Suplementacja dla kobiet w czasie przygotowań do ciąży

Sposób żywienia i styl życia w okresie planowania ciąży jest bardzo istotny dla rozwijającego się płodu oraz stanu zdrowia matki. Aby ciąża przebiegała prawidłowo, należy wcześniej zadbać o prawidłowe odżywienie organizmu oraz jego funkcjonowanie. Rekomenduje się, aby pół roku przed planowanym zajściem w ciążę wprowadzić zasady racjonalnej diety, która będzie dostarczała wszystkie potrzebne makro- i mikroelementy. Także należy zwrócić uwagę na styl prowadzonego życia. Dlatego też w danym okresie należy skupić się na wyrównaniu wszelkich niedoborów, w czym w niektórych przypadkach pomocne będzie przyjmowanie określonych suplementów diety.

Dlaczego suplementacja może być istotna podczas starań się o dziecko?

Przed zajściem w ciążę zaleca się, aby zostały wykonane badania diagnostyczne, które całościowo zobrazują stan zdrowia kobiety i to, w jakim stopniu jest gotowa na bezpieczne poczęcie potomstwa. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości w wynikach badań należy je uregulować. Jednak nie zawsze istnieje możliwość, aby wraz z dietą dostarczyć wszystkich potrzebnych składników odżywczych. Dlatego w tym celu pomocne będzie zastosowanie suplementów diety.

Niedobór niektórych witamin czy minerałów może skutkować tym, że:

• wystąpią zaburzenia owulacji,
• zmniejszona zostanie możliwość implantacji zarodka w macicy,
• wzrośnie ryzyko poronienia,
• masa urodzeniowa dziecka będzie zbyt mała lub zbyt duża,
• pojawią się dolegliwości w postaci stanu przedrzucawkowego czy cukrzycy ciążowej.

Należy pamiętać także, że stan odżywienia matki może mieć znaczny wpływ na dalsze życie i dziecka. Zostało to przedstawione w teorii programowania żywieniowego. Teoria głosi, że sposób żywienia w czasie ciąży w znacznym stopniu może wpływać na ryzyko wystąpienia niektórych chorób, np. zaburzeń gospodarki węglowodanowej, chorób sercowo-naczyniowych, a nawet nowotworów [1,12].

Kto jest narażony na niedobory pokarmowe?

Ryzyko niedoborów pokarmowych istnieje głównie w przypadku nieprawidłowo zbilansowanej diety. Taka dieta nie dostarcza odpowiednich makro- i mikroelementów albo zawiera w dużej ilości składniki, które utrudniają prawidłowe ich wchłanianie.

Na niedobory pokarmowe narażone są także kobiety, które zmagają się z:

• anoreksją / bulimią,
• nadwagą/ otyłością,
• insulinoopornością/ hiperinsulinemią/cukrzycą,
• chorobami tarczycy,
• zespołem policystycznych jajników/ endometriozą,
• niedokrwistością (anemią),
• alergiami oraz nietolerancjami pokarmowymi,
• chorobami układu pokarmowego.

Przegląd wybranych suplementów dla kobiet w czasie przygotowań do ciąży

Na rynku obecnie jest dostępnych wiele suplementów diety, które zawierają w sobie liczne witaminy i składniki mineralne oraz inne związki bioaktywne. Czy istnieje potrzeba suplementować je wszystkie?

Kwas foliowy (witamina B9)

Kwas foliowy to jedna z witamin, która jest dobrze znana kobietom ciężarnym i starającym się o dziecko.

Do głównych zadań kwasu foliowego należy zapobieganie wad cewy nerwowej u dziecka. Także odpowiednie spożycie danej witaminy skutkuje tym, że zmniejsza się ryzyko niepłodności związanej z zaburzeniami owulacyjnymi. Oprócz tego folacyna wraz z witaminą B6 i B12 wpływa na obniżenie homocysteiny. Zbyt duża ilość homocysteiny we krwi skutkuje zaburzeniami płodności, a także nieprawidłowym rozwojem zarodka [1].

Zatem witamina B9 powinna być stale dostarczana z pożywieniem. Jej suplementacja jest zdecydowanie zalecana wśród kobiet, u których istnieje zagrożenie niedoboru. Według Rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (2020) zaleca się, aby przed planowaniem ciąży zacząć przyjmować kwas foliowy co najmniej 3 miesiące przed planowanym poczęciem. Zalecana dawka to 0,4 mg na dobę [3].

