety cukrzycowej może spowolnić postęp choroby lub całkowicie zahamować jej rozwój.

Bibliografia:

1. Selby, N. M., & Taal, M. W. (2020). An updated overview of diabetic nephropathy: Diagnosis, prognosis, treatment goals and latest guidelines. Diabetes, Obesity and Metabolism, 22, 3-15.
2. Gross, J. L., De Azevedo, M. J., Silveiro, S. P., Canani, L. H., Caramori, M. L., & Zelmanovitz, T. (2005). Diabetic nephropathy: diagnosis, prevention, and treatment. Diabetes care, 28(1), 164-176.
3. Samsu, N. (2021). Diabetic nephropathy: challenges in pathogenesis, diagnosis, and treatment. BioMed Research International, 2021.
4. Natesan, V., & Kim, S. J. (2021). Diabetic nephropathy–a review of risk factors, progression, mechanism, and dietary management. Biomolecules & therapeutics, 29(4), 365.
5. Mauer, M., & Doria, A. (2020). Uric acid and risk of diabetic kidney disease. Journal of Nephrology, 33(5), 995-999.
6. Ohishi, M. (2018). Hypertension with diabetes mellitus: physiology and pathology. Hypertension research, 41(6), 389-393.
7. Normy żywienia dla populacji Polski, 2022, 325- 331.
8. Sohouli, M. H., Mirmiran, P., Seraj, S. S., Kutbi, E., Alkahmous, H. A. M., Almuqayyid, F., … & Abu-Zaid, A. (2022). Impact of low-protein diet on cardiovascular risk factors and kidney function in diabetic nephropathy: A systematic review and meta-analysis of randomized-controlled trials. Diabetes Research and Clinical Practice, 110068.