Jednak w organizmie kwas foliowy musi zostać zredukowany do bioaktywnej pochodnej folianu (6S)5-MTHF poprzez metabolizm komórkowy. Nie zawsze u każdej kobiety kwas foliowy będzie odpowiednio syntetyzowany. W takich przypadkach zaleca się przyjmowanie zmetylowanej formy witaminy B9. Dotyczy to w szczególności kobiet, u których zdiagnozowano mutację genu MTHFR.

Donosi się, że kwas foliowy, który nie jest prawidłowo metabolizowany, może mieć efekt toksyczny. Nadmiar niezmetalizowanego kwasu foliowego może prowadzić do licznych zaburzeń zdrowotnych (m.in. maskowanie niedoboru witaminy B12, problemy ze strony układu nerwowego i pokarmowego). Zastosowanie zmetylowanej formy kwasu foliowego minimalizuje obawy dotyczące ryzyka szkodliwego działania jego niezmetabolizowanej formy związanej ze stosowaniem ponadfizjologicznej. Jednak należy daną kwestię najlepiej wcześniej ustalić wraz z lekarzem, który zaleci wykonanie odpowiednich badań i pomoże przy doborze formy kwasu foliowego [2,5,6].

Witamina D

Witamina D jest wytwarzana podczas ekspozycji skóry na promieniowanie ultrafioletowe ze światła słonecznego. Jej receptory są szeroko rozpowszechnione w męskich i żeńskich układach rozrodczych. Sugeruje to, że jest niezbędna dla płodności. W żeńskim układzie rozrodczym receptory znajdują się m.in. w jajnikach, macicy oraz komórkach nabłonka jajowodu. Dlatego w ciągu ostatnich dekad rola witaminy D była intensywnie badana pod kątem wpływu na płodność [4,13].

U kobiet dana witamina odgrywa rolę w tworzeniu się hormonów łożyska i zmianach zachodzących w warstwie czynnościowej śluzówki macicy (endometrium) w celu wspomagania płodności.  Natomiast w jajnikach aktywna forma witaminy D mobilizuje do produkcji hormonów płciowych. Także zaobserwowano, że utrzymanie prawidłowych wartości danej witaminy może zmniejszyć ryzyko insulinooporności i cukrzycy typu 2 [9,13].

Niedobór witaminy D jest bardzo często spotykanym zjawiskiem ze względu na siedzący tryb życia, który z reguły ma miejsce w zamkniętych pomieszczeniach. Suplementację witaminą D zaleca się w szczególności w okresie jesienno-zimowym. Zalecana dawka dla kobiet w okresie prokreacyjnym, u których stężenie danej witaminy jest optymalne to 1000-2000 IU/dzień.

Niską zawartość witaminy D obserwuje się przede wszystkim u kobiet z otyłością czy zespołem policystycznych jajników. W takich przypadkach, gdy stężenie witaminy znajduje się poniżej normy, zwiększa się dawkę na okres ok. 2-3 miesięcy. Jednak daną kwestię wcześniej należy skonsultować ze specjalistą [8].

Żelazo

Żelazo jest bardzo istotnym mikroelementem w diecie człowieka, ponieważ wchodzi w skład czerwonych krwinek, które odpowiadają za transport tlenu. Odpowiednia podaż żelaza pozytywnie będzie wpływać na przebieg owulacji. O odpowiednią podaż danego składnika mineralnego warto zadbać przed ciążą. W czasie trwania ciąży może to być problematyczne, ponieważ zbyt duże dawki żelaza w danym okresie mogą być teratogenne. Natomiast niedobór żelaza może skutkować niską masą urodzeniową dziecka czy przedwczesnym porodem.

W porównaniu do mężczyzn kobiety potrzebują większej ilości żelaza, co jest związane z comiesięczną utratą krwi. Niemniej jednak przeciętna dieta dostarcza odpowiednią ilość tego składnika mineralnego. Zwłaszcza, gdy w skład codziennego jadłospisu wchodzi mięso, podroby, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych czy pełnoziarniste produkty.  Wtedy nie ma z reguły potrzeby dodatkowej suplementacji żelazem [3].

Aczkolwiek coraz częściej z niedoborem danego pierwiastka zmaga się wiele kobiet w wieku reprodukcyjnym. Ryzyko niedoboru wzrasta w przypadku kobiet, które zmagają się z niedożywieniem, otyłością, obfitymi miesiączkami, chorobami układu pokarmowego albo stosują niektóre leki lub spożywają produkty hamujące wchłanianie żelaza. Ponadto na poziom żelaza powinny także zwrócić uwagę kobiety, które stosują diety roślinne, oraz są osobami bardzo aktywnymi fizycznie [15]. Jeżeli zaobserwowane zostaną niepokojące objawy w postaci przewlekłego zmęczenia, senności, zawrotów głowy, łamliwości paznokci i włosów, warto zgłosić się do specjalisty, w celu dalszej diagnostyki.

Jod

Jod jest niezbędnym mikroelementem, który w główniej mierze odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie tarczycy. Niedostateczna podaż tego składnika mineralnego skutkuje niedoczynnością tarczycy, co z kolei będzie oddziaływało na stan układu rozrodczego kobiety. Niedobór jodu zmniejsza stan płodności, co jest związane z nieprawidłowym przebiegiem cyklu menstruacyjnego [12].  

Problemy z niedoborem jodu mogą mieć kobiety, które cierpią na choroby tarczycy (niedoczynność tarczycy, autoimmunologiczne zapalenie tarczycy Hashimoto). Jednak jeżeli u kobiety poziom jodu jest prawidłowy i niestwierdzona została żadna choroba tarczycy, w takim przypadku nie ma potrzeby dodatkowej suplementacji danym składnikiem mineralnym w czasie starań o potomstwo [3,12].

Magnez

Magnez odpowiada za szereg procesów zachodzących w organizmie. Przyczynia się do syntezy kwasów nukleinowych, reguluje impulsy nerwowe, bierze udział w metabolizmie kości, ale także wpływa na układ rozrodczy kobiety. Niedobór magnezu może skutkować tym, że zostanie zaburzona gospodarka hormonalna poprzez zmniejszanie ilości progesteronu. Także kobiety z deficytem magnezu częściej odczuwają objawy związane z zespołem napięcia przedmiesiączkowego. Jednak prawidłowo zbilansowana dieta powinna dostarczyć danego składnika w odpowiedniej ilości. Nie ma wskazań do dodatkowej suplementacji magnezem, jeżeli nie ma ewidentnych niedoborów klinicznych [18,19].

Kwasy omega-3

Kwasy omega-3 mają działanie przeciwzapalne. Poprawiają płodność poprzez wpływ na gospodarkę hormonalną, która ma wpływ na przebieg cyklu menstruacyjnego. Ponadto polepszają śluz szyjki macicy i ukrwienie macicy. Jeżeli w diecie znajdują się produkty bogate w kwasy omega-3 (ryby, orzechy, pestki, nierafinowane oleje) nie ma potrzeby dodatkowej suplementacji. Jednak jeśli zostanie stwierdzony niedobór, zaleca się, aby wprowadzić suplementację kwasów omega 3, ze szczególnym uwzględnieniem DHA [22,23].

NAC

N-acetylocysteina jest pochodną aminokwasu endogennego L-cysteiny oraz prekursorem glutationu. Pozytywnie oddziałuje na układ rozrodczy kobiety poprzez zabezpieczenie materiału genetycznego komórek jajowych przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. NAC zmniejsza również stężenie wydzielanej insuliny, co wiąże się ze zwiększeniem wrażliwości komórek na jej działanie. Wpływa na równowagę błony śluzowej oraz poziom wydzielanego śluzu szyjkowego [11]. Ponadto donosi się, że obniża poziom homocysteiny. N-acetylocysteiny nie da się znaleźć bezpośrednio pożywieniu, lecz może znajdować się w żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, a także w postaci suplementu diety lub leku.

Głównie dotychczasowe badania koncentrują się na działaniu N-acetylocyteiny wśród kobiet, u których zdiagnozowano zespół policystycznych jajników oraz insulinooporność. Zatem NAC może być skutecznym środkiem wspomagającym w przypadku niepłodności kobiecej związanej z PCOS [17]. Niemniej jednak zdrowe kobiety nie muszą suplementować N-acetylocysteiny w celu poprawy płodności.

L-arginina

L-arginina jest aminokwasem względnie egzogennym, co oznacza, że osoby zdrowe nie muszą martwić się o prawidłową podaż.  L- arginina korzystnie wpływa na układ rozrodczy kobiety, umożliwiając zajście w ciążę poprzez zwiększenie śluzu oraz odpowiednie ukrwienie macicy spowodowanej rozkurczem mięśni gładkich w ścianie naczyń krwionośnych. Także stwarza lepsze warunki dla rozwoju i implantacji zarodka. Jednak w przypadku osób zmagających się z niektórymi chorobami (zwłaszcza gdzie zwiększone jest zapotrzebowanie na białko) jego ilość może być niedostateczna.

L-argininę w największej ilości dostarczają pestki roślin oleistych (pestki dyni, słonecznik, siemię lniane, sezam), orzechy (orzechy włoskie, orzeszki ziemne) i nasiona roślin strączkowych. Zatem jeżeli dieta dostarcza odpowiednie ilości danego aminokwasu, nie ma potrzeby dodatkowo ją suplementować.

Mio-inozytol

Mio-inozytol to postać inozytolu, który jest potocznie nazywany witaminą B8. Jednak do grupy witamin się nie kwalifikuje, ponieważ może być syntetyzowany przez ludzki organizm. Spełnia szereg ważnych funkcji dla prawidłowego działania układu hormonalnego, dlatego w szczególności zwrócono uwagę na jego działanie na płodność kobiet.

Głównie zauważono jego pozytywne działanie wśród kobiet zmagających się z zespołem policystycznych jajników, nieprawidłowym przebiegiem cyklu menstruacyjnego czy zaburzoną gospodarką węglowodanową.

Mio-inozytol można dostarczyć, spożywając produkty spożywcze takie jak rośliny strączkowe, nasiona roślinnych oleistych i ziarna. W przypadku zdrowej kobiety nie ma potrzeby wprowadzania dodatkowej suplementacji.

Jednak w niektórych schorzeniach mio-inozytol może być syntetyzowany zbyt małych ilościach, dlatego potrzebna jest jego dodatkowa suplementacja, co najlepiej wcześniej skonsultować ze specjalistą [10,16].

Podsumowanie

Co najmniej 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę należy zwrócić uwagę na codzienną dietę i styl życia. Warto skonsultować się ze specjalistami, którzy przeprowadzą odpowiedni wywiad kliniczny i żywieniowy. Jeżeli dieta jest prawidłowo zbilansowana i kobieta nie cierpi na żadne choroby, to jedynymi zalecanymi suplementami jest kwas foliowy i witamina D. Każda inna stosowana suplementacja lub zwiększenie dawek musi być odpowiednio uargumentowane. Należy pamiętać, że suplementacja powinna być prowadzona w racjonalny sposób. Również warto zwrócić uwagę, że suplement suplementowi nie jest równy i należy wcześniej dokładnie zapoznać się z jego składem oraz formą. W przypadku jakichkolwiek dylematów warto skontaktować się z odpowiednim lekarzem lub dietetykiem.

Bibliografia:

1. D. Świątkowska. (2013). Żywienie a płodność. Dieta kobiet w okresie prokreacyjnym Nutrition and fertility. Diet of women in the reproductive period. Pediatr Med. 9 (1): 102–106.
2. N.Miraglia, E.Dehay. (2022). Folate Supplementation in Fertility and Pregnancy: The Advantages of (6S)5-Methyltetrahydrofolate. Altern Ther Health Med. 28(4):12-17.
3. M. Zimmer, P. Sieroszewski, P. Oszukowski, H. Huras, T. Fuchas, A. Pawłosek. (2020). Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. Via Medica.  5 (4): 170-181.
4. N.Voulgarisa, L.Papanastasiou, J. Piaditisa, A. Angelousi, G. Kaltsas, J. Mastorakosa, E. Kasia. (2017.)Vitamin D and aspects of female fertility. HORMONES, 16(1).
5. Boilson A, Staines A, Kelleher CC, Daly L, Shirley I, Shrivastava A, Bailey SW, Alverson PB, Ayling JE, McDermott AP, MacCooey A, Scott JM, Sweeney MR. (2012) Unmetabolized folic acid prevalence is widespread in the older Irish population despite the lack of a mandatory fortification program. Am J Clin Nutr.96(3):613-21.
6. Obeid R, Kirsch SH, Dilmann S, Klein C, Eckert R, Geisel J, Herrmann W.(2016).Folic acid causes higher prevalence of detectable unmetabolized folic acid in serum than B-complex: a randomized trial. Eur J Nutr.55(3):1021-8.
7. Cieślik E., Gębusia A.(2011). Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględ-nieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym,
8. Dabrowski, F., Grzechocinska, B., & Wielgos, M. (2015). The Role of Vitamin D in Reproductive Health—A Trojan Horse or the Golden Fleece? Nutrients, 7(6), 4139–4153.
9. Aleyasin, A.; Hosseini, MA; Mahdavi, A.; Safdarian, L.; Fallahi, P.; Mohajeri, MR; Abbasi, M.; Esfahani, F. (2011). Wartość predykcyjna poziomu witaminy D w płynie pęcherzykowym na wynik technologii wspomaganego rozrodu. Eur. J. Obstet. Ginekol. Reprodukcja Gotować. 159 , 132–137.
10. Kostecka M. (2018). Zespół policystycznych jajników – rola diety i suplementacji we wspomaganiu. Kosmos. Problemy nauk biologicznych. 67 (4): 855-862.
11. Cheraghi E.,  Soleimani Mehranjan M.,  Shariatzadeh Seyed M.A ., Nasr Esfahani H, Alani B. (2018). N-Acetylcysteine Compared to Metformin, Improves The Expression Profile of Growth Differentiation Factor-9 and Receptor Tyrosine Kinase c-Kit in The Oocytes of Patients with Polycystic Ovarian Syndrome. International Journal of Fertility and Sterility: 11(4), 270-278.
12. M. Bojanowska, M. Kostecka. (2018). Dieta i styl życia jako czynniki wpływające na płodność. Kosmos. Problemy nauk biologicznych. 67(2): 425-439.
13. M. Herian, M. Grzesiak.(2017). Rola witaminy D3 i jej receptora w żeńskim układzie rozrodczym. Kosmos. Problemy nauk biologicznych. 66 (3):389-399.
14. Aghajafari F., Field C., Kaplan B., Rabi M., Maggiore J. i wsp.(2016). The current recommended vitamin D intake guideline for diet and supplements during pregnancy is not adequate to achie-ve vitamin D sufficiency for most pregnant women.  11(7):e0157262.
15. Gomez-Ramirez S., Bisbe E., Shander A. i wsp.(2019). Management of Perioperative Iron Deficiency Anemia. Acta Hematologica, 142: 21–29.
16. Pechlivanov B.(2010). Myo-inositol in the treatment of hormonal, metabolic and reproductive features of polycystic ovary syndrome (review of the literature). Akusherstvo I Ginekol.49(3):37-39
17. Mokhtari, V., Afsharian, P., Shahhoseini, M., Kalantar, S. M., & Moini, A. (2017). A Review on Various Uses of N-Acetyl Cysteine. Cell journal, 19(1), 11–17.
18. Tkaczuk-Włach J . (2009). Zespół napięcia przedmiesiączkowego. Przegląd mneopauzalny.
19. Szymczak H . (2016). Magnez – pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Farmacja Współczesna.9: 217-223.
20. Roqueta-Rivera M., Stroud C.K., Haschek W.M., Akare S.J., Segre M., Brush R.S., Agbaga M.P., Anderson R.E., Hess R.A., Nakamura M.T.(2010). Docosahexaenoic acid supplementation fully restores fertility and spermatogenesis in male delta-6 desaturase-null mice, J Lipid Res. 51(2), 360-367.
21. Al-Safi Z.A., Liu H., Carlson N.E., Chosich J., Harris M., Bradford A.P., Robledo C., Eckel R.H.(2016).Polotsky A.J. Omega-3 Fatty Acid Supplementation Lowers Serum FSH in Normal Weight But Not Obese Women, J Clin Endocrinol Metab. 101(1), 324-333.
22. Jackson K, et al. (2018). A prenatal dha test to help identify women at increased risk for early preterm birth: A proposal.
23. S. Leszczyńska.(2017). Dieta dla płodności, Zwierciadło. Warszawa.
24. Jarde A, Lewis-Mikhael AM, Moayyedi P, Stearns JC, Collins SM, Beyene J, McDonald SD.(2018). Pregnancy outcomes in women taking probiotics or prebiotics: a systematic review and meta-analysis. BMC Pregnancy Childbirth. 18(1):14